Jan Kochanowski jest autorem wzruszającej patriotycznej "Pieśni V" z Księgi II, czyli ( "Pieśni o spustoszeniu Podola przez Tatarów". Powstała w 1575 roku, kiedy to miała miejsce straszna klęska Polaków, spowodowana atakiem wojska Tatarów. Podole zastało doszczętnie splądrowane, zniszczone na ogromną skalę. Bielski w swojej "Kronice" podał, że do niewoli tatarskiej wzięto 50 tysięcy Polaków. Przyczyną tak sromotnej klęski było to, że Rzeczpospolita, nie miała przywódcy, była osłabiona, ponieważ król elekcyjny Henryk Walezy zbiegł do Francji.
"Pieśń V" należy do liryki spod znaku Tyrteusza, czyli mówi o walce dla ojczyzny. Kochanowski dał przykład uczuć narodowych, a poza tym uczucia wielkiego strachu przyszłymi losami narodu.
Choć poeta wyraźnie negatywnie ocenia szlachtę, mówi w pieśni jako reprezentant ogółu. Ma świadomość przynależności. Dopiero na końcu przybiera indywidualną perspektywę.
Zbudowana jest "Pieśń V" z dwóch części, jedna przybliża nam obraz wydarzeń, ogrom klęski, druga jest zadumą autora. Jest połączenie zaczerpnięte ze stylu starożytnych.
W początkowych trzech strofach kreuje Kochanowski wspólnotę, grupę- dlatego używa tu 3. os. liczby pojedynczej, potem zaś w tym samym celu 1. os. liczby mnogiej np.: "zbojce nas wojują", "wsiadamy", "dajmy". Potem przechodzi do podmiotu mówiącego w swoim imieniu np.: "cieszy mnie rym".
Wiadomo, do kogo kieruje swój apel poeta, niepokojący się przyszłością Polski, dzięki kilku zabiegom:
- zwraca się wprost do szlachty, nawołuje ich np.: "Polaku", "Lachu";
- czasowniki w 1. os. liczby mnogiej wskazują na polecenie, apel, kreacja zbiorowości, do której należy poeta np.: "dajmy", "gotujmy";
- czasowniki w 2. os. liczby pojedynczej również nakazujące, kierowane są do podmiotu, którym jest pojedynczy żołnierz np.: "zetrzyj", "czuj", "ustępuj".
Kochanowski korzystał ze wskazań podręczników oratorskich ,dlatego można wskazać tu elementy przemowy:
- na początku znajduje się założenie, zawarte w słowach: "wieczna sromota i nienagrodzona szkoda";
- w 2-4 zwrotki nakreśla i opowiada całe wydarzenie, co popiera tezę, nawołuje do większego oddania ojczyźnie;
- w kolejnych zwrotkach 5-10 poeta, stojący pośród narodu ( czego wyrazem jest orzeczenie w 3. os. liczby mnogiej) apeluje, nawołuje współobywateli, którzy najwyraźniej nie zdają sobie sprawy z ogromu klęski. Posługuje się Kochanowski gorzką złośliwością i wzniosłym stylem, aby bardziej wpłynąć na stanowisko szlachty;
- na końcu jest zwięzła pointa i pouczenie. W tym miejscu Kochanowski przyjmuje osobistą perspektywę, podkreśla swoje stanowisko patrioty.
Za wzorem antycznym Kochanowski tak stylizuje swoją wypowiedź tak, aby jak najmocniej wpłynąć na uczucia odbiorców i spowodować ich reakcję. Chce zobrazować to, co się stało w sposób jak najbardziej dosadny, dlatego opisuje biednych ludzi cierpiących w obliczu wojny, zniszczone ziemie polskie i bezlitosnych wrogów . używa poeta terminów łowieckich. Ma na względzie, że musi mocno poruszyć rodaków:
- opisuje następstwa i zniszczenia, jakie spowodowała wojna np.: "ziemia spustoszona", "łup żałosny", "odbieżało stado";
- pokazuje, jak okrutny był wróg tatarski np.: "pohaniec sprosny", "Torczyn niewierny", "psy bisurmańskie", "drapią wilcy", "jedzą nas".
Kochanowski pisze w sposób emocjonalny, temu posłużyły mu właściwe figury stylistyczne, układ zwrotek. Celem było perswazyjne oddziaływanie na szlachtę, w ten sposób, by zbudzić ich uśpione uczucia obywatelskie. Dlatego tak dużo jest:
- wykrzyknień, zawołań np.: "cny Lachu", "dajmy", "a naprzod dajmy";
- pytania retoryczne, mające na celu ironię, gorzką refleksję np.: "Wsiadamy? Czy nas półmiski trzymają?"
podwójne zastosowanie tych samych wyrazów np.: "Zbójce (niestety) zbójce", "a nas nierządne, ach, nierządne jedzą";
- zdań, rozpoczynających się w jednym wersie, a kończą w następnym (przerzutnia) .
