Wierzenia i mity starożytnych Egipcjan i Świat majów

WIERZENIA I MITY STAROŻYTNYCH EGIPCJAN.

Religia wyznawana przez starożytnych Egipcjan miała charakter politeistyczny. Ranga poszczególnych bogów zmieniała się w zależności od aktualnych upodobań ludu, osobistych przekonań kolejnych władców i pozycji kapłanów. Prości ludzie otaczali szczególną czcią głównie tych bogów, którzy mieli bezpośredni związek z ich rodzinnym miastem lub wioską. Egipcjanie czcząc, na co dzień różnych licznych bogów nie do końca zdawali sobie sprawę ze związanej z nimi symboliki. Zależało im przede wszystkim na opiece w codziennym życiu, a wiążące się z kolejnymi bóstwami praktyki religijne i dogmaty tłumaczył na swój sposób, jako rzecz drugorzędną. Dla ogółu Egipcjan najważniejszy był bóg Ozyrys, jako odpowiedzialny za wegetację, a także ten, który sądził człowieka po śmierci ważąc jego duszę na specjalnej wadze, o czym będzie jeszcze mowa w dalszej części pracy. Wspomniałam już, że kult poszczególnych bogów miał bezpośredni związek z miastami - każde miasto miało boga, któremu oddawało szczególną cześć. Dlatego jeżeli z wymienionych wcześniej powodów (np. władca popierał szczególnie właśnie tego boga) rosło znaczenie danego boga, tak, że przewyższał on innych bogów, rosło równocześnie znaczenie miasta, które go czciło i odwrotnie - w przypadku, gdy miasto dochodziło do szczególnego znaczenia na tle innych, to w tym samym czasie rosła waga kultu danego boga. Kult bogów rozwijał się przede wszystkim za sprawą działalności kapłanów, którzy rozbudowywali rytuał kultowy i charakterystykę poszczególnych bóstw. Zdarzało się, że dzięki kapłanom powstawały całe boskie rodziny, czasem łączyli ich w pary, nieraz w trójki lub grupy ośmio - dziewięcioosobowe a nawet nieraz większe. Kapłani opracowali wykładnię mówiącą o charakterze i wyglądzie bogów, świecie, w którym żyją i życiu pozagrobowym.

Badając źródła historycy doszli do wniosku, że system religijny obowiązujący w Egipcie narodził się jeszcze zanim zaczął funkcjonować system dynastyczny. Najstarsza kosmogonia została opracowana w Heliopolis w okresie, kiedy jeszcze Górny i Dolny Egipt nie były jednym państwem. Według teologii heliopolitańskiej świat powstał z praoceanu noszącego imię NUN. A dokładnie z Nun wyszedł prabóg imieniem ATUM. Atum powstał samoistnie na heliopolitańskim wzgórzu. Po pewnym czasie, w epoce Starego Państwa, kapłani musieli trochę zmodyfikować propagowaną przez siebie wiedzę, a to głównie za sprawą rozszerzającego się kultu boga imieniem Ra. Kapłani zdecydowali, idąc za wolą ludu, że praojcem był po prostu ATUM - RA, bo Atum i RA to po prostu ta sama osoba. Dzięki samozapłodnieniu Atum - Ra wydał na świat SZU (boga atmosfery świetlnej) i TEFNUT (boginię wilgoci i ciemnych otchłani podziemnych). Ze związku Szu i Tefnet narodził się GEB (bóg ziemi) i NUT (bogini nieba). Z kolei ta para bogów jest odpowiedzialna za powstanie czwórki bogów: mieli oni dwóch synów OZYRYSA i SETA oraz dwie córki IZYDĘ i NEFTYDĘ. Tak powstała Wielka Dziewiątka (Wielka Eneada) bogów z Heliopolis, do których dołączył jeszcze później HORUS, syn Izydy i Ozyrysa.

Oprócz wielkiej dziewiątki heliopolitańscy kapłani stworzyli również Małą Dziewiątkę (Eneadę), w skład, której zaliczamy Horusa, TOTA, ANUBISA (bóg przedstawiany z głową szakala, był patronem mumifikacji, odgrywał ważną rolę w trakcie Sądu Ozyrysa) i MAAT (bogini przedstawiana jako kobieta ze strusim piórem we włosach). To nie przypadek, że grupy bóstw składały się z dziewięciu osób - liczba dziewięć uznawana była magiczną, przypisywano jej szczególne znaczenie w teologii Egiptu.

ŚWIAT ZMARŁYCH I ŻYCIE POZAGROBOWE.

Egipcjanie wierzyli, że człowiek po śmierci "przechodzi do szczęścia". Dlatego dla każdego religijnego Egipcjanina życie na ziemi było niejako przygotowaniem do śmierci, tak żeby zasłużyć na kolejne życie. Nie wystarczyło jednak tylko prowadzić cnotliwe życie na ziemi. Aby śmierć była rzeczywiście "przejściem do szczęścia" należało zapewnić sobie pośmiertną mumifikację oraz zadbać o to, aby trumna była wyposażona we wszystkie przedmioty niezbędne do życia wiecznego. Droga przez podziemny świat była pełna zasadzek i niebezpieczeństw, dlatego nie mogło obejść się bez specjalnych zaklęć i modlitw odprawianych nad ciałem nieboszczyka, a on sam musiał mieć ze sobą specjalną księgę - Księgę Umarłych, która zawierała stosowne wskazówki jak ma zachować się podczas sądu Ozyrysa.

Ale zacznijmy od początku. Jak już wspomniałam pierwszym warunkiem szczęśliwego życia po śmierci było zabalsamowanie ciała, ponieważ kontynuowanie życia po śmierci nie byłoby możliwe bez ciała, dlatego tak zabiegano o zachowanie go w nienaruszonym stanie. Po śmierci zmarły był przenoszony w miejsce, gdzie dokonywano mumifikacji w towarzystwie zawodowych płaczek. Tam ciałem zajmowali się kapłani zwani paraszytami, którzy specjalizowali się w balsamowaniu. Paraszyci obcujący na co dzień ze zmarłymi budzili w żywych odrazę, chociaż spełniali tak istotne w myśl religii egipskiej zadanie. Egipcjanie znali trzy sposoby mumifikacji, to, jaki rodzaj wybierano zależało przede wszystkim od zamożności zmarłego lub jego rodziny. Najtaniej można było po prostu wrzucić ciało do basenu wypełnionego solą. Zakonserwowane w ten sposób zwłoki wyjmowano po kilku dniach i chowano jak najbliżej grobowców przeznaczonych dla dostojników, ponieważ zmarły nie miał pieniędzy na wyposażenie grobu, a w ten sposób wierzono, że będzie się żywił tym, co spadnie ze stołu bogaczy. Drugi sposób balsamowania, charakteryzujący się średnią ceną, różnił się od najtańszego tym, że najpierw pozbywano się wnętrzności (wydobywano je przez odbytnicę, a mózg przez nos), a dopiero potem ciało wkładano do solanki. Najdroższy sposób był równocześnie najbardziej skomplikowany. Najpierw kapłan rozcinał tułów wzdłuż począwszy od mostka i wyjmował narządy wewnętrzne z wyjątkiem serca, które odgrywało bardzo ważną rolę w trakcie sądu Ozyrysa. Mózg podobnie jak w przypadku poprzednio opisanego sposobu kremacji wysysano przez dziurki od nosa. Jama ustna była poddawana sterylizacji. Całe ciało musiało być obowiązkowo osuszone, w tym celu posługiwano się najczęściej sodą. W dalszej części nasączano ciało wonnymi olejkami, wypełniając korpus wonną żywicą, a oprócz tego również słomą pomieszaną ze smołą. Potem całe ciało pokrywano sodą i zostawiano na okres 40 dni. Po 40 dniach wyjmowano słomę i smołę, a zastępując je piaskiem, trocinami i gliną oraz specjalnie przygotowywanymi wcześniej, które moczono w mirze, i cynamonie. Na tym jednak nie koniec: po tej części zabiegów ciało było jeszcze nacierane płynną żywicą i specjalnymi maściami, a potem bandażowane. Na końcu ozdabiano je amuletami i biżuterią. Proces mumifikacji opracowany przez Egipcjan był na tyle skuteczny, że gdy w 1881 roku odkryto mumię faraona Setiego i poddano ją badaniom, po zdjęciu bandaży oczom zdumionych uczonych ukazało się świetnie zachowane ciało.

Po zabezpieczeniu ciała można było odprawić stosowny rytuał pogrzebowy, na który składało się kilka rzeczy np. zabieg nazywany "otwarciem ust mumii". Najważniejszą jednak częścią było przekazanie zmarłemu Księgi Umarłych, o której już wspominałam - niezbędnego atrybutu do przejścia przez sąd Ozyrysa.

Ze światem zmarłych związanych było kilku bogów. Izyda, Neit, Neftyda i Selkit to cztery boginie opiekujące się światem zmarłych. Panem podziemnego świata był Ozyrys, dlatego przedstawiano go jako mumię królewską, która na głowie nosiła podwójną koronę symbolizującą Górny i Dolny Egipt. W jednej ręce trzymał berło w drugiej bicz, obydwie ręce miał skrzyżowane na piersi.

KSIĘGA UMARŁYCH (fragment)

"(...) Nie grzeszyłem przeciw ludziom, nie szkodziłem poddanym, nie czyniłem nieprawości w miejscu, prawdy, nie znałem zła, nie popełniłem grzechów.

Nigdy nie starałem się być pierwszy ani też, by dzieła rąk poddanych moich dawano mi wobec innych ludzi, nie starałem się, aby wynoszono mnie na urzędy, nie uciskałem sług zgłodniałych, nie stałem się przyczyną nędzy biedaków, nie robiłem tego, co jest wstrętne bogom.

Nie oczerniałem sługi wobec przełożonych, nie stałem się przyczyną głodu, nie stałem się przyczyną płaczu, nie zabijałem sam ani nie kazałem zabijać, nie zadawałem cierpienia nikomu.

Nie pomniejszałem ofiar w Świątyniach, nie umniejszałem chlebów bożych, nie zabierałem placków duszom zmarłych.

Nie oddawałem się rozpuście ani samogwałtowi.

