MŁODA POLSKA to epoka literacka i artystyczna, która rozwijała się od końca XIX wieku, a jej schyłek przypada na koniec I wojny światowej. Młoda Polska to najpopularniejsze określenie epoki utworzone na wzór podobnych nazw funkcjonujących w innych państwach: Młode Włochy, Młode Niemcy. Jako pierwszy określenia Młoda Polska użył Artur Górski tytułując w ten sposób cykl artykułów ukazujących się w krakowskim "Życiu".

NAZWY

"Młodzi" chcieli odrodzenia Polski dzięki nawiązaniom do haseł polskiego romantyzmu, a także wykreowania nowatorskich wartości zarówno etycznych jak i estetycznych. Dlatego zaczęto używać także innej nazwy epoki - neoromantyzm, która wskazywała na powiązanie epoki romantyzmu z przełomem XIX i XX wieku: idealizm, indywidualizm, subiektywizm, sięganie do przeszłości i nieustanne odnawianie się kultury. Kolejna nazwa określająca tę epokę to modernizm - wskazuje na nowatorstwo poglądów, nowoczesność myślenia i obrazowania oraz odcięcie się od poprzedniego okresu; ten termin określał także nowoczesną sztukę i artystyczne środki wyrazu. Trzecim często występującym terminem jest symbolizm - określenie szczególnie popularne we Francji. Odnosił się głównie do artystycznych zjawisk epoki oraz charakterystycznego sposobu obrazowania, które miało podkreślać tajemnicę i aluzyjność. Czasami używano także nazwy dekadentyzm (od francuskiego decadence - upadek). Wyraźnie pesymistyczne określenie podkreślało nastroje charakterystyczne dla okresu przełomu stuleci, związane z nim przeczucie zagłady ludzkości, upadku wartości i kultury. Termin fin de siecle wskazywał na koniec XIX wieku i przeświadczenie o zaniku wartości sztuki i kultury.

FILOZOFIA

Pod koniec XIX wieku najważniejsze były trzy nurty filozoficzne, które miały istotny wpływ na młodopolski sposób myślenia oraz kulturę.

Fryderyk Nietzsche

Był najważniejszym niemieckim filozofem epoki. Stworzył optymistyczną koncepcję filozoficzną nazywaną nietzscheanizmem, której najważniejsze było podkreślanie roli człowieka:

1. kult indywidualizmu jednostki i koncepcja nadczłowieka

2. słabą jednostką trzeba gardzić i dążyć do jej zniszczenia; człowiek jako najwyższa jednostka powinien propagować kult mocy, siły, tężyzny zarówno psychicznej jak i fizycznej; nadczłowiek to silna osobowość, stworzona przede wszystkim do władzy, należąca do rasy panów

3. zmiana wszystkich wartości

4. sprzeciwianie się utrwalonemu porządkowi, odraza w stosunku do praw, autorytetów i odwiecznej tradycji

5. celem ludzkiego życia ma być samo życie, spełnianie zachcianek

6. postawa człowieka jest egoistyczna i egocentryczna

7. odraza względem ludzi przeciętnych

8. zanegowanie altruizmu, litości, współczucia

Artur Schopenhauer

Także filozof z Niemiec. Propagował pesymistyczny światopogląd nazywany schopenhaueryzmem:

1. życie ludzkie jest pasmem cierpień, które jest spowodowane nieustannym dążeniem do nieosiągalnego szczęścia

2. człowiek jako istota biologiczna jest podporządkowany popędowi życia

3. człowiek cierpi, ponieważ jest skazany na życie pozbawione szczęścia

4. człowiekiem rządzą typowo biologiczne popędy, które determinują jego zachowanie

5. człowiek jest zdeterminowany także przez strach przed śmiercią

6. ludzkie życie jest ciągłą męką

7. człowiek stale dąży do trwania ze świadomością śmierci

8. człowiek jest skazany na cierpienie, ponieważ wszystkie próby podtrzymania życia okazują się daremne

9. wyzwoleniem od mąk mogą być: rezygnacja z pożądań i pragnień, osiągnięcie stanu nirwany czyli niebytu, psychiczne oderwanie się od świata, obcowanie ze sztuką - dlatego sztuka stawała się największą wartością, która chroniła przed tragizmem życia.

Henryk Bergson

Stworzył koncepcję nazywaną intuicjonizmem lub bergsonizmem.

