Cyprian Kamil Norwid przyszedł na świat 24 września w 1821 r. Jego rodzinną miejscowością była wieś Laskowo - Głuchy, leżąca w pobliżu Radzymina. Norwid wywodził się z rodziny o szlacheckich korzeniach, ojciec poety był urzędnikiem państwowym.
Okres lat szkolnych, Norwid spędził w stolicy. W 1840 roku zaczął publikować w prasie swoje pierwsze dzieła poetyckie. Od początku zyskały one aprobatę krytyków oraz odbiorców.
W 1842 r., Norwid opuścił Warszawę, wyjeżdża do Włoch, by tam rozpocząć studia na wydziale rzeźbiarskim. Kilka lat później, władze pruskie mieszczące się w Berlinie oskarżają go o związki z działaniami rewolucyjnymi w Polsce. Po odbyciu kary więziennej, poeta wyjeżdża na stałe na Zachód. Bywa w Brukseli, potem w Rzymie, Paryżu, a także w Nowym Jorku oraz Londynie. Będąc poza granicami ojczyzny, poeta utrzymuje bliskie kontakty z wieloma innymi rodakami swoich czasów, m. in. z Z. Krasińskim, A. Mickiewiczem, J. Słowackim, F. Chopinem, M. Mochnackim, a także z Czartoryskim oraz Cieszkowskim.
Wówczas, twórczość Norwida obrała nowy kierunek rozwoju i zaczęła być nie rozumiana przez odbiorców tamtych czasów. Czytelnicy coraz rzadziej zaczęli sięgać po jego utwory, również i wydawcy odnosili się do poety z niechęcią. Ponadto, Norwid boryka się z kłopotami osobistymi oraz problemami finansowymi, co przyczyniło się do jego osamotnienia, a później wręcz do izolacji. Pomimo wszystkich niepowodzeń, Norwid otaczał się gronem oddanych przyjaciół.
Tragiczne położenie, zmusiły poetę do tego, by zamieszkał w Ośrodku dla ubogich Św. Kazimierza niedaleko Paryża, w którym to ośrodku przebywały polskie sieroty oraz ludzie biedni, a także osamotnieni emigranci. Poeta, przebywając w tym ośrodku, pracował bardzo intensywnie, aż do swej śmierci 23 maja w 1883 r. ciało poety pochowano w zbiorowym grobie na jednym z polskich cmentarzy, mieszczącym się w Montmorency w pobliżu Paryża.
Cyprian Kamil Norwid to ostatni wielki romantyk, a mimo tego, iż czuł się silnie związany z epoką, w której żył, nierzadko ją ganił. Z tego powodu stał się on pierwszym poetą, jaki rozpoczął ideową dyskusję z osiągnięciami romantyzmu. Tak jego dorobek literacki, jak i wygłaszane poglądy, wywarły wielki wpływ na ewolucję literatury XX stulecia.
Polemika ze światopoglądem romantycznym.
Poeta sądził, iż głównym błędem przedstawicieli romantyzmu było powiązanie istoty aktywności człowieka oraz całego narodu tylko z walką zbrojną, albo męczeńską ofiarą. Twierdził, że polskie działania powstańcze to działania w ogóle nie przemyślane i pozbawione jakichkolwiek głębszych refleksji. Jego zdaniem człowiek to istota wolna oraz indywidualna, jaka nie może całkowicie i bezkrytycznie podporządkowywać się ogółowi. Poddawał w wątpliwość romantyczny przymus cierpienia, ponoszenia ofiar na rzecz ojczyzny, a także ideę mesjanizmu. W swym utworze, pt. "Do spółczesnych", napisał, iż Polska jest krajem:
"Gdzie każdy czyn za wcześnie wschodzi, Ale książka - każda… za późno!"
Przeciwieństwo: Naród - Społeczeństwo
Poeta wyraźnie oddzielał pojęcie narodu oraz społeczeństwa. Naród to w jego pojęciu, nośnik najistotniejszych polskich wartości, jak patriotyzm, solidarność, sztuka, tradycja, język etc. Z kolei społeczeństwo, oznaczało według niego to zbiorowość postaw oraz zachowań współczesnych ludzi. Zdaniem Norwida, naród to Polacy, zaś społeczeństwo tworzą ludzie. Poeta wywyższał tych pierwszych, a w równym stopniu ganił drugich, pisząc niejednokrotnie, iż "naród wielki, społeczeństwo żadne"; "człowiek w Polaku jest karzeł" lub "Polska jest ostatnie na globie społeczeństwo, a pierwszy naród".