Nie pomniejszałem miary, nie fałszowałem odważników, nie stałem się przyczyna czyjejś nędzy za pomocą języczka u wagi, nie odjąłem mleka od ust niemowlęcia, nie przepędzałem bydląt z pastwisk ich, nie chwytałem ptaków zabronionych, nie łowiłem ryb na przynętę zrobioną z ciał ich.

Nie zatrzymałem wody, gdy płynęła, nie przerywałem tam na wodzie wzburzonej, nie gasiłem ognia w czasie jego, nie odstąpiłem od dni składania ofiar z mięsiwa wybranego, nie związałem bydła przeznaczonego na pokarm boży, nie zatrzymywałem boga podczas procesji jego.

Jestem czysty, jestem czysty, jestem czysty, jestem czysty (...)"

NAJWAŻNIEJSI BOGOWIE.

AMMIT (AMMUT) - przedstawiany jak postać łącząca w sobie kilka zwierząt: głowa pochodziła od krokodyla, miał ciało hipopotama a nogi lwa. Nazywano go potworem, "pożeraczem zmarłych".

AMON - uznawany w Egipcie za boga królów. Przedstawiano go w ozdobnej koronie zrobionej z dwóch połączonych ze sobą pióropuszy lub z głową barana. Amon doszedł do znaczącej pozycji w panteonie bogów egipskich jako tebański król w Górnym Egipcie, gdzie czczono go jako boga urodzaju. W połowie drugiego tysiąclecia przed naszą erą, zanim nastały rządy XVIII dynastii, Amon został ogłoszony najważniejszym bogiem Egiptu, ponieważ zaczął być utożsamiany z RE. Mimo wszystko równocześnie nadal sprawowano oddzielnie kult Re. Faraonowie Totmes III i Amenhotep III zaczęli nazywać siebie "synami Amona", przypisując mu wyjątkową opiekę, która zaowocowała ich zwycięstwami. Jednak następca Amenchotepa, jego syn Echnaton zakazał kultu Amona, ogłaszając równocześnie najwyższym bogiem ATONA. Ale w 1333 roku przed naszą erą wrócono do oddawania czci Amonowi, a faraon, który się do tego przyczynił przyjął nawet imię oznaczające "Żyjący wizerunek Amona", czyli Tutanchamon. Po pewnym czasie Amon był czczony już nie tylko w Egipcie, ale także poza nim w Libii i Etiopii. Żoną Amona była MUT, a ich wspólnym synem bóg HONSU.

ANUBIS - Przedstawiano go jako szakala lub mężczyznę, który miał głowę szakala. Początkowo uznawano, że jest czwartym synem boga słońca RE, potem jednak ustalono, że jest on dzieckiem pochodzącym ze związku OZYRYSA i NEFTYDY. Niedługo po urodzeniu Anubisa, jego matka Neftyda schowała go w bagnistej delcie Nilu, żeby chronić go przed gniewem swojego męża SETA. Anubis został odnaleziony przez boginię matkę Izydę, która zajęła się jego wychowaniem. Anubis jeździł po świecie ze swoim ojcem Ozyrysme, który przy okazji uczył ludzi wielu pożytecznych rzeczy. Po tym jak Ozyrys został zamordowany przez Seta, Anubis wypełniając swoje synowskie obowiązki zajął się pochówkiem. Zawinął ciało ojca w płótno i tak powstała pierwsza mumia, dlatego Ozyrys jest czczony jako "Pan Zwojów Mumii", bóg, który stworzył rytuały pogrzebowe. Anubis bierze udział w sądzie nad duszami zmarłych, zajmując się prowadzeniem ich przed tron Ozyrysa.

ANUKIS - żona CHNUMA, matka SATIS

APEP (APOP) - przedstawiany jako wąż. Egipcjanie wierzyli, że Apep jest wężem - odwiecznym wrogiem Re, którego codziennie kąsa, gdy bóg - słońce odbywa swoja wędrówkę po nieboskłonie. Co prawda odwieczna walka nigdy nie miała jednego ostatecznego zwycięzcy, chociaż całkowite zaćmienie słońca interpretowano jako wygraną węża, a czerwone niebo w czasie zmierzchu miało być znakiem świadczącym o chwilowej wygranej Re. Apep był symbolem zniszczenia i chaosu. Mity mówią, że narodził się NEITH (bogini kojarzona z wojną i polowaniami)splunęła w pierwotny chaos wód, czyli NUN. Potem łączono postać Apepa z SETEM. Można spotkać także tego egipskiego boga pod greckim imieniem APOPIS.

APIS (HAPI) - jedno z najbardziej znanych świętych zwierząt w Egipcie, czyli byk. Świętemu bykowi oddawano cześć w Memfis, Memfis żeby podkreślić jego doniosłe znaczenie warto dodać, iż świątynia gdzie oddawano mu cześć znajdowała się vis a vis sanktuarium poświęconemu wielkiemu bogu stwórcy PTAHOWI. Egipcjanie wierzyli, że Anubis jest "Wspaniałą Duszą" albo kolejnym wcieleniem Ptaka. To przekonanie brało się stąd, że jeśli wierzyć mitom to Ptah pod postacią ognia zapłodnił dziewiczą jałówkę, która wydała na świat czarnego byka - Ptaha. Codziennie czarny byk - Apis był wypuszczany na dziedziniec położony niedaleko poświęconej mu świątyni, a kapłani patrząc na jego ruchy i zachowanie przepowiadali przyszłość. Najczęściej będące pod troskliwą opieką byki żyły dłużej niż normalnie, ale mimo wszystko, jeżeli osiągały wiek dwudziestu pięciu lat, to zabijano je topiąc w zbiorniku z wodą. Dwa razy byki zostały zabite przez Persów w czasie ich najazdów. Według kapłanów święte byki utożsamiane z Ptahem różniły się od pozostałych charakterystycznymi znakami na ciele najważniejsze to biały trójkąt na czole i sierp księżyca na prawym boku. Egipcjanie otaczali byki taką czcią, że po śmierci poddawano ich ciała mumifikacji i chowano je w specjalnych grobach koniecznie z uroczystym ceremoniałem.

ATON - przedstawiano jako czerwoną tarczę słoneczną, dysk słoneczny, z którego wychodziły promienie słoneczne. Zgodnie z wierzeniami Egipcjan promienie, które miały na końcu dłonie miały symbolizować piękno Atona. Aton zyskał wyjątkowe znaczenie, w czternastym wieku przed naszą erą, kiedy panowała XVIII dynastia, faraonem był Amenhotep IV. Amenhotep IV zdecydował, żeby utożsamić Atona z bogiem Re. Faraon budował dla Atona liczne sanktuaria niedaleko świątyń najwyższego boga Amona, i co powodowało ogromne oburzenie wśród innych kapłanów oraz obdarzał Atona szczególnymi względami np. składając mu liczne kosztowne ofiary. Cztery lata od objęcia funkcji faraona Amenhotep IV ustanowił kult Atona oficjalną religią państwową, ustanawiając Atona jedynym stwórcą rodzaju ludzkiego. Równocześnie wydał zarządzenie o zakazie otaczanie kultem innych bogów, szczególnie Amona. Zgodnie z nakazami faraona zamykano kolejne świątynie należące do innych bogów niż Amon, a żeby jeszcze dokładniej zerwać z kultem tego właśnie boga, to posunięto się nawet do zacierania jego wizerunków na ścianach świątyń. Faraon postanowił nawet przybrać nowe imię: zrezygnował z imienia - Amenhotep, czyli "Amon jest zadowolony", na rzecz innego Echnaton, czyli "Chwała Atona" lub w innym tłumaczeniu "On, który jest oddany Atonowi". Symboliczne znaczenie miało także przeniesienie stolicy z Teb do miasta znanego dziś jako el - Amarna, które powstało specjalnie ku czci tego boga. Po śmierci Echnatona wrócono do zarzuconego czasowo kultu Amona, a promienie Atona zniszczono, tak by ich piękno nie docierało do Echnatoan.

ATUM - wyobrażano go sobie jako węża, skarabeusza, małpę lub ichneumona, ale najczęściej po prostu jako mężczyznę, który miał na głowie podwójną koronę Egiptu. Atum znaczy "Kompletny" lub Całkowity". Należy do heliopolitańskiej Wielkiej Dziewiątki jako jeden z jej najstarszych członków. Zgodnie z Księgą Umarłych przeżyje nawet koniec świata, ponieważ jest początkiem i końcem wszystkich rzeczy oraz stanowi jedność, z której wywodzi się wielość. Jest identyfikowany z Re, jako zachodzące słońce. Był bardzo ważny, jeżeli chodzi o wierzenia związane z życiem pozagrobowym. W późniejszym okresie jego koncepcja jako boga związanego ze słońcem była, co prawda kwestionowana, ale i tak zachował własną świątynię w Heliopolis. W czasie Nowego Państwa ukazywano go na ścianach świątyń jako jednego z członków Rady Bogów albo pod drzewem Iszad. (Drzewo Iszad miało specjalne liście, na których SESZAT i THOT notowali wydarzenia historyczne). W Tekstach Sarkofagów pojawia się opowieść o zrabowanej brodzie tego boga, co ma pewien związek z jego mitycznym królestwem.

BA i KA - są to elementy duszy lub pierwiastek życia, który uchodzi z człowieka po śmierci. Ba przedstawiano zazwyczaj jako ptaka z ludzką głową, a Ka miało być niebieskim feniksem. Ba, zgodnie z wierzeniami Egipcjan unosiło się ponad ciałami zmarłych, z kolei zadaniem Ka było wrócić do grobu i zjeść jedzenie przygotowane przez rodzinę zmarłego i kapłanów. Wiara w to, że Ka wraca do grobowca po śmierci była tak wyraźna, że czasami zapisywano nawet listę posiłków na ścianach grobu.