1. zanegowanie intelektu

2. świat jest niepoznawalny, można go doświadczać jedynie poprzez intuicję

3. miejsce empiryzmu i racjonalizmu zajmuje intuicja

4. koncepcja elane vitale - wewnętrznej siły, która kieruje ludzkim życiem i skłania człowieka do czynnego działania, dzięki tej sile człowiek zmienia dynamiczny świat

Warto wspomnieć także o dwóch mniej ważnych koncepcjach filozoficznych, które jednak cieszyły się znacznym powodzeniem:

Zygmunt Freud

Autor psychoanalizy. Dzięki swoim badaniom dowodził podwójnego życia psychicznego każdego człowieka: świadomości i nadświadomości oraz głosił możliwość dotarcia do ludzkiej podświadomości. Bardzo ważna była analiza snów i pojawiających się w nich motywów erotycznych, które zdradzały prawdę o psychice człowieka. Freud koncentrował się na poznaniu prawdy zawartej w ludzkiej podświadomości. Najważniejsze stawało się to, co właściwie było niepoznawalne.

Karol Marks

Twórca marksizmu. Miał istotny wpływ na proletariat, ponieważ nie koncentrował się na jednostce, ale interesował się zbiorowością i społeczeństwem, w którym zauważał zmiany powodowane zmieniającymi się najważniejszymi grupami społecznymi.

Marksizm miał niekorzystny wpływ na literaturę:

1. realistyczna literatura stała się bezwartościowa, wartość jako subiektywne uczucie została odrzucona

2. zanegowanie poetyckich zasad jako norm krępujących spontaniczność i swobodę

3. skoncentrowanie się przede wszystkim na psychicznym obrazie autora i człowieka.

KIERUNKI ARTYSTYCZNE

Naturalizm to kierunek utworzony jeszcze w pozytywizmie, jego autorem był Emil Zola. Ten francuski pisarz twierdził, że literatura ma wiernie oddawać rzeczywistość. Naturaliści powinni być badaczami opisującymi sposób funkcjonowania świata. Ten prąd negował nadprzyrodzone wartości, a za jedyne słuszne uznawał prawa przyrody, które prezentował w sposób obiektywny. Żadne tematy nie były literackim tabu, ponieważ zadaniem twórców było przedstawianie codziennego życia a także najbardziej mrocznych ludzkich zachowań.

Dekadentyzm jako nurt w poezji wyrażał typowe dla schyłku wieku pesymistyczne nastroje. Dlatego dekadenckie utwory przesycone były marazmem, apatią, negacją wszystkiego i poczuciem zrezygnowania. Ich autorzy nie uznawali wyższych bytów, odrzucali poglądy dotyczące postępu cywilizacyjnego i rozwoju kultury, głosili przeświadczenie o człowieku, który w swoim nieszczęściu jest skazany na klęskę i upadek. Sposobem na oderwanie się od nieprzyjaznej rzeczywistości były: alkohol, narkotyki, wschodnie filozofie i nirwana, a także to, co w swej sztuczności nie poddawało się rozkładowi i śmierci. Dlatego dekadentyzm nie określał jedynie prądu literackiego, ale także charakterystyczny sposób życia i światopogląd.

Impresjonizm to kierunek, zgodnie z którym powinno się chwytać ulotne nastroje, krótkotrwałe wrażenia. Malarze-impresjoniści stosowali pastelowe, świetliste kolory, plamy zamiast kresek. Przedstawiony świat miał być subiektywny i nasycony emocjami obserwatora. Ideologie nie były potrzebne, ponieważ zbytnio określałyby uczucia twórcy. W literaturze chętnie posługiwano się malowniczym sposobem zapisu i instrumentalizacją. Poetyckie impresje cechował zapis uczuć i emocji poprzez zastosowanie licznych skojarzeń, a także zjednoczenia pejzażu ze stanem duszy. W prozie z reguły sięgano po swobodną kompozycję i zwracano uwagę na podświadome powody działania bohatera.

Symbolizm jako kierunek w sztuce korzystał z szeregu symboli, dzięki którym możliwa była prezentacja uczuć i stanów emocjonalnych twórcy, których nie dałoby się określić słowem. Dzięki dziełom literackim, malarskim i muzycznym starano się wywołać u odbiorcy konkretne doznania, poruszyć jego emocjonalna a nie intelektualna sferę.

Ekspresjonizm to kierunek artystyczny, który nakazywał twórcom korzystanie z kontrastów, zdeformowanych kształtów, wyolbrzymionych kształtów, aby przedstawić skazane na rozkład i upadek zwyrodniałe formy. Poeci często sięgali po poetkę krzyku, prezentowali definitywne i skrajne sytuacje.