Zanim przejdę do analizy i charakterystyki nurtów literatury barokowej krótko scharakteryzuję epokę.

Barok- jest to nazwa określająca epokę. Barok określano zepsuciem, brakiem dobrego smaku, a także brakiem gustu. Zarzuty inne wobec baroku to także porzucenie stylu klasycystycznego, i tworzenie i powstawanie nowych i innych form. Ponad to barok uchodził za coś nowego i niezwykle rzadkiego. Stad też wywodzi się jego nazwa.

Nazwa ta zaczerpnięta została z języka portugalskiego oznaczała bardzo cenną i rzadką perłę, która charakteryzowała się nieregularnymi kształtami.

W twórczości okresu baroku wyróżniamy dwa główne nurty: dworki i ziemiański.

Pierwszy czerpał z sarmatyzmu, tj. typu szlacheckiej kultury, która miała swoje początki w latach osiemdziesiątych XVI wieku, a ukształtowała się właśnie w baroku. Podstawę sarmatyzmu stanowiła teza, iż Słowianie wywodzą swe pochodzenie od rodu mężnych i starożytnych Sarmatów, którzy przybyli z dalekiego Orientu. Ten typ kultury był nierozerwalnie związany z określonym stylem życia oraz z wartościami, które z upływem lat traciły na wartości i zyskiwały negatywny wydźwięk, taki jak: zaściankowości i nacjonalizm. Nurt dworkowy występował w dwu odmianach:

A. Nawiązującej do renesansowego sarmatyzmu, którego przedstawicielem był Wacław Potocki. Podkreślał on w swoich utworach rangę patriotyzmu, do którego odwoływał się także pierwotny sarmatyzm.

B. Modelowej, typowej dla mentalności przeciętnego szlachcica; przykład to przedstawiające skontrastowanie negatywnych i pozytywnych cech sarmatyzmu.

Jednym z najbardziej znanych twórców nurtu dworskiego jest Jan Andrzej Morsztyn.

Jan Andrzej Morsztyn urodził się w roku 1613 zmarł w 1693. Uznany za twórcę poezji dworskiej. Był mistrzem konceptu. A także określany mianem polskiego marinisty. Często o jego utworach zwykło się mówić błaha treść wyszukana forma.

W swoich utworach opisywał:

  • dworski flirt
  • dworską miłość
  • gry miłosne

Oparte są one na następujących zabiegach, dzięki którym stają się one niezwykle ciekawymi i niepowtarzalnymi utworami:

  • Paradoks jest to pomysł polegający na zestawieniu różnych przeciwstawnych cech wartości. Np. sonet pt. "Do trupa" Zestawia tu podobieństw i różnice pomiędzy osobą zakochaną a trupem. Zaskakuje to odbiorcę budzi w nim zachwyt zdziwienie albo nawet niesmak.
  • Epatowanie brzydotą np. "Niestatek". Zamiast opisu urody ukochanej mamy jej makabryczny portret.
  • Anafora - w wierszu o tym samym tytule "Niestatek" te powtórzenia służą oddaniu prawdopodobieństwa wystąpienia zjawisk nierealnych: "prędzej..., prędzej..., prędzej (kto wiatr w wór zamknie) - niźli będzie stateczna która białogłowa".
  • Hiperbola czyli przesada w opisywaniu postaci, wyolbrzymianie ich cech.

Charakterystyka najważniejszych utworów:

Najbardziej znane utwory to :

  • "O SOBIE" - w utworze tym poeta opisuje cierpienie jakie niesie za sobą niespełniona i nieodwzajemniona miłość do Katarzyny. Używając anafor, gradacji i wyliczeń poeta pragnie jak najpełniej odzwierciedlić uczucia jakie go przepełniają.
  • "CUDA MIŁOŚCI"- przed miłością nie ma ucieczki, broniąc się rozumem wpadamy prosto w jej sidła. Stosowane środki stylistyczne w tym utworze to antytezy i paradoksy.
  • "NIESTATEK I" - tematem przewodni jest niestałość kobiecej urody. Zastosował tu kontrasty, epitety, i porównania.
  • "NIESTATEK II" - nawiązanie do wcześniejszego utworu w tym jednak skupia się na niestałości uczuć kobiety - wyliczenia, gradacja i anafory.
  • "DO TRUPA"- doskonały koncept zaproponowany przez poetę forma wiersza to pozorna rozmowa, swoisty monolog dramatyczny. Nieszczęśliwie zakochany prowadzi rozmowę z trupem. Opowiada mu o swojej niespełnionej miłości zazdrości mu nawet że nie żyje bo jedynie śmierć mogłaby mu dać ulgę w cierpieniu i rozpaczy jak nim włada. Podstawowym środkiem jest w tym wierszu antyteza.

Daniel Naborowski poeta urodzony w roku 1573 zmarł 1640.