BASTET - była przedstawiana jako kobieta z kocią głową lub po prostu kotka. Szczególną cześć oddawano jej w mieście Bubastis, które było stolicą jednego z nomów leżących w Dolnym Egipcie. Uważano, że jest związana z bogiem - słońcem Re, jedni nazywali ją jego córką, inni żoną albo siostrą. Niektórzy uważają, że to ona a nie Neftyda, była matką Anubisa. Początkowo identyfikowano żarem słonecznym oraz potęgą spojrzenia boga - słońca. Część Egipcjan porównywała ją do SACHMET - bogini z głową lwa. Ostatecznie zyskała miano żony boga stwórcy Ptaha. Bastet był jednoznacznie pozytywnie identyfikowana jako bogini, która czyni dobro, ochrania ludzi przed chorobami i mocami złych duchów. Była także opiekunką miłości i płodności, interesowały ją taniec i muzyka. Od czwartego tysiąclecia przed naszą erą w jej świątyni znajdującej się w Bubastis, miały miejsce obchody o charakterze religijnym, których głównym celem było zapewnienie urodzajnych zbiorów. Koty jako święte zwierzęta bogini Bastet były otaczane w Egipcie szczególną czcią, ich ciała poddawano balsamowaniu i chowano w obrębie jej świątyni.

BES - podobne do gnomów istoty, domowe bóstwa, których głównym zadaniem było ochranianie ludzi, cieszyły się największą popularnością wśród prostych Egipcjan, wieśniaków. Bes był życzliwym, przychylnym ludziom duchem, który nie tylko ich chronił, ale także odpędzał od nich złe duchy. Charakterystyczny ubiór Besa miał bezpośredni związek z wykonywanymi przez niego funkcjami: na przykład noże służyły mu do "walki" z groźnymi zwierzętami i złymi duchami, a instrumenty muzyczne, na których grał miały napawać radością przyjazne ludziom bóstwa, a równocześnie dodatkowo odganiać od nich złe duchy. Oprócz przedmiotów, które miały konkretne przeznaczenie, Bes ubierał się w zwierzęce skóry - zazwyczaj lwa lub pantery. Po pewnym czasie znacząco poszerzono zakres zadań, jaki stał przed Besem, więc oprócz wcześniej wymienionych miał dbać o ludzi także w czasie, gdy spali, stąd przedstawienia jego postaci na zagłówkach łóżka oraz na kosmetykach, to ostatnie miało z kolei gwarantować ochronę przed urokami i złymi czarami. Wizerunki Bes na środkach służących pielęgnacji wskazują na jego związek z boginią HATHOR, która była odpowiedzialna między innymi za kobiece piękno.

CHEPRA - bóstwo, które popycha tarczę słoneczną.

CHNUM - najczęściej przedstawiano go jako człowieka z baranią głową, który siedział przy kole garncarskim. Na kole znajdowała ulepiona przez niego się postać ludzka. Przedstawienie to miało symboliczny charakter, ponieważ wierzono, że Chnum jest stwórcą świata, który został przez niego ulepiony właśnie na kole garncarskim, samo imię Chnum tłumaczy się jako "Formierz". Chnum stworzył na swoim kole garncarskim nie tylko świat, ale także bogów i ludzi. Dodatkowo pełnił funkcję opiekuna Nilu, czuwając nad corocznymi wylewami tej najważniejszej dla Egipcjan rzeki. Jedna z legend, która opowiada o czasach panowania faraona Dżosera, z III dynastii, w XXVII wieku przed naszą erą, mówi, że faraon zapytał pewnego razu swojego bardzo mądrego architekta Imhotepa o przyczynę głodu, z jakim już od siedmiu lat zmagali się mieszkańcy Egiptu. Głód wiązał się ze zbyt niskim poziomem wody w Nilu, który uniemożliwiał właściwe nawodnienie pól. Imhotep poradził faraonowi, by złożyć ofiary Chnumowi. Faraon poszedł za radą mędrca - architekta, który jak się okazało dobrze mu doradził - Chnum przyszedł we śnie do Dżokera i obiecał, że poziom Nilu stosownie wzrośnie. Plony, jakie zebrali w tym roku Egipcjanie nigdy przedtem, ani nigdy potem nie były tak wysokie.

CHONSU - przedstawiano go jako człowieka, albo łączono jego ludzką postać z głową sokoła lub ibisa. Chonsu nosił na głowie tarczę księżyca, jako, że był bogiem księżyca. Jego kult rozwinął się w Tebach, a swoje funkcje i atrybuty przejął od heliopolitańskiego Thota. Wierzono, że Chonsu jest dzieckiem Amona i Mut. Łączono go z kultem Szu i Horusa. W końcu Nowego Państwa wyposażono go także w funkcję uzdrawiania.

GEB - przedstawiano go zazwyczaj jako mężczyznę z brodą, który spoczywał pod stopami Szu. Zdarza się, że jego ciało jest zielone, co ma oznaczać, że wyrastają z niego rośliny. Rzadko wyobrażany jest z gęsią lub jako byk. Geb jest przede wszystkim bogiem ziemi, bratem i mężem Nut oraz najstarszym dzieckiem Nefnut i Szu, czyli pierwotnej pary bóstw wilgoci i powietrza. Szu lub jak wolą inni, Re z dużą siłą i stosunkowo niespodziewanie wyrwał Nut z namiętnego uścisku Geba i tak powstały niebo z Nut, a ziemia z Geba. Przedtem ich ciała były tak blisko siebie, że Nut nie miała dość miejsca by wydać na świat potomstwo. Geb źle znosił rozstanie, cierpiał i tęsknił za swoją ukochaną Nut, a Egipcjanie tłumaczyli jego boleść jako powtarzające się od czasu do czasu trzęsienia ziemi. Z jednej strony powszechnie wierzono, że jest dobrym bogiem, który zapewnia swoim wyznawcom obfite plony i zajmuje się przywracaniem zdrowia chorym. Z drugiej jednak strony części jego wyznawcom towarzyszył strach, że dzięki posiadanym przez siebie mocom, może zamknąć w sobie ciało zmarłego i nie pozwolić mu tym samym na zejście po podziemnego świata. Geb wraz ze swą ukochaną Nut są rodzicami Ozyrysa, Izydy, Neftydy i Seta. Faraonowie przyjmowali tytuł "spadkobierców Geba".

HARPOKRATES - uosobienie Horusa - dziecka

HATHOR - przedstawiana najczęściej po prostu jako krowa lub kobieca postać z głową krowy, która między rogami miała tarczę słoneczną. Hathor to bogini nieba, radości i miłości, patronowała muzyce i tańcu, uosabia w sobie Wielka Macierz, wierzono, że jej ojcem był bóg - słońce Re. Ponieważ opiekowała się tańcem i miłością, była opiekunką matek i ich dzieci. Odpowiadała także za karmienie żyjących i zabieranie zmarłych ze świata doczesnego do podziemi. W podziemiach dalej troszczyła się duszami zmarłych, karmiąc je sokiem z sykomory, który miał wzmacniające działanie. Nie przypadkiem sok pochodził właśnie z tego drzewa, ponieważ sykomora była utożsamiana z Hathor jako jej bezpośrednie wcielenie. Trumny królewskie nie przypadkiem były wyrabiane właśnie z drewna sykomorowego, był to symbol wiary w powrót po śmierci do łona matki. Hathor była identyfikowana także z boskim okiem Re. Jeden z mitów opowiada, że kiedy Re był już w podeszłym wieku, ludzie zawiązali przeciwko niemu spisek. Kiedy Re dowiedział się o spisku, bardzo się rozgniewał i postanowił się zemścić na niewiernych ludziach. Zdecydował się zgładzić ludzi zsyłając na nich palące oko słońca. Pod postacią oka wystąpiła bogini Hathor, która jako straszna lwica Sachmet, rzucała się na złych ludzi i mordowała ich. Po pewnym czasie Re doszedł do wniosku, że przelano dostatecznie dużo krwi i zakazał dalszej rzezi. Tylko dzięki podjętej przez niego interwencji udało się uratować rodzaj ludzko od całkowitego wytępienia. Powstrzymanie Sachmet od zabijania nie było jednak takie proste. Re musiał uciec się do podstępu. Postanowił wylać duże ilości soku z granatu pomieszanego z piwem. Bogini widząc czerwony napój myślała, że to ludzka krew, dlatego piła go zachłannie, aż była zupełnie pijana. Wtedy skończyła atakować ludzi i wróciła do swojej dawnej postaci łagodnej bogini Hathor. Upamiętniając to wydarzenie Egipcjanie w dzień święta Hathor pili duże ilości napoju zrobionego z połączenia piwa i soku z granatów.

HEKET - przedstawiana jako żaba. Była to bogini, która otaczała swą opieką kobiety w czasie porodu, pomagając im wydać na świat potomka.

HORUS - inne imię tego boga to HARSIESSIS, pod którym występuje w micie o Izydzie i Ozyrysie, drugie imię służy odróżnieniu opisywanego tu Horusa od kilkudziesięciu innych bogów, którzy występowali w panteonie egipskim pod tym samym imieniem Horus. Przedstawiano go jako sokoła lub człowieka z głową sokoła. Horus przyszedł na świat na wyspie Chemmis, niedaleko Buto. Kiedy Ozyrys odszedł już do swojego podziemnego królestwa, Horus był w tajemnicy wychowywany przez Izydę. W końcu, kiedy dorósł, Horus pomścił śmierć swojego ojca, zabijając Seta i sam zasiadł na królewskim tronie. Horusa czczono w całym Egipcie między innymi dzięki jego sprawiedliwym i mądrym rządom. Uważano, że Horus jest bogiem nieba, czasami łączono go z Re, a z czasem połączono ich w jedno bóstwo. Wierzono, że słońce i księżyc to jego oczy.