"Jakiej-to podobna jędzy
Ludzkość, co płacze dziś i drwi;
- Jak historia?... wie tylko: krwi!...
Jak społeczność?... tylko: pieniędzy!..."
Etyka
Samo centrum świata wartości poety, stanowi człowiek, będący jednostką ludzką w pojęciu humanistycznym oraz chrześcijańskim. To właśnie takie spojrzenie ma decydujące znaczenie w kwestii ludzkiego życia oraz działania. Norwidowski światopogląd chrześcijański, spowodował także podkreślenie przez poetę, takich istotnych wartości, jak np. dobro, prawda oraz miłość. Krzewienie dobra, przeciwstawiał Norwid idei zemsty, mówiąc w którymś ze swych dzieł: "Niech nie wiemy zła, niech możem Dobro". Jeden z najobszerniejszych utworów Norwida, poemat pt. "Quidam" to m.in. opowieść na temat poszukiwania prawdy oraz dobra na ziemi.
"Jakoż szczęśliwy, kto wstawszy, gdy ciemno,
Nie dotknął liry swojej nadaremno,
Przedświtu blasków doczekał, a potem
Wytrwał i, dniowy jaw jakkolwiek szarpie,
Wytrzymał burzę, co przemija grzmotem,
I skubie tęczę-dla serca-na szarpie.
Jakoż szczęśliwy, kto nie posiał solą,
Mimo że słonych łez niemało strawił."
Sztuka oraz praca.
Norwidowski poemat zatytułowany "Promethidion", został przez poetę stworzony na kanwę platońskich dialogów w sferze filozoficznej. Jego tytuł to nawiązanie do osoby Prometeusza, który, zgodnie z mitem greckim, nauczył człowieka sztuki oraz rzemiosła. Jak można wnioskować z tytułu, poemat porusza rozważania w kwestii dobra oraz pracy, ponieważ, według Norwida stanowią one wartości bardzo silnie z sobą powiązane. Najprawdziwsze piękno musi być na wskroś dobre, musi stanowić "kształt Miłości", musi również towarzyszyć pracy. Prawdziwe piękno nie powinno dotyczyć tylko sztuki, powinno też przenikać wszystkie sfery życia człowieka, nie wyłączając tych najbardziej przyziemnych.
"Bo piękno na to jest, by zachwycało
Do pracy - praca, by się zmartwychwstało. […]"
"Niejeden szlachcic widział Apollina
I Skopasową Milejską Wenerę,
W ogrodzie krzywo zakreśla kwaterę..."
Prawdziwego piękna nie należy pojmować - według Norwida - jako zewnętrznej, jedynie powierzchownej urody, ponieważ stanowi ono głównie wartość, cnotę oraz właściwość rzeczy jak najbardziej prawdziwych, szczerych, a także szlachetnych w świecie człowieka.
"Dziś nie szuka nikt Piękna... żaden poeta -
Żaden sztukmistrz - amator - żadna kobieta -
- Dziś szuka się tego, co jest powabne,
I tego, co jest uderzające!..."
Chyba najbardziej oryginalnym dziełem poetyckim C. K. Norwida jest cykl liryków, pt. "Vade-mecum", gdzie zostały zebrane utwory podejmujące bardzo różnorodną tematykę. Jedno z założeń ideologicznych, zabranych w zbiorze dzieł, dotyczyło odnowienia formalnego oraz ideowego polskiej poezji. Poeta, a zbiorze "Vade-mecum", polemizował z panującym tradycyjnym romantyzmem Adama Mickiewicza, a także z ówczesną ideą jednostki oraz historii (np. w "Czemu nie w chórze?"). Norwid podejmował też zagadnienia moralne (jak np. Stolica, Litość czy Purytanizm), był przeciwnikiem prowincjonalizmu (Wieś) oraz negował salonową konwencjonalność, poruszał kwestię zagubienia ludzi w odczłowieczonej cywilizacji, pisał na temat roli prawdy oraz sztuki w całym życiu człowieka w pojęciu jednostki.
"[...] Wróg pokalał już i Ojców mowę-
Energumen tak krzyczał do Lirnika
I uderzał w tarcz, aż się wygięła.
Lirnik na to:................................
..... Nie miecz, nie tarcz-bronią Języka,
Lecz-arcydzieła!"
Całkiem oddzielną grupą są wiersze traktujące o wybitnych jednostkach, znajdują się tutaj dzieła takie, jak np. "Fortepian Szopena" lub "Do obywatela Johna Brown", bądź "Bema pamięci żałobny rapsod".