Daniel Naborowski należy do grona tych poetów , którzy zafascynowani był przemijaniem. W swoich utworach bardzo często podejmuje motyw marności. Uważa że najszybciej przemijają wartości i dobra ziemskie. Zalicza do nich urodę, mądrość i władze. W wierszu pt. "Cnota grunt wszystkiemu" opowiada o rzeczach jakie są dla nas ludzi. Naborowski uważa że wszystko jest dla nas zarówno miłość, radość, a także bogactwa, władza, uroda. Naborowski nakłania czytelnika by jak najbardziej korzystać z tych dó.br ale przestrzega że w tym wszystkim trzeba zachować umiar.

Kolejny wiersz pt. "Błąd ludzki" ukazuje nam nasze życie , które składa się z różnych błędów przez nas popełnianych. W tym także odnajduje porządek i dzieło Boga poeta.

"Tak chce Bóg mieć; przeklęctwo przeciwić się Jemu. Przeto też nic nie przydaj, nic nie ujmuj temu".

. Przykładowym wierszem może tu być wiersz pod tytułem "Marność" . Nawiązuje w nim do Księgi Koheleta: i jednego z jej motywów vanitas vanitatum. Pokazuje że jeśli będziemy zachowywać w życiu cnotę i umiar to nasza marność i przemijanie będzie po prostu fraszką. - "fraszką śmierć i trwoga". "Krótkość żywota" to kolejny utwór Daniela Naborowskiego . Życie ukazane w tym wierszu jest niczym innym jak dźwiękiem , wiatrem, cieniem i błyskiem.. Mówi o życiu że jest tak krótkie że może być nawet "czwartą część mgnienia".

Problem egzystencjalny poruszany przez Naborowskiego to ulotność i marność naszego życia.

W utworach Naborowskiego obok idealnej formy mamy także doskonały dobór treści. Poruszane w wierszach problemy mają charakter filozoficznych rozważań. Poruszane tematy:

  • życie aspekty kruchości i przemijania
  • kim jest człowiek
  • czym jest czas

Najbardziej ciekawym wierszem Naborowksiego jest wiersz pt. "Krótkość żywota". Mamy tu sedno filozoficznego problemu przemijania. Charakterystyka stylu wierszy Naborowskiego:

  • zdania krótkie
  • uderzają w sedno sprawy

Definicja ludzkiego bytu " Był przodek, byłeś ty sam, potomek się rodzi. Oto skrót naszego indywidualnego życia: "dźwięk, cień, dym, wiatr, głos, punkt" .

Utwór " Cnota grunt wszystkiemu" - skonstruowany jest na anaforach- słowa to nic W zakończeniu mamy pointę. Ukazuje poeta w tym utworze opis słodyczy życia .Utwór kończy się przemyśleniem że jedyna wartą rzeczą w świecie jest cnota , wierność zasadom i wierze w Boga.

należy do przedstawicieli poetów metafizycznych. Odnaleźć w jego twórczości podobieństwo do twórczości Sępa Sarzyńskiego. Tematy, które przeważały w jego twórczości to: śmierć, nicość, przemijanie, czas.

Człowiek epoki baroku szukał swojego miejsca w nietrwałym świecie, próbował znaleźć wobec niego jakąś postawę. Motywy barokowe, które składają się na światopogląd poetów barokowych to:

  • bieg czasu
  • wieczna niestałość bytu
  • Śmiertelność ludzkiego ciała
  • poczucie nieśmiertelności duszy
  • przemijanie i duchowy głód wieczności

Motywy te wyznaczały różne postawy, które odzwierciedlają się w sztuce. Zdążali się także poeci, którzy rozumieli życie jako ciągłe umieranie. Śmierć oznaczała początek prawdziwego i nowego życia. Dla nich ludzkie starania nie mają żadnego sensu. Naborowski był wyjątkiem w tej grupie poetów zachował bowiem równowagę ducha.

Utwory Naborowskiego:

- "MARNOŚĆ"- utwór ten jest nawiązaniem do biblijnej księgi Koheleta. Człowiek dąży w życiu doczesnemu do zdobycia jak największej ilości wartości materialnych. Wartości te mają jednak charakter przemijający. Można zatem wg poety kochać i żartować, śmiać się i weselić. Trzeba jednak pamiętać, że trzeba żyć uczciwie i pamiętać o śmierci.

  • "KRÓTKOŚĆ ŻYWOTA"- poeta stara się odpowiedzieć na pytanie czym jest życie, jakie jest?

Odpowiedź na to pytanie jest następująca: życie człowieka jest bardzo krótkie, szybko przemija, a czasu nie można zatrzymać . Życie zatem jest chwilą.

  • "CNOTA GRUNT WSZYSTKIEMU" - dobra ziemskie bogactwa nie dają człowiekowi szczęścia Jedyną godna i trwała wartością jest cnota. Cnota zapewnia szczęście i sens życia.