IZYDA - przedstawiano ją najczęściej jako postać z charakterystycznymi wielkimi skrzydłami; była personifikacją tronu. Hieroglif określający jej imię to równocześnie wizerunek tronu, a łono Izydy identyfikowano z tronem Egiptu. Była córką Geba i Nut, równocześnie siostrą i żoną Ozyrysa. Uczyła kobiety jak mielić ziarno, a także sztuki tkania i przędzenia, dlatego wierzono, że miała swój wkład w szerzenie cywilizacji na terenie Egiptu, w czym pomogła Ozyrysowi. To ona powiedziała ludziom jak radzić sobie z różnymi chorobami i odkryła przed nimi instytucję małżeństwa. W trakcie, gdy Ozyrys podróżował po świecie Izyda dzielnie zastępowała go na tronie, rządząc mądrze i dobrze. Opowieści o Izydzie długo były rozproszone, występując równocześnie w różnych tekstach. Zebrał je i uporządkował dopiero Plutarch w I wieku naszej ery. Kiedy do Izydy dotarły wieści o śmierci jej ukochanego Ozyrysa, pogrążyła się w żałobie: zmieniła swój strój na żałobny, obcięła włosy i postanowiła koniecznie odnaleźć jego ciało. Dzieci powiadomiły Izydę, że skrzynia z jego zwłokami płynęła Nilem, aż wydostała się na pełne morze. W końcu okazało się, iż woda wyrzuciła ją na brzeg niedaleko Byblos w Libanie pod pięknym drzewem. Drzewo, pod którym znalazła się skrzynia niemal od razu zaczęło bardzo szybko rosnąć, tak, że wkrótce ukryło zwłoki Ozyrysa wraz ze skrzynią we wnętrzu swego pnia. Kiedy o cudownym drzewie dowiedział się król Byblos, rozkazał je ściąć i przynieść do swojego pałac, gdzie znalazło zastosowanie jako podpora pałacu. Wkrótce wszyscy już wiedzieli o cudownym drzewie. Kiedy ta informacja dotarła do Izydy, natychmiast pojęła o co chodzi i przybyła do Byblos. Izyda usiadła w pobliżu studni w centrum miasta, a dzięki przebraniu była nie do rozpoznania. Kiedy królewskie służące przyszły do studni, aby nabrać wody, Izyda zaplotła im włosy używając do tego pięknie pachnących substancji, tak że zwróciły one uwagę królowej, która rozkazała sprowadzić Izydę do pałacu i powierzyła jej opiekę nad swoim dzieckiem. Co noc Izyda wkładała królewskie dziecko do ognia, co dawało mu nieśmiertelność a ona sama zamieniała się w jaskółkę i krążyła wokół drzewa, gdzie ukryta była trumna z ciałem jej ukochanego. Niestety pewnej nocy do komnaty weszła niespodziewanie królowa, widząc swoje dziecko w ogniu krzyknęła z przerażenia, co pozbawiło je nieśmiertelności. Izyda musiała odkryć przed królową swą tożsamość, tożsamość, gdy opowiedziała jej całą historię o Ozyrysie, królowa pozwoliła jej zabrać drzewo z pałacu. Dzięki temu Izydzie udało się odzyskać ciało kochanka. Po powrocie do Egiptu ukryła je w bagnie, jednak znalazł je tam Set i pociął je w gniewie na czternaście kawałków, które rozrzucił po całym Egipcie. W akcję zbierania kawałków ciała boga podziemi zaangażowali się liczni bogowie, dlatego udało im się na nowo skompletować ciało z wyjątkiem penisa, który został połknięty prze rybę. Izyda posługując się swoimi niezwykłymi umiejętnościami uzdrowicielki zdołała ożywić zmarłego. Zanim Ozyrys udał się do podziemi począł z nią syna Horusa. Izyda stała się sławna w Egipcie, a także poza nim, dlatego z czasem skupiła w sobie funkcje innych bogiń. Oddawano jej cześć pod różnymi postaciami i symbolami: jako matkę, pod postacią ptaka, jako królową podziemnego świata zmarłych, która dawała zmarłym życie oraz boginię wód praoceanu.

MAAT (MAYET) - Przedstawiano ją zazwyczaj jako boginię noszącą na głowie pióro, ponieważ nazywano ją także symbolicznie "oddechem życia" można było także znaleźć wizerunki bogini, na których stała przed faraonem zbliżając do jego nosa znak anch, który był symbolem życia. Egipcjanie czcili Maat jako boginię prawdy, harmonii i sprawiedliwości. Była córką Re. Jej najważniejszym zadaniem było kierowanie sądem nad zmarłymi, który odbywał się w sali tronowej zajmowanej przez Ozyrysa w podziemnym świecie. Każdy, kto umierał musiał stanąć przed sądem złożonym z 42 sędziów i zdać przed nimi sprawę ze swej winy lub udowodnić niewinność. Duszę zmarłego kładziono na wadze. Obecna była przy tym bogini Maat, którą symbolizowało pióro. Trzymanie szalek było funkcją Anubisa, a notowanie wyroków należało do zadań męża Maat, boga księżyca THOTA. Jeżeli zmarły grzeszył za życia, czekało go pożarcie przez potwora imieniem Ammut, który był po części krokodylem, lwem i hipopotamem. Jeżeli sąd dowodził cnotliwego życia zmarłego, to w nagrodę zamieniano go w ducha i pozwalano żyć razem z bogami i walczyć z wężem Apepem. Wszyscy ludzie, którzy chcieli osiągnąć po śmierci szczęście powinni żyć "przez Maat, w Maat i dla Maat".

MIN - przedstawiany był jako mężczyzna z penisem w stanie erekcji, w uniesionej w górę prawej ręce trzymał cep. Dodatkowo można go było łatwo rozpoznać po charakterystycznej koronie, którą ozdabiały dwa wysokie, pionowe pióropusze. W okresie klasycznym czczono go jako boga dróg i podróżników przemierzających pustynię. Centralnym ośrodkiem kultu Mina było Koptos. Wszyscy, którzy mieli wyruszyć w drogę, modlili się do niego, żeby szczęśliwie się udała. Ten sam bóg patronował również dobrym zbiorom i płodności. Najważniejsze święto ku jego czci, nazywane świętem schodów, obchodzono w trakcie zbiorów: bóg siedział na dolnym stopniu schodów i odbierał od króla zżęty przez niego osobiście pierwszy snopek zboża.

MONTU - bóg pochodzący z Hermonthis i Teb, przedstawiano go jako człowieka z głową sokoła. W Karnaku istniał poświęcony mu święty okręg. W okresie Średnim Państwa pełnił funkcję boga - opiekuna faraonów pochodzących z Teb.

MUT - bogini przedstawiana jako sęp lub kobieta nosząca na głowie nakrycie w postaci sępa. Razem z Amonem i Chonsu wchodziła w skład triady bóstw tebańskich. Egipcjanie identyfikowali ją z kilkoma innymi bóstwami: Bastet, Sachmet, Wadżet. Ponieważ była żoną Amona - Re, uznawano, że jest personifikacją Oka Słonecznego.

NECHBET - przedstawiana jako sęp z rozpostartymi skrzydłami, który trzymał w szponach symbol wieczności. Egipcjanie uważali ją za boginię matkę, która wspólnie z boginią Wadżet - kobrą, sprawowała opiekę nad faraonem Egiptu. Spełniała rozmaite role w różnych kultach, była np. żoną Hapi, córką Re i jego prawym okiem.

NEFERTUM - przedstawiany był jako dziecko siedzące na kwiecie lotosu albo mężczyzna z koroną w kształcie lotosu na głowie. Należał obok Ptaha i Sachmeta do triady memfickiej.

NEFTYDA (NEBTHET) - należała do kręgu bóstw podziemnego świata, opiekowała się zmarłymi. Neftyda to dziecko Geba i Nut, żona Seta. Jej imię oznacza "Panią Domu" lub "Panią Pałacu". Dla Egipcjan była symbolem obrzeży pustyni, które były najczęściej nieurodzajnie, chociaż w czasie znaczących wylewów Nilu i tam zbierano pewne plony. Neftyda i Set nie wydali na świat dzieci. Jednak w jednym z mitów możemy przeczytać, że Neftyda najpierw upiła, a potem uwiodła swojego brata Ozyrysa; tak przyszedł na świat Anubis. Po tym jak Set zabił Ozyrysa, Neftyda pomagała Izydzie mumifikować ciało zmarłego. Po zabalsamowaniu obydwie boginie zamieniły się w sokoła i kanię, razem krążąc nad ciałem Ozyrysa, pilnowały go do momentu pogrzebu.

NEITH - przedstawiano ją czasami jako niebiańską krowę. Oddawano jej cześć jako bogini - wojowniczce, ale także jako opiekunce domostwa. Ponieważ była wojowniczką, to jej symbolami były dwie skrzyżowane strzały i tarcza. Neith szła na czele wojowników w czasie bitwy. Początkowo była tylko lokalną boginią z Sais, które leżało w delcie Nilu. Synem Neith był Sobek, bóg - krokodyl. Wierzono również, że dzięki jej splunięciu w wodną otchłań Nun, powstał wąż Apep. Po jakimś czasie Neith zaczęła być postrzegana jako matka wszystkich bogów, a szczególnie Re, ponieważ urodziła niebo jeszcze zanim powstało życie.

NEPRI - przedstawiano go jako węża albo mężczyznę, którego ciało pokrywały kłosy. Uznawano go za boga zboża, obchodząc jego święto w pierwszym dniu żniw. Poza tym zajmował się również pomaganiem zmarłym w przechodzeniu z grobu do Państwa Umarłych. Dokładnie podawał im jedzenie i napoje, jako "Ten, który żyje po śmierci". W zaświatach gościł w drugiej godzinie nocy, pojawiając się przed barką słoneczną. Żoną Nepri była PEPIT, przedstawiana podobnie jak on pod postacią węża albo kobiety w kształcie węża.

NUN - przedstawiano go jako mężczyznę, który stał w wodzie i podtrzymywał na swoich ramionach barkę, w której podróżował bóg - słońce. Nun to uosobienie trwającej na początku czasu otchłani wód, w której ukryty był początek wszelkiego życia. Jeden z egipskich mitów, który zajmuje się wyjaśnianiem początków świata, mówi, że w wodach chaosu mieszkały cztery pary bóstw: Nun i NAUNET, HUH i HAUHET, KUK i KAUKET oraz AMON i AMAUNET. Wszystkie te bóstwa tworzyły Ósemkę, która symbolizowała pierwotne wody. Ostatecznie osiem bóstw połączyło się w jedno jajo. Z jaja narodził się mityczny ptak - gęgacz, uosabiający boga stwórcę (w innych wersjach mitu powstało z niego po prostu powietrze). Jeszcze inna tradycja przekazuje, że Atum, czyli bóg słońca wyszedł z Nun jako wzgórze, noszące cechy pierwotnej góry, a z niego dopiero przyszli na świat Szu - bóg powietrza i Tefnut - bogini wilgoci.

