Królestwo Kongresowe

Tematem pracy jest Królestwo Polskie w latach 1815-1830. Omówione zostaną takie aspekty jak jego rodowód, ustrój i charakter rządów a także życie mieszkańców.

Królestwo Kongresowe to inna nazwa Królestwa Polskiego powstałego po zakończeniu się wojen napoleońskich. Nazwa jego wzięła się stąd, że decyzja o jego utworzeniu zapadła na Kongresie Wiedeńskim. Trwał on od października 1814 roku do czerwca 1815. a zwołany został w celu określenia nowego kształtu Europy po Rewolucji Francuskiej i wojnach z Napoleonem. Starano się przywrócić jej taki kształt (zarówno jeśli chodzi o terytoria państwa jak i ich ustroje) jaki miała przed tymi wydarzeniami (zasada restauracji). Choć w Kongresie brało udział 16 państw, decydujący głos należał do 5 z nich" Wielkiej Brytanii, Austrii, Prus, Rosji i Francji.

Pomiędzy Rosją, Austrią i Prusami zawarte zostały wtedy dwa traktaty dotyczące przyszłości Polski (3 maj 1815). Istniejące za czasów Napoleona Księstwo Warszawskie zostało przekształcone w Królestwo Polskie połączone z Rosją unią personalną. Terytorium Księstwa zostało pomniejszone o ziemie Wielkopolski, Bydgoszczy i Torunia. Utworzono z nich Wielkie Księstwo Poznańskie, które przekazano Prusom. Traktaty powoływały do życia Wolne Miasto Kraków w którym, według nich, miały znajdować się polskie "reprezentacje i instytucje narodowe". Tak więc obszar powstałego w 1815 roku Królestwa Polskiego był mniejszy od obszaru Księstwa Warszawskiego, wynosił 127,000 km². Car Rosji obiecywał wprawdzie powiększenie tego terytorium, lecz nigdy nie zostało to zrealizowane. Unia personalna z Rosją oznaczała, że odtąd królem Polski będzie car. W narodzie polskim istniały różne opinie na temat nowego państwa, choć przewaga leżała po stronie ludzi oceniających je pozytywnie.

Rządy konstytucyjne w Królestwie Polskim

W roku 1815 car podpisał konstytucję Królestwa Polskiego, która stała podstawą prawną jego funkcjonowania. Nadano ją Królestwu dnia 14 grudnia 1815 roku. Zawartość jej nawiązywała do konstytucji z historii Polski: konstytucji 3 Maja oraz tej Księstwa Warszawskiego. Opracował ją zespół pod kierownictwem, księcia Adama Czartoryskiego. Ostateczny jej tekst zawierał modyfikacje wprowadzone przez cara Była to konstytucja oktrojowana czyli nadana przez panującego cara Aleksandra I, a nie zatwierdzona przez sejm. W ówczesnych czasach była ona najbardziej liberalną konstytucją w Europie.

Unia personalna Polski z Rosją była podkreślona w Konstytucji. Jednak car nie zostawał królem polski automatycznie, lecz dopiero po odrębnej koronacji. Polityka zagraniczna obu państw miała być wspólna. Parlament, wojsko, administracja oraz sądownictwo pozostały osobne. Władza w Królestwie Polskim miała się dzielić na władze wykonawczą i ustawodawczą. Władzę wykonawczą stanowili car, rada stanu oraz rząd królestwa czyli rada administracyjna. Car obdarzony był pełnia władzy wykonawczej, inicjatywą ustawodawczą, był dowódcą armii polskiej. Ponadto posiadał prawo veta, miał możliwość zmieniania konstytucji, zwoływania sejmu oraz mianowania wysokich urzędników. Gdy car nie przebywał w królestwie, władzę w jego imieniu sprawował namiestnik (funkcja ta była najwyższym urzędem państwowym). Namiestnikiem został mianowany generał Józef Zajączek. Rada stanu oraz rada administracyjna były organami pomocniczymi. W skład rady stanu wchodzili sekretarz stany, ministrowie i radcy stanu. Zajmowała się ona głównie opracowywaniem nowych ustaw. Władzą ustawodawczą był sejm mający się zbierać raz na dwa lata (posiedzenia miały trwać 30 dni). Do zadań sejmu należało uchwalanie ustaw i wydawanie aktów prawnych. Zatwierdzał on też budżet królestwa oraz kontrolował działanie rady administracyjnej.