Wiersz pt. "Fortepian Szopena" jest jednym ze wspanialszych utworów Norwida. Inspiracją do refleksji filozoficznych oraz estetycznych umieszczonych w utworze, był dla poety fakt historyczny, mianowicie wyrzucenie fortepianu należącego do Szopena przez otwarte okno na ulicę, w czasie rabunku oraz dewastowania pałacu Zamoyskich w Warszawie w 1863 r.
Twórczość Szopena to dla Norwida przykład sztuki doskonałej, gdyż w swojej istocie zawiera dobro i jest skończoną doskonałością, stanowi wyraz miłości oraz piękna. Jego muzyka wywyższa sztukę ludową, a więc narodową, do rangi uniwersalnej, przejrzystej dla wszystkich ludzi, a oprócz tego skupia perfekcję formalną (czyli Literę) oraz doskonałość znaczeniową, duchową i etyczną (czyli Ducha).
"O Ty! Co jesteś Miłości-profilem,
Któremu na imię Dopełnienie;
Te-co w Sztuce mianują Stylem,
Iż przenika pieśń, kształci kamienie...
O! Ty-co się w Dziejach zowiesz Erą, [...]
Zwiesz się razem: Duchem i Literą"
Utwór, pt. "Do obywatela Johna Brown" stanowi reakcję poety na ogłoszony w 1859 r., wyrok śmierci na obywatela amerykańskiego imieniem John Brown, który to zaprotestował przeciwko powszechnej niewoli Murzynów. Wiersz ten, uznawany za najwybitniejsze osiągnięcie liryczne C. K. Norwida to rodzaj listu poetyckiego, skomponowanego w formie obszernej apostrofy do Johna Browna.
"Przez Oceanu ruchome płaszczyzny
Pieśń Ci, jak mewę, posyłam, o Janie..."
Poeta występuje w tym utworze z krytyką obłudnego społeczeństwa amerykańskiego, które uznawało się za niezwykle otwarte oraz demokratyczne. Sprzeciwiał się panującej niesprawiedliwości oraz przemocy. Oprócz tego, wykazał wizjonerską wręcz intuicję, przewidując przyszły rasowy dramat Ameryki:
"Noc idzie czarna, noc z twarzą Murzyna!"
Charakterystyczne wyznaczniki poezji C. K. Norwida:
- bogata symbolika (przykładowo: krzyż, ziarno itp.)
- paraboliczność (utwory w formie przypowieści, stosowanie metafor)
- zwięzłość, oszczędność wypowiedzi (niewielkie formy poetyckie zbioru "Vade-mecum", wykorzystywanie sentencji oraz aforyzmów)
- przemilczenia (np. pauzy, wielokropki, bądź niedopowiedzenia czy aluzje)
- posługiwanie się ironią
- wyróżnienia graficzne (np. druk rozstrzelony)
Najważniejsze miejsce w kręgu zainteresowań poety, zajmuje zawsze człowiek. Właśnie z punktu widzenia jego indywidualnej i egzystencjalnej postawy, Norwid rozważa problemy narodowościowe, historyczne oraz cywilizacyjne. Wszelkie refleksje Norwida posiadają bowiem swoje filozoficzne korzenie sięgające chrześcijańskiego humanizmu. Patriotyzm twórcy "Vade-mecum" wydaje się trudny oraz wymagający i podobnie jak i wiele innych przemyśleń poety - zaskakująco aktualny i ponadczasowy.
Podsumowanie
Cyprian Kamil Norwid to poeta, prozaik, dramatopisarz oraz tłumacz. Był on również malarzem, rzeźbiarzem, a także rysownikiem oraz znawcą muzyki. W kręgu jego zainteresowań była kultura, historia, a także filozofia, poeta pisał dzieła z gatunku publicystyki politycznej, utwory eseistyczne, zajmował się także krytyką literacką. Norwid to postać wybitna. Na jego bogatą twórczość literacką składają się najbardziej różnorodne formy gatunkowe oraz niesamowicie rozległy zakres tematyki. Wśród gatunków literackich uprawianych przez tego poetę, znajdują się ponadto traktaty, przypowieści, a także poematy oraz liryki. W samym centrum zainteresowań Norwida, można dostrzec refleksje dotyczące wartości romantycznych, historii, a także społeczeństwa i całego narodu, a także etyki, humanizmu oraz sztuki czy pracy.
Skupiając się na wielkim dorobku literackim C. K. Norwida oraz olbrzymiej rozpiętości podejmowanych przez niego problemów, należy, przed rozpoczęciem prezentowania jego dzieł, scharakteryzować poglądy poety, związane z kwestiami, które najczęściej podejmował.