NUT (NEUHT) - przedstawiana jest jako kobieta wygięta w łuk. Nut jest siostrą bliźniaczką Geba, który jest bogiem ziemi. Nut poślubiła Geba wbrew woli Re. Re zdenerwowany jej nieposłuszeństwem postanowił ukarać parę. Zwrócił się do SZU - powietrza, a ten dmuchnął tak silnie, że odepchnął od Nut i Geba - i w ten oto sposób powstały niebo i ziemia. Nie dość jednak na tym, Re nadal pałał gniewem na nieposłuszną Nut, dlatego postanowił ją ukarać dodatkowo, zdecydował, że Nut nigdy nie będzie mogła mieć dzieci w ciągu całego roku. Nad biedną Nut zlitował się dopiero THOT i postanowił przyjść jej z pomocą. Przebiegły THOT, umówił się z księżycem na partię warcabów. Ponieważ Thot był świetnym graczem, udało mu się wygrać, a jako nagrodę zażądał światło księżycowe. Dzięki światłu stworzył pięć dodatkowych dni w roku. W każdym dniu Nut urodziła jedno dziecko: OZYRYSA, SETA, IZYDĘ, NEFTYDĘ, w niektórych wersjach mitu jest również mowa HORUSIE. Jeszcze inny z mitów opowiada jak Nut pomogła RE, gdy zawiedziony tym, co robili ludzie, chciał ich opuścić. Mit mówi, że Nut zamieniła się w krowę i niosła Re na swoim grzbiecie coraz wyżej i wyżej. Lecz im bardziej się wznosiła, tym trudniej było jej iść - coraz bardziej chwiały się jej nogi. Dlatego wezwała na pomoc czwórkę bogów, którzy ją podtrzymywali. Bogowie ci stali się potem filarami nieboskłonu.

OZYRYS - przedstawiano go jako mężczyznę z brodą, spowitego w bandaże mumii, w rękach miał laskę pasterską i oganiaczkę od much, które symbolizowały władzę królewską. Rodzicami Ozyrysa są Geb i Nut. Pierwotnie uważano go za boga przyrody, który symbolizował roczny cykl wegetacyjny. Po pewnym czasie zmieniła się jednak symbolika postaci Ozyrysa i stał się bogiem świata podziemnego. Kiedy Ozyrys przyszedł na świat odezwał się głos, który oznajmił, że oto urodził się władca, a ponieważ wyrósł on na pięknego i wysokiego boga, przejął rządy po swoim ojcu Gebie. Ozyrys jako król Egiptu wybrał sobie za królową Izydę, która była jego siostrą. Ozyrys był bardzo przychylnym dla ludzi bogiem i wiele ich nauczył: pokazał im jak piec chleb i robić wino, czuwał nad budową pierwszych świątyń i polecił umieszczać tam posągi bogów. Za jego sprawą powstały miasta i spisano prawa. Ozyrys zajął się najpierw ucywilizowaniem Egiptu, a gdy już to uczynił, podróżował po różnych krajach i pokazywał mieszkańcom innych krajów to czego już nauczył mieszkańców Egiptu. Ozyrys był bardzo charyzmatyczny i dlatego tak łatwo zjednywał sobie ludzi, którzy chętnie słuchali tego czego ich uczył. Kiedy Ozyrys wrócił wreszcie do Egiptu urządzono na jego cześć wiele uroczystości. Niestety jego młodszy brat, Set, zazdrościł Ozyrysowi powszechnej estymy jaką obdarzał go lud i zaślepiony zawiścią podjął decyzję o zamordowaniu brata. Set zaprosił brata na ucztę. W trakcie zabawy przyniesiono do komnaty gdzie ucztowali skrzynię. Niby przypadkiem Set zaproponował, że skrzynia będzie należeć do tego z nich, który lepiej do niej pasuje. Ozyrys nie podejrzewając brata o nieczyste intencje, ochoczo położył się w skrzyni. Natychmiast wyszli z ukrycia inni spiskowcy, zabezpieczyli wieko skrzyni, tak, żeby nie mógł się stamtąd uwolnić, a jakby tego było mało, wrzucili skrzynię do Nilu. Skrzynia niesiona przez wodę została wyrzucona na brzeg dopiero w okolicach Byblos. W innej wersji mitu o Ozyrysie i Secie, Set zamienił się w krokodyla lub według jeszcze innego mitu w byka, i w ten sposób zabił swojego brata. Izyda dowiedziawszy się o tej tragedii, jaka dotknęła jej męża i brata, za wszelką cenę starała się odszukać ciało. Kiedy już jej się to udało, schowała je na bagnach. Mimo poczynionych przez nią środków ostrożności Setowi udało się odnaleźć ciało Ozyrysa i aby dokończyć zemsty poćwiartował je na czternaście kawałków. Izyda pozbierała wszystkie części, a potem dzięki tajemniczym obrzędom przywróciła Ozyrysowi życie. To, co zrobiła było pierwszym przypadkiem balsamowania ciała zmarłego. Ozyrys mimo, że przywróciła mu życie była tak przejęty postępowaniem swojego brata, że nie chciał już dłużej żyć na ziemi i postanowił zostać władcą podziemnego świata zmarłych. Ozyrys był uosobieniem cyklicznej wegetacji przyrody, ale także zagrożeń jakie płynęły dla Egipcjan w związku z kapryśną pogodą.

PTAH - przedstawiany zazwyczaj w długiej szacie z lnu, która ciasno przylega do ciała, w ręku trzyma berło świadczące o posiadanej przez niego władzy, a na głowie ma charakterystyczną okrągła czapeczkę, po której łatwo można go rozpoznać. Z drugiej strony można także znaleźć wizerunki Ptaha jako przerażonej, skulonej postaci, ponieważ ludzie wierzyli, że pod ta postacią bóg chronił ludzi przed złymi mocami. Ptah był bogiem opiekuńczym Memfis, czyli miasta na północy Egiptu, gdzie tradycyjnie odbywała się koronacja faraonów. Kosmogonia memficka podaje, że Ptah stworzył świat, ale wydaje się raczej, że uznawano go za boga odpowiedzialnego za płodność. Od trzeciego tysiąclecia przed naszą erą Ptah należał do trójki najważniejszych bogów obok Amona i Re. Uznawano, że Ptah jest twórcą sztuki i rzemiosła, dlatego był on opiekunem budowniczych świątyń i gmachów użyteczności publicznej. Jeden z mitów mówi, że świat powstał za sprawą Ptaha, który stworzył go potęgą swego słowa. Kiedy Memfis straciło swoje dawne znaczenie, Ptah zaczął być utożsamiany z innymi bogami - np. z Ozyrysem. Żoną Ptaha była Sachmet, a z ich związku przyszedł na świat bóg lotosu Nefertum. Zazwyczaj sąsiadowały ze sobą dwie świątynie Ptaha i Anubisa, którego uważano za jego wcielenie.

RE (RA) - przedstawiano go zazwyczaj jako sokoła, który miał na głowie dysk słoneczny, czasami występował również jako dziecko, które wyłaniało się z kwiatu lotosu. RE był jednym z kluczowych bogów egipskiego panteonu, uważano, że jest najwyższym uosobieniem słońca. Oddawano mu cześć głównie w Heliopolis. Wierzono, że urodził się na prapagórku, który wypłynął z pierwotnych wód NUN, a potem zajął się dalszym tworzeniem świata. Egipcjanie uważali, że co dzień rano bogini nieba wydaje na świat słońce, które najpierw zażywa kąpieli i zjada posiłek, a potem odbywa podróż po nieboskłonie na swojej barce, kiedy to w kolejnych godzinach dnia przeprowadza inspekcję wszystkich dwunastu prowincji. Z kolei zachód słońca, to według wierzeń Egipcjan moment zejścia Re do podziemnego świata, gdzie przebywa w ciągu nocy, a rano rodzi się na nowo. Kiedy Re przechodził przez podziemny świat musiał walczyć z Apepem. Re wydał na świat Szu i Tefnut. Jeden z mitów mówi, że pewnego razu Tefnut i Szu zniknęli gdzieś razem. Re długo ich szukał, a kiedy w końcu zdołał ich odnaleźć nie mógł z radości powstrzymać się od płaczu. Z łez Re narodzili się pierwsi ludzie. Inny mówi, o tym jak Re przyjął postać starego człowieka. Izyda chcąc poznać jego prawdziwą tożsamość, dlatego stworzyła jadowitego węża, który ukąsił dotkliwie Re. Tylko Izyda mogła wyleczyć wijącego się z bólu po ukąszeniu Re, ale zażądała w zamian, aby ten powiedział jak ma naprawdę na imię. Re wyjawił jej w końcu swoje imię, bo cierpienia zadane mu przez węża były dla niego nie do wytrzymania. W zamian za to Izyda przyrzekła, że nie zdradzi jego prawdziwego imienia przed nikim z wyjątkiem Horusa. Bogini rzeczywiście przywróciła mu zdrowie wymawiając jego imię. Re zgodnie z tradycją stworzył porządek z chaosu, dlatego faraonowie nazywali siebie snami Re, działo się tak również, dlatego, że właśnie tego boga otaczano szczególnym kultem.

RENENUTET - przedstawiana jako wąż, była boginią żniw i płodów ziemi

SATIS - przedstawiana jako kobieta z rogami antylopy na głowie, jej rodzice to Anukis i Chnum

SECHMET (SACHMET) - przedstawiana jako kobieta z głową lwicy, była boginią wojny i chorób, jej imię oznacza "Potężna", ojcem Selkit był Re, w Memfis oddawano jej cześć jako żonie Ptaha. Otaczający ją kultem kapłani tworzyli najstarsze zrzeszenie lekarzy i weterynarzy.

SELKIT - oddawano jej cześć pod postacią kobiety, na głowie, której siedział skorpion lub skorpiona, który miał głowę kobiety. Obok Izydy, Neftydy i Neit była jedną z opiekunek mumifikowanych wnętrzności. Miała moc uzdrawiania. Według niektórych mitów jej mężem był Horus, a synem z tego związku HARACHTES.