Wacław Potocki urodził się w roku 1621 zmarł w 1696. Jest przedstawicielem barokowego nurtu szlacheckiego( ziemiańskiego). Był moralistą i kronikarzem. Interesował się tematyką patriotyczną i społeczną. Utwory napisane przez Wacława Potockiego zaliczamy do nurtu, który określamy mianem sarmacko-szlacheckiego. W swoich utworach porusza sprawy bardzo istotne. Są to głównie sprawy szlachty i sprawy państwowe. Krytykuje nie tylko wady rządzących, ale i wady samego narodu

Potocki był Arianinem. Jego najbardziej znane utwory:

  • "NIERZĄDEM POLSKA STOI" - w utworze tym Potocki przedstawia Polskę jako kraj bezprawia. Zwraca uwagę na chaos polityczny. Prawo polskie jest niesprawiedliwe, zmieniane w zależności od potrzeb. Bogata część społeczeństwa w ogóle nie przestrzega praw i obyczajów. Jest to kraj anarchii szlacheckiej i nierówności obywateli.
  • "ZBYTKI POLSKIE" - wystawne i bogate życie jakie wiedzie szlachta i duchowieństwo prowadzi do upadku ojczyzny. Ponad to poeta w tym utworze przepowiada szybki upadek Polski, przyczyna ma być owe życie jakie wiedzie ta część społeczeństwa . Co gorsze szlachta i duchowieństwo niepodległość ojczyzny traktują podrzędnie i w sposób lekceważący.
  • "POSPOLITE RUSZENIE" - utwór, ten jest swoistym obrazkiem z życia szlachty. Przedstawia niezdyscyplinowanie wojska szlacheckiego. Utwór ten ma charakter gorzkiej ironii. Wojna dla szlachty jest spotkaniem towarzyskim i dbaniem o własne interesy. Obraz ten jest dopełnieniem wcześniejszych utworów, które ukazują niechybny upadek Polski.
  • "WOJNA CHOCIMSKA" to obszerny poemat poetycki, którego tematem jest bitwa pod Chocimiem. przedstawiający historię bitwy pod Chocimiem. Celem tego utworu jest podniesienie na duchu Polaków. Zawarte jest w nim wiele podniosłych słów , mówi o miłości do ojczyzny a także o honorze rycerskim. Jest to utwór podnoszący Polaków na duchu w obliczu zagrożenia tureckiego.

Był on typowym przedstawicielem Sarmatów. Był on gorącym patriotą. Napisał dwa wielki zbiory wierszy pt. "Moralia" i "Ogród Fraszek".

W wierszach z tych zbiorów podejmuje tematykę obyczajów szlacheckich, które poddaje krytyce, analizuje także sprawy dotyczące państwa. Zajmuje znaczne miejsce w jego twórczości także kwestia tolerancji religijnej która boleśnie odczuł na własnej skórze. Inne znane utwory to :

- "Transakcja wojny chocimskiej" - jest to barokowy utwór o charakterze eposu. Tematem przewodnim jest walka z Turkami z roku 1621. A w szczególności zwycięska potyczka pod Chocimiem. W rzeczywistości utwór ten jest przekładem i to dość swobodnym wojennego dziennika prowadzonego przez Jakuba Sobieskiego.

Kompozycja jest taka jak w klasycznym eposie:

  • inwokacja
  • sceny batalistyczne
  • przemowa wodza
  • dbanie by ukazać realizm

Głównym bohaterem tego utworu jest idealny patriota Jan Karol Chodkiewicz. Potocki pragnie jego przemową obudzić chęć walki i stawanie w obronie kraju, przywrócić miłość do ojczyzny, którą dawno już zapomniała szlachta.

Stosuje w swoim utworze następujące zabiegi:

  • Stylizacja barokowa
  • Epatowanie brzydotą
  • Ostry i przerażający opis pola bitwy
  • Naturalistyczne opisy pojedynków i lejącej się krwi.

Wprowadza Potocki w swoich utworach liczne dygresje i refleksje. Porusza w nich tematy zarówno społeczne jak i stanowe, są także utwory o tematyce obyczajowej. Czytając jego utwory odnosimy wrażenie że są prawdziwą i konstruktywną krytyką szlachty. Szlachta jawi się nam jako zaniedbująca swoje obowiązki ale za to bardzo dbająca o swoje przywileje. Potocki wyraża w nich oprócz krytyk i uwag po prosty żal z tego stanu jaki prowadzi Polskę do upadku. W tym celu stosuje zestawienie cech obecnej szlachty z dawną i pełną zasług Sarmacją. Zestawienie to jest w celu by jeszcze bardziej i dobitniej podkreślić upadek moralny szlachty, jej brak poświęcenia się dla dobra kraju.