Wyjątek z konstytucji Królestwa Polskiego

"Tytuł IV O reprezentacji narodowej

art.87. Sejm zwyczajny zgromadza się co dwa lata w Warszawie, w czasie oznaczonym przez akt zwołania przez Króla wydany. Trwać będzie dni trzydzieści. Król jedynie może go przedłużyć, odroczyć, rozwiązać

art. 89. Członek sejmu nie może przez czas jego trwania być przetrzymywanym ani kryminalnie sadzonym, chyba za zezwoleniem Izby, do której należy.

art.90. Sejm naradza się nad wszelkimi projektami do praw cywilnych, kryminalnych lub administracyjnych, które mu przesłane od Króla przez Rade Stanu "

Konstytucja utrzymywała uprzywilejowana pozycję szlachty, której członkowie byli uprzywilejowani politycznie oraz gospodarczo. Dotyczyło to na przykład prawa do zasiadania w sejmie oraz sprawowania urzędów. Pozbawiała ona wojskowych i chłopów (oprócz czynszowników) prawa do głosowania. Przywrócony został poprzedni podział administracyjny kraju. W konstytucji zagwarantowane był różne prawa dla mieszkańców Królestwa. Przyznawała ona między innymi: prawo do własności, wolności osobistej, wolności wyznania i druku. Jednakże spod działania tych praw wyłączeni byli mieszkający w Królestwie Żydzi. Polski był używany jako język urzędowy państwa, a w kontaktach z carem posługiwano się językiem francuskim.

Opuszczając Warszawę w 1820 roku car dał księciu Konstantemu całkowitą swobodę działanie w Królestwie. Wkrótce też zaczęto łamać prawa przyznane w konstytucji. Osoby podejrzewane o działalność opozycyjną. Tajna policja została wzmocniona. Książę był szczególnie dumny z armii Królestwa Polskiego, liczącej sobie 30,000 żołnierzy. Wojsko to zostało zorganizowane według zasad rosyjskich, choć polskie mundury zostały zachowane. W wojsku panowała ostra dyscyplina, przestrzeganie regulaminu było brutalnie egzekwowane, stosowano liczne kary fizyczne. Bardzo często odbywały się przeglądy wojsk.

Konstytucja, mimo iż bardzo liberalna (bardziej niż ta Księstwa Warszawskiego, oraz innych krajów europejskich) nie była do końca realizowana. Część z jej postanowień zawiesił car, inne po prostu nie weszły w życie lub nie były przestrzegane.

Pozytywną rzeczą w Królestwie była dobrze rozwinięta edukacja. Szkolnictwo było podstawowym środkiem na utrzymanie tradycji i pamięci narodowej po rozbiorach, które zahamowały rozwój kultury. Uniwersytety w Wilnie i Warszawie (ten ostatni powstał w 1816 roku) oraz Liceum Krzemienieckie był głównymi centrami edukacji. W tych czasach ministrem edukacji był Stanisław Potocki, który bardzo zasłużył się rozwojowi szkolnictwa. Powstałe w 1800 roku Towarzystwo Przyjaciół Nauki kontynuowało działalność stając się centralnym ośrodkiem rozwoju nauki. Towarzystwo posiadało bogato wyposażoną bibliotekę, zbiory muzealne. Organizowano częste posiedzenia podczas których prezentowano prace naukowe. Prezesem Towarzystwa był przez wiele lat Stanisław Staszic, po nim obowiązki te pełnił Julian Ursyn Niemcewicz. Utworzona została duża liczba nowych szkół elementarnych, a sieć szkół zawodowych została rozwinięta. Uczniami szkół były głównie dzieci z rodzin szlacheckich oraz mieszczańskich.

Na początku XIX wieku zaczęto prowadzić badania historyczne, w których dużą rolę odegrał Joachim Lelewel. Prowadzono także badania w takich dziedzinach jak filologia, nauki ścisłe, w tym matematyka i fizyka, oraz geologia. Jako przykłady osiągnięć polskiej nauki w tym czasie mogą służyć prace Staszica oraz Jana Jędrzeja Śniadeckiego.

Kultura polska tego okresu była świadkiem początku sporu między romantykami a klasykami. Zaczęto wydawać pierwsze prace Mickiewicza i Maurycego Mochnackiego.