SERAPIS - bóstwo powstałe z połączenia cech właściwych egipskiemu Ozyrysowi i greckiemu bogu Zeusowi. Czczono je w okresie dynastii Ptolomeuszy.

SESZAT - przedstawiano ją jako kobietę, która nosiła na głowie symboliczny przedmiot o dość skomplikowanym wyglądzie: był on zbudowany mianowicie z gwiazdy o siedmiu ramionach, która wisiała na łuku zakończonym dwoma piórami. Niektóre mity identyfikują Seszat jako córkę albo siostrę Thota. Dlatego oddawano jej cześć w Hermopolis, które było równocześnie głównym ośrodkiem kultu tego właśnie boga. Z kolei w Heliopolis utożsamiano ją z Neftydą, może, dlatego, że obydwie boginie pochodziły z Sais, miasta położonego w Delcie Nilu. Była to bogini patronująca pismom i prowadzeniu rachunków, sama spisywała roczniki królewskie. Innym jej zadaniem było towarzyszenie architektom wytyczającym plany świątyń egipskich, stąd kult Seszat jako opiekunki budownictwa i budowniczych.

SET (SETH) - Przedstawiano go jako postać z białą skórą i rudymi włosami. Był bogiem burzy, pustyni i chaosu, symbolizował złą, ciemną stronę świata, mieszkał na jałowych terenach pustyni. Jego rodzicami są bóg ziemi Geb i bogini nieba Nut. Egipcjanie postrzegali Seta jako synonim zła, ale równocześnie z drugiej strony obdarzali go ogromnym szacunkiem. Set był postrzegany nie tylko jako zły, ale również dziki i nieokrzesany bóg. Był również zazdrosny, co wyszło na jaw szczególnie wyraźnie, gdy pozbawił życia swego brata Ozyrysa, sam przejmując władzę w Egipcie. Set nie wiedział jednak, że wcześniej w tajemnicy przed nim, przyszedł na świat Horus, syn Izydy i Ozyrysa. Horus był wychowywany przez Izydę w ukryciu, dopóki nie osiągnął odpowiedniego wielu, by móc pomścić śmierć swego ojca. Czasami nawet sam Ozyrys przychodził ze świata podziemnego na ziemią, aby udzielić synowi niezbędnych wskazówek na temat sztuki wojennej. Kiedy nadeszła stosowna chwila, Horus zwyciężył Seta w walce, ale pokonany bóg nie poddawał się tak łatwo. Kiedy zwołano złożony z bogów trybunał, który miał rozsądzić sprawę, Set oświadczył, że to jemu powinna przypaść władza w Egipcie, ponieważ tylko on jest w stanie otaczać opieką i chronić Re. Początkowo wydawało się, że bogowie poprą Seta, ale Izyda zdołała przekonać ich, aby zmienili zdanie. W końcu zapytano o zdanie samego Ozyrysa, który stanął wyraźnie po stronie syna, grożąc nawet, że jeżeli ten nie otrzyma należnego mu tronu, to Ozyrys ześle złe demony, które będą napadać na bogów. W końcu Re przystał na postulaty Horusa. Mity różnią się natomiast, co do tego, jaki los spotkał Seta. Jedne mówią, że trafił do nieba, gdzie przebywa wraz z Re, inne, że skazano go na wieczne dźwiganie na swoich barkach Ozyrysa. Jeszcze inne wprowadzają do tej historii postać bogini Neith, która zaproponowała by Set wziął sobie ze żony dwie obce boginie: ANAT i STARTE, co miało być dla niego zadośćuczynieniem za utraconą władzę. Istnieje także mit opowiadający o tym, jak Set spotkał kąpiącą się boginię Hathor i zgwałcił ją. Za karę dotknęła go straszliwa choroba. Jego zrozpaczona małżonka, Anat, udała się po pomoc do Re. W końcu pomogła jej Izyda.

SOBEK (SEBEK) - przedstawiano go jako krokodyla, który nosił na głowie koronę albo mężczyznę, który miał głowę krokodyla. Centrum kultu tego boga znajdowało się w Krokodilopolis, które było stolicą oazy Fajum. Tam, przy głównym sanktuarium tego boga trzymano żywego krokodyla, imieniem Petsuhos, który miał był żywym wcieleniem tego boga. Wyznawcy Sobka próbowali pozyskać sobie jego przychylność pijąc wodę z jego świętego stawu oraz karmiąc krokodyla rozmaitymi smakołykami. W pierwszej połowie drugiego tysiąclecia przed naszą era, faraonowie z XIII dynastii, nazywali siebie Sobekhotep, co miało znaczyć "Sobek jest zadowolony". Na tej podstawie możemy przypuszczać, że wielu Egipcjan uważało w tym czasie Sobka na naczelne bóstwo panteonu. Sobek uosabiał w sobie z jednej strony wojenne umiejętności, z drugiej siłę posiadaną przez faraona. Działo się tak, dlatego, że cechy charakterystyczne, jakimi odznaczał się krokodyl, a więc siła, zwinność i energia, budziły respekt i podziw, takie same cechy powinien posiadać dobry władca, a poza tym faraonowi również należy się stosowny szacunek. Niektóre mity przekazują, jakoby w ciele Sobka ukrył się Set, po tym jak zabił Ozyrysa, po to by uniknąć kary za ten haniebny czyn. Czasami łączono Sobka z boginią Neith, która miałaby być rzekomo jego matką.

SZEMSU - HOR - towarzysze Horusa

SZU - przedstawiano go często jako mężczyznę, który miał głowę lwa. Był to bóg powietrza oraz świetlanej atmosfery, był mężczyzną w dwójce prabóstw. Jego imię oznacza "Pustkę" albo też "Tego, który podtrzymuje". Szu narodził się za sprawą Atuma - Re, który wypluł go lub wykaszlnął. Podobnie powstała jego żona TEFNUT. Para bogów Tefnut i Szu, zostawili Re, po to by sprawdzić, co kryje się w NUN, czyli mrocznej otchłani powstałej na początku czasu. Po ich powrocie Atum Re, był tak zadowolony, że nie mógł powstrzymać się od łez, z których narodzili się pierwsi ludzie. Ze związku Szu i Nefnut narodzili się Geb (ziemia) i Nut (niebo). Po pewnym czasie Szu rozdzielił swoje dzieci unosząc Nut rękoma, stąd często pojawiający się w sztuce motyw Szu podtrzymującego niebo. Szu zasiadł na boskim tronie zamiast Re, ale zwolennicy straszliwego Apepa, nie ustawali w atakach przeciwko niemu. Dlatego Szu, który nie miał sił ani ochoty na dalszą walkę zdecydował się abdykować. Tron przekazał w ręce syna Geba, a sam po trwającej przez tydzień nawałnicy, udał się do nieba.

SOKARIS - przedstawiany jako sokół. Opiekował się zmarłymi pochowanymi w nekropolii memfickiej, pilnował wejścia do podziemnego świata. Niektórzy utożsamiali go z Ptahem. Z czasem powstało synkretyczne bóstwo z połączenia aż trzech bogów: Ozyrysa, Ptaha Ptaka Sokaris.

TACZANEN - bóstwo łączone z praoceanem, uważane za jedno z uosobień Ptaha.

TEFNUT - przedstawiano ją jako Oko Słoneczne lub Oko Księżycowe. Była boginią ciemnych podziemnych otchłani i wilgoci. Jej matka była Neit, mężem Szu, a dziećmi Geb i Nut. Uważano, że narodziła się ze śliny Atuma. W różnych lokalnych kultach identyfikowano ją z lokalnymi boginiami, które miały postać lwic.

TOERIS - przedstawiano ją jako postać składającą się z części ciała hipopotama, głowy krokodyla i łapach lwa. Była jednym z bóstw opiekuńczych. Jej imię tłumaczono jako "Wielka". Jej kult zaczął się jeszcze w Okresie Pradynastycznym, kiedy to równocześnie był bardzo rozwinięty, potem stopniowo miała coraz mniej wyznawców, aż została zredukowana opiekuńczego demona, który czuwał głównie nad dziećmi i kobietami.

TOT (THOT) - Przedstawiano go jako pawiana lub ibisa. W mitologii egipskiej był bogiem księżyca, pełnił wiele rozmaitych funkcji np. opiekował się pisarzami. Był panem wszelkiej wiedzy, to za jego przyczyną udało się wynaleźć pismo - hieroglify, dlatego nazywano go "Panem Świętych Słów". Czasami uchodził za pierworodnego syna Re, ale inna tradycja przypisywała mu raczej narodziny za sprawą Seta, z którego głowy wyskoczył. Thot zajmował miejsce obok Ozyrysa jako jego wezyr. Był także jego świętym pisarzem. Ponieważ wiedza tajemna nie była mu obca, uczestniczył w pochówku Ozyrysa, pomagając przy tym Izydzie. A dzięki jego umiejętnościom medycznym wyleczył chore oko Horusa. Ostatecznie zasiadł po Horusie na tronie Egiptu i rządził tym krajem sprawiedliwie i mądrze przez 3000 lat. Potem wstąpił na nieboskłon pod postacią księżyca. Jeden z mitów opowiada o tym jak to Re wydał mu rozkaz, by Thot rozświetlił nocą niebo. Wówczas pożarły go demony, które jednak szybko musiały go wypluć kawałek po kawałku. Thot uznawany jest za autora magicznych ksiąg, nazywanych Księgą Thota, które schowano w jednym grobowców w Memfis. Zaklęcia, które tam spisano miały podobno ogromną moc - dzięki nim można było przejąć władzę nad bogami. Thot zajmował się również spisywaniem wyroków wydawanych w czasie sądów nad zmarłymi.

WADŻET (UADŻYT) - bogini przedstawiana jako kobra, która w każdej chwili jest gotowa do ataku, ale czasami można znaleźć także wizerunki tej samej bogini jako lwicy. Oddawano jej cześć w Dolnym Egipcie. W micie poświęconym wychowywaniu Horusa przez Izydę, Wadżet pełni rolę opiekunki młodego boga. Obok NECHBET była jedną z opiekunek - strażniczek faraona.

HISTORIA, CYWILIZACJA I RELIGIA MAJÓW.

