Jan Kochanowski to największy poeta polskiego odrodzenia, nazywany często" ojcem poezji polskiej". Często w swej twórczości podejmuje tematy trudne, jego dzieła są zróżnicowane zarówno tematycznie jak i gatunkowo. Niezwykle utalentowany i gruntownie wykształcony, był poetą, dramaturgiem, tłumaczem, dyplomatą, wydawcą, językoznawcą, uczonym. Postaram się przedstawić spuściznę Kochanowskiego tematycznie.
Patriotyzm
Patriotyzm poety uzewnętrznił się w jego pracy politycznej oraz w utworach. Jednym z nich bez wątpienia jest tragedia pt. "Odprawa posłów greckich". W niej Kochanowski podejmuje problemy związane z funkcjonowaniem państwa. Humanista przedstawia wszystkie możliwe środki pokojowe, które należy wykorzystać, by uniknąć wojny. Akcja toczy się w czasach starożytnych, jednak wymowa jest nadal aktualna i jest przestrogą dla rządzących:
"Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie,
A ludzką sprawiedliwość w ręku trzymacie,
Wy, mówię, którym ludzi paść poruczono
I zwierzchność nad stadem bożym powierzono:
Miejsce to przed oczyma zawżdy swojemu,
Żeście miejsce zasiedli boże na ziemi,
Z którego macie nie tak swe własne rzeczy,
Jako wszytek ludzki mieć rodzaj na pieczy".
Innym utworem o charakterze patriotycznym jest "Pieśń V- o spustoszeniu Podola przez Tatarów". Autor ukazuje w nim, jakie zagrożenia czyhają ze strony wroga, jak należy się przed nim bronić. Podmiot liryczny przedstawia przygnębiający obraz Polski, pozbawionej opieki i przewodnika. Polska jawi się jako kraj niezdolny do obrony, magnaci myślą tylko o swoich przyjemnościach, nie obchodzi ich los kraju. Kochanowski przestrzega:
"Cieszy mię ten rym: "Polak mądry po szkodzie":
lecz jeśli prawda i z tego nas zbodzie,
nową przypowieść Polak sobie kupi,
że i przed szkodą i po szkodzie głupi".
Filozofia
Kochanowski był znawcą filozofii antycznej. Szczególnie bliskie były mu zasady epikureizmu i stoicyzmu. Ten pierwszy zakładał cieszenie się z życia i korzystanie z niego, należy "łapać dzień", głównym hasłem były słowa założyciela Epikura:
"Gościu, tutaj będzie ci dobrze,
tutaj najwyższym dobrem jest przyjemność",
Kochanowski nawiązywał do tego przesłania, głównie we fraszkach, Na przykład w krótkim utworze " O doktorze Hiszpanie", ukazane jest biesiadowanie, nadużywanie alkoholu, cieszenie się zabawą i miłą chwilą. Podobny nastrój wesołości panuje we fraszce "Do pór i lasów", w którym podmiot liryczny pomimo podeszłego wieku, chce nadal cieszyć się życiem, dopóki wystarczy sił:
"Srebrne w głowie nici,
A ja z tym trzymam, kto co w czas uchwyci".
Natomiast filozofia stoicyzmu polegała na tym, że aby osiągnąć szczęście należy zachować równowagę duchową, żyć zgodnie z naturą, wyrzec się dóbr doczesnych, aby później osiągnąć szczęście wieczne. Szczęśliwym człowiekiem jest ten, kto jest wyzwolony od pożądań i namiętności. Przykładem stoickiej realizacji jest "Pieśń IX". Podmiot liryczny stwierdza, że należy wszystko przyjmować ze spokojem, gdyż Fortuna jest zmienna i nie należy załamywać się niepowodzeniami:
"Lecz na szczęście wszelakie
serce ma być jednakie;
bo z nas Fortuna w żywe oczy szydzi,
to da, to weźmie, jako jej się widzi".
Kochanowski wspomina, że jedynym pewnym oparciem jest Bóg, to on decyduje o ludzkim losie i to do niego należy się zwracać w beznadziejnych sytuacjach:
" TY nie miej za stracone,
co może być wrócone:
siła Bóg może wywrócić w godzinę;
a kto mu kolwiek ufa, nie zginie".
Podmiot liryczny radzi, aby zachować odpowiedni dystans do wydarzeń w naszym życiu; tych dobrych i złych.
Przyroda
Kochanowski wielokrotnie podejmuje temat przyrody, jako wątku w jego twórczości.
Tak jest w cyklu pieśni pt." Pieśń świętojańska o sobótce". W niej to rodzinny Czarnolas jawi się jako Arkadia. Szczęście osiąga człowiek patrząc na harmonię i ład panujący w naturze. Poeta głosi tam model życia doskonałego zgodnego z rytmem natury. To dzięki naturze człowiek może osiągnąć stan spokoju i zadowolenia:
"Jemu sady doradzają
jemu pszczoły miód dawają
nań przychodzi z owiec wełna
i zagroda jagniąt pełna".
Podobną wizję przyrody poeta przedstawia we fraszkach pt." Na dom w czarnoleskie"," Na lipę", "Do gór i lasów".
Niewątpliwie istotnym aspektem twórczości Kochanowskiego jest sławienie wielkości Boga. Szczególnie widoczne jest to w hymnie "Czego chcesz od nas Panie", w którym poeta wyraża się w imieniu zbiorowości ludzkiej i dziękuje Bogu za cud stworzenia świata oraz prosi o dalszą opiekę:
"Bądź na wieki pochwalon, nieśmiertelny Panie!
Twoja łaska, Twa dobroć nigdy nie ustanie.
Chowaj nas, póki raczysz, na tej niskiej ziemi;
Jedno zawżdy niech będziem pod skrzydłami Twymi! ".
Śmierć córki
To wydarzenie było bardzo tragiczne w życiu autora. Ku czci swej córki Urszulki stworzył on cykl dziewiętnastu trenów, które chwaliły wielkość i niezwykłość Urszulki:
"Jako oliwka mała pod wysokim sadem
Idzie z ziemie ku górze macierzyńskim szlochem,
Jeszcze ani gałązek, ani listków rodząc,
Sama tylko dopiero szczupłym prątkiem wschodząc:
Tę jeśli, ostre ciernie lub rodne pokrzywy
Uprzątając sadownik podciął skwapliwy
Mdleje zaraz, a zbywszy siły przyrodzonej
Upada przed nogami matki ulubionej",
Kochanowski wyraża w nim swoje cierpienia i ból z powodu utraty dziecka. Treny są wyznaniem ojcowskiej straty, można w nich zaobserwować rosnące niezadowolenie i cierpienie, nawet pretensje do Boga, by w końcu pogodzić się z wolą Stwórcy, który decyduje kiedy kończy się życie.
Treny są zapisem skomplikowanej drogi człowieka, który narażony jest na przeciwności losu-Fortuny.
Według mnie Kochanowski był znakomitym myślicielem i artystą. Jego utwory do dziś zachwycają, co świadczy o ich dużych walorach artystycznych, ale także tematycznych. To artysta, który potrafił wykorzystywać język, stał się on dla niego tworzywem.
Niewątpliwie Kochanowski był też świadomym człowiekiem. Czynnie brał udział w pracach sejmu i w życiu dworskim. Napominał innych, ale także wymagał od siebie. Bez wątpienia Jan Kochanowski zasługuje na miano wielkiego humanisty okresu renesansu.