HISTORIA

Badacze kultury wyróżniają w historii Majów dwa główne okresy, które nazywają umownie Starym Imperium Majów i Nowym Imperium Majów. Stare Imperium Majów sięga okresu, kiedy powstało ich państwo aż do 800 roku naszej ery, a Nowe Imperium Majów zamyka się w okresie datowanym od IX wieku do czasu, kiedy ich cywilizacja upadła jeszcze zanim przybyli na te tereny hiszpańscy konkwistadorzy. W pierwszym okresie ich ośrodki zajmowały teren ciągnący się od wschodnich wybrzeży Hondurasu i Gwatemali, a wpływy rozciągały się na tereny północne i południowe Ameryki Środkowej. Z kolei w drugim wskazanym przez nas okresie, państwo Majów zajmowało głównie Półwysep Jukatan, a prezentowana przez nich kultura oddziaływała również na inne państwa Meksyku.

Tereny zajmowane przez Majów jeszcze w starożytności, dzielą się w zależności od czasu, kiedy rozwijało się na nich osadnictwo na trzy części: południową, centralną i Jukatan. Najstarsze ślady osadnictwa znaleziono w strefie centralnej, na którą składają się wybrzeże Oceanu Spokojnego i wyżyny Gwatemali. Tam właśnie uczeni odkryli najstarsze ślady osadnictwa, czyli obóz założony przez myśliwych, nazywany Las Tapiales, który ocenia się na około 11 000 lat. Archeologowie ustalili również, że w trzecim tysiącleciu przed naszą erą ludy zajmujące się zbieractwem i myślistwem zakładały tam stałe osady. Część z tych osad około 600 r. p.n.e. zaczęła powoli przypominać miasta. Te najważniejsze w tym czasie ośrodki cywilizacyjne Majów znajdują się głównie na granicy z Gwatemalą.

Cywilizacja Majów okresu klasycznego rozwinęła się przede wszystkim na terenie dzisiejszych państw takich jak: Gwatemala, Meksyk i Honduras. Mimo bardzo niekorzystnych dla życia człowieka warunków, w sercu dziewiczej dżungli, właśnie tam narodziły się w okresie między II a VIII wiekiem naszej ery, najładniejsze miasta Majów. Między innymi Tikal, Uaxactun, Copan, Palenque, Yaxchilan, Piedras Negras, a to tylko niektóre nazwy miast, jakie powstały w tym czasie na ziemiach wydartych siłą dżungli. Miasta Majów, jeżeli chodzi o ich ustrój przypominały stare sumeryjskie miasta, albo greckie polis, to znaczy stanowiły indywidualne, samodzielne jednostki, których władza nie rozciągała się na pozostałe. Miasto ciągle ze sobą walczyły, ale nie jak mogłoby się wydawać o podporządkowanie sobie większego terenu, ale po to, by pojmać jak największą liczbę jeńców, którzy byli potem po długich, okrutnych torturach składani w ofierze na ołtarzu bóstw.

Szczytowy okres rozwoju i osiągnięć przypada w cywilizacji Majów na VII wiek, później niestety nastąpił ciągle niezrozumiały dla historyków i innych badaczy jej upadek, ostatecznie miasta zostały opuszczone i powoli odbierała je sobie dżungla, powoli ponownie zarastały buszem.

Mimo wszystko jednak kultura Majów nie uległa całkowitemu załamaniu, co więcej nie tylko przetrwała, ale wkroczyła w jeszcze jedno stadium wspaniałego rozwoju, przenosząc się na półwysep Jukatan. W omawianym okresie kultura Majów rozwinęła się do tego stopnia, że powstały w tym czasie aż trzy nowe style w architekturze: Rio Bec, Chenes i Pucc, które są wyraźnym świadectwem prób odkrycia przez artystów oryginalnych środków wyrazu i artystycznego natchnienia. Miasta, pochodzące z tego okresu różnią się od poprzednich bardziej masywna bryłą, stanowią niejako pomnik wyrażający potęgę i chwałę władców Majów. Inny charakter tych budowli odzwierciedla także odmienne warunki, w jakich powstawały - na Jukatanie panował zupełnie inny klimat niż w ciepłej i wilgotnej dżungli.

Jako przykłady odmiennych stylów architektonicznych i symbole władzy posiadanej przez królów stojących na czele Majów, mogą posłużyć budowle, które odkryto w miastach takich jak na przykład Chichen Itza i Tulum.

Niestety niedługo było dane tak wspaniale rozwijać się tej wyjątkowej kulturze. Jej rozkwit trwał na Jukatanie tylko do 987 roku, kiedy to na półwyspie wylądowali Toltekowie. Napastnicy spokojnego łatwością zwyciężyli Majów. Toltekowie wybrali na swoja siedzibę Chichen Iza. Powoli wchłonęli sztukę, kulturę i obyczaje prezentowane przez Majów. Oprócz tego wspólne życie obok siebie agresorów i autochtonów przyniosło znaczące wymieszanie się wyznawanych przez nich religii i praktykowanych rytuałów, co ostatecznie przyniosło ze sobą coraz większą liczbę składanych przez nich wspólnie krwawych ofiar, ponieważ tolteccy bogowie także pragnęli ludzkiej krwi, nawet dużo bardziej niż bogowie pierwotnie otaczani kultem przez Majów. Oczywistą konsekwencją omówionych tutaj zasad kierujących religią Majów i Tolteków były coraz większe potrzeby, jeżeli chodzi o liczbę potencjalnych ofiar, a najłatwiej było je zdobyć w kolejnym konflikcie zbrojnym. To niestety doprowadziło do znaczącego zaostrzenia stosunków pomiędzy wszystkimi mieszkającymi tam ludami, wprowadzając je w stan niemal permanentnej wojny.

Mimo że doszło do integracji kulturowej i etnicznej Majów i Tolteków, to ci ostatni zachowali w swoich rękach pełnię władzy. Legendarny władca nazywany Pierzastym Wężem i jego sukcesorzy sprawowali władzę w Chichen Itza, Cocomowie w Mayapan, Xiuowie zaś - w Uxmal. Sprawujący władzę zawsze wywodzili się z rodu Tolteków, którzy znaleźli się na Jukatanie podążając w ślad za swoim wypędzonym z Meksyku władcą. Sytuacja na półwyspie zmieniła się po 1007 roku, kiedy to powstała Liga Miast Jukatanu, w skład, której weszły trzy najważniejsze miasta znajdujące się na półwyspie. Liga przetrwała do XIII wieku, kiedy to konflikty wewnętrzne były już tak zaawansowane, że wybuchła wojna domowa, a Liga uległa rozpadowi. Wojnę domową wygrali Cocomowie, którzy w wyniku swojej wygranej zdołali podporządkować sobie na kolejnych mniej więcej dwieście lat inne leżące na półwyspie miasta. Cocomowie czuli się jednak ciągle zagrożeni ze strony niedawno pokonanych przez siebie wrogów, dlatego po raz pierwszy w historii cywilizacji Majów miasto, w którym panowali, czyli Mayapan, otoczyli murami obronnymi. Jednak nawet mury okazały się nie wystarczające, gdy doszło do powstania skierowanego przeciwko pełniącym władzę Cocomom. Ostatecznie w 1441 roku zdobyto i zniszczono Mayapan.

Kilkadziesiąt lat później na wybrzeżu wylądowali Hiszpanie i mimo, że byli zdecydowanie bardziej groźnym przeciwnikiem niż Toltekowie, to mieszkańcy Jukatanu byli tak skłóceni i podzieleni wewnętrznie, że nie myśleli nawet o zwarciu szyków i wspólnej walce z wrogiem. Hiszpanie prowadzili podbój półwyspu stosunkowo wolno, gdyż nie było tam metali szlachetnych i drogich kamieni, które to przede wszystkim ich interesowały. Z tego powodu Majowie byli w stanie stosunkowo długo utrzymać swą niezależność w niektórych ośrodkach. Najlepszym przykładem jest tutaj miasto Taysal w Petenie, które powstało za sprawą uciekinierów z ogarniętych wojną domową obszarów. W Taysal cywilizacja stworzona przez Majów trwała aż do 13 marca 1697 roku, kiedy to jej trwanie zostało przerwane w wyniku krwawego najazdu.

LUDZIE

Jako pierwsi na półwyspie Jukatan osiedlili się łowcy i zbieracze, a miało to miejsce około 9000lat temu. Pierwsi mieszkańcy Jukatanu żyli zazwyczaj w niewielkich grupach, które były najczęściej równocześnie ich rodzinami. Mniej więcej około 2500 roku przed Chrystusem zrezygnowali z koczowniczego trybu życia, na rzecz osiedlania się w niewielkich wioskach, które otaczały zewsząd pola kukurydzy. Majowie, aby zdobyć obszar nadający się do zasiedlenia wypalali lub wycinali po prostu kawałek lasu. Oprócz kukurydzy zajmowali się także uprawą cytrusów, oraz tabaki i fasoli, które stanowiły podstawę ich pożywienia. Tam gdzie teren był górzysty i pofałdowany starali się go wyrównać, a w miejscu gdzie rosła dżungla, po prostu ją wycinali. Dwa lata uprawiali jedno pole, potem przenosili się w inne miejsce wraz z całą rodziną, zostawiając dawne pole na czas dziesięciu lat, zanim znowu decydowali się je obsiać.

Dom zamieszkiwała zazwyczaj wspólnie jedna rodzina. Dach był kryty strzechą, a głównym budulcem ścian było drewno wymieszane z błotem. Dom służył najczęściej tylko do spania, ponieważ pozostałe czynności, takie jak na przykład gotowanie, odbywały się po prostu przed chatą. Obserwując żyjącą wówczas typową rodzinę Majów łatwo można było zobaczyć podział obowiązków na typowo męskie i kobiece. Zadaniem mężczyzn było budowanie i naprawa domów a także uprawa kukurydzy, z kolei kobiety musiały gotować i troszczyć się o ubrania całej rodziny, a także inne potrzeby wszystkich członków rodziny. Wymyślone przez Majów sposoby uprawiania ziemi oraz praktykowane przez nich tradycje rodzinne były kultywowane przez wiele następnych wieków i są aktualne do dziś, ponieważ po dziś dzień żyją potomkowie dawnych mieszkańców Półwyspu Jukatan.

W okresie preklasycznym doszło do zjednoczenia się części Majów pochodzących z górskich okolic, których połączyła osoba jednego władcy. Majowie pochodzący z nizin nie chcieli podporządkować się jednemu władcy, woleli natomiast tworzyć federację plemion, która uznawała nad sobą jedynie władzę w postaci patriarchy. Zmiana w sposobie organizacji ustrojowej nastąpiła w późnym okresie preklasycznym. Wówczas pojawił się ahau nazywany również wysokim królem, a wraz z nim zaczęło się budowanie imperium Majów. Ten ustrój panował przez następne 1000 lat. W każdym królestwie tworzonym przez Majów społeczeństwo miało hierarchiczną budowę, podzielone było na władców, możnych, nauczycieli, skrybów, wojowników, architektów, administratorów, rzemieślników, handlarzy i rolników. Stolica była dużym, rozwiniętym wspaniale miastem, jednak poza nią istniały również inne mniejsze miasta, a nawet osady rolnicze, tworzone przez poszczególne rodziny.

Struktura społeczna Majów nigdy nie przedstawiała się jako jednolita, zespolona ściśle całość. Cechą charakterystyczną była kastowość oraz ogromne nie do przebycia bariery między poszczególnymi grupami społecznymi - ktoś, kto urodził się w rodzinie rzemieślniczej nie mógł liczyć na to, że dzięki pracy i umiejętnościom zdoła awansować do grupy np. wojowników czy możnych. Wieśniacy musieli skoncentrować się na swojej ciężkiej pracy na roli, niewiele oczekując w zamian. Ich zadaniem było także wypełnienie poleceń dotyczących kultu wydawanych im przez kapłanów. Z kolei warstwy odpowiedzialne za rządzenie, korzystały po prostu z owoców pracy podległych sobie grup i wiodły zazwyczaj beztroskie życie.

W okresie klasycznym nastąpiło przejście od małych wspólnot o charakterze rolniczym, którymi rządzili lokalni wodzowie, do królestw o scentralizowanej władzy. Zmiana nastąpiła miedzy innymi, dlatego, że jednej zorganizowanej ściśle wspólnocie łatwiej było gromadzić niezbędną do uprawy pól wodę deszczową i zdobywać nowe tereny zdatne pod uprawę. Duże, odgórnie zarządzane grupy robotników łatwiej radziły sobie z budową rezerwuarów na wodę, a także specjalnych cystern i kanałów nawadniających. Wspólnie też zajmowano się uprawami pól kukurydzy. Ten sposób organizacji społeczeństwa pozwolił Majom na wyprodukowanie nadwyżek żywności, które mogły być przez nich sprzedawane, a w ten sposób doszło z kolei do nawiązania kontaktów handlowych z ludami z zewnątrz. Więcej pokarmu przyczyniło się także do wzrostu liczebnego populacji. Daleko posunięty rozwój społeczeństwa wymagał sprawniejszej i liczniejszej administracji, co mogło przesądzić o podporządkowaniu się władzy królewskiej.

Pola uprawne zaczęły zajmować coraz większe połacie terenu, a między miastami pozostała już tylko wyjałowiona ziemia. Kiedy ziemia nie dawała oczekiwanych plonów, rolników i tych, których mieli ono wyżywić dotykał głód, zmuszający ludzi do przeniesienia się w inne miejsce w poszukiwaniu żyznej gleby nadającej się pod uprawę. Miasta leżące na południu opustoszały już mniej więcej w 900 roku naszej ery. Powodami, jakie popchnęły Majów do migracji mogły być oprócz niedoborów pożywienia również trudności spowodowane prowadzeniem nieustających w tym czasie wojen, a także cena, jaką trzeba było zapłacić za budowę tak wspaniałych, drogich świątyń, utrzymanie władcy i towarzyszącego mu dworu oraz zwyczaje religijne polegające na składaniu na ołtarzach ofiarnych ludzi. Niektórzy spośród Majów abstrahując od wymienionych przeze mnie wcześniej powodów zdecydowali się po prostu na życie zwykłych rolników. Kultura Majów wkroczyła w nową fazę wraz z najazdem Tolteków oraz innych plemion, jakie osiedlały się z biegiem czasu na Jukatanie. Rozwój kulturalno - cywilizacyjny zakończył się wraz z najazdem Hiszpanów, którzy dokonali ogromnych zniszczeń w cywilizacji mieszkańców Jukatanu.

WŁADCY

Majowie zamieszkiwali, co prawda zwarty geograficznie teren, ale zajmowany przez nich obszar nigdy nie tworzył jednego scentralizowanego państwa, dlatego na poszczególnych ziemiach panowali odrębni władcy, którzy walczyli między sobą o prymat nad konkurencyjnymi władcami. Przedmiotem ich walk było nie tylko jak wcześniej wspomniałam terytorium, ale również szlaki handlowe i niewolnicy, którzy mieli zostać niewolnikami lub ofiarami praktyk religijnych. W jednym z miast zachowała się historia pewnego władcy Majów wyryta na ścianach budynków. Opisywany tam król miał na imię Pacal, który zasiadł na tronie w wieku 12 lat, a panował w VII wieku naszej ery. Na reliefach widać wyraźnie zniekształcenia fizyczne, jakie dotknęły członków rodziny królewskiej, co może świadczyć o fakcie zawierania małżeństw w obrębie jednej rodziny. Królowie dbali o swój wygląd, który próbowali poprawiać deformując sobie głowę, wydłużając ją lub piłując sobie zęby, które czasami ozdabiano dodatkowo kawałkami jadeitu. W trakcie uroczystych ceremonii władca zakładał skórę z jaguara, wieszając u pasa kolekcję czaszek na sznurku, które miały dowodzić jego męstwa. Pogrzeb Pacala miał bardzo uroczysty charakter. Ciało zmarłego przybrano jadeitem, i pochowano w sarkofagu w jednej ze świątyń. Kończąc pogrzeb kapłani zamordowali sześć osób, po to by były towarzystwem dla zmarłego króla w zaświatach.

KAPŁANI

Urząd kapłana podobnie jak i stanowiska piastowane przez możnych przechodziły dziedzicznie z ojca na syna w kolejnych pokoleniach. Kapłani zajmowali się uczeniem synów innych kapłanów oraz synów wywodzących się z bogatych rodzin możnych. Nauka zaczynała się stosunkowo wcześnie, bo jeszcze w dzieciństwie. W czasie nauki kapłani przekazywali swoim podopiecznym wiedzę na temat sposobu obliczania lat, miesięcy i dni, obrzędy i święta, rozdawanie łask przez bóstwa, pomyślne i niepomyślne dni i okresy, sposoby wróżenia i przekazywania proroctw, leczenie rozmaitych chorób i przypadłości oraz ich pochodzenie, a także nauka pisania i czytania. Kapłanom w ich pracy pomagali chilanes, czyli wróżbici, których głównym zadaniem było bezpośrednie nawiązywanie kontaktu z bogami oraz wyjaśnianie przekazywanych przez nich znaków i mistycznych omenów. Pozostałe klasy kapłanów, czyli nacomos i chacs, pełniły funkcję pomocników, jeżeli chodzi o czynności rytualne i składanie ofiar. Badania archeologiczne potwierdziły przypuszczenia dotyczące istotnej roli, jaką kapłani odgrywali w społeczeństwie Majów. Dowodzą tego między innymi przedstawienia na rzeźbionych pomnikach, które ukazują kapłanów jako postaci odziane w piękne szaty, przystrojone klejnotami, a wokół nich są liczne dary. Kapłanów otaczano powszechnym szacunkiem, w niektórych budzili nawet strach ze względu na ich umiejętności związane z przepowiadaniem zaćmień, znajomość astronomii i dostęp, a także kierownicza rola w każdej niemalże dziedzinie życia. Władza kapłanów była nie tylko bardzo duża, ale także niemal z nikąd nieograniczona, ponieważ z łatwością przejęli kontrolę nad strachliwym i przepełnionym zabobonami społeczeństwie.

SZLACHTA

Drugą po kapłanach, biorąc pod uwagę ich stopień ważności jako klasy, byli możni, których możemy także nazywać szlachtą. Możni sprawowali władzę świecką. Nad każdym większym ośrodkiem religijnym, miastem czy terenem zamieszkałym w większej liczbie przez wieśniaków stał najwyższy pan, czyli wódz, zwany również halach uinic, co oznacza prawdziwego człowieka. W prowadzeniu spraw państwowych służyła mu pomocą grupa podwładnych, wodzów o mniejszych niż on znaczeniu, czyli batabs, zajmujących się administracją lokalną. Batabs mieli władzę o charakterze sądowniczym i wykonawczym, ich uprawnienia dawały im również możliwość kierowania niewielkimi oddziałami wojskowymi. Jednostkami im podległymi wobec nich był sztab radców i delegatów, którzy zajmowali się przede wszystkim przekazywaniem rozkazów, jakie wydawali panowie rządzący. Uczonym udało się ustalić, że prawdopodobnie każde większe miasto było odrębną jednostką, o autonomicznym charakterze, którymi kierowali lokalni możni i kapłani.

CHŁOPI

Badania archeologiczne nie dały dostatecznych materiałów do wyczerpania kwestii dotyczącej życia chłopów. Pozostawione przez Majów inskrypcje i dzieła sztuki milczą na temat niższych warstw ludności. Budynki, w których mieszkali zachowały się w bardzo złym stanie, w przeciwieństwie do świątyń, które zachowały się stosunkowo dobrze i w dużej liczbie, co świadczy wyraźnie o istotnej roli religii, jaką ogrywała w życiu tych społeczności. Domy Majów to budynki w kształcie prostokąta, wykonane najczęściej z ubitej ziemi, którą umacniano drewnianymi palami. Zdarzało się, że budulcem ścian był kamień, a dach powstawał ze słomy. Przeprowadzone badania wykopaliskowe dowodzą skromnej egzystencji ludności. Archeolodzy znaleźli bardzo dużo glinianych naczyń, które służyły zapewne do gotowania albo przechowywania jedzenia, poza tym udało się odkryć również kamienne żarna i rozmaite narzędzia pomocne przy prowadzeniu gospodarstwa takie jak siekiery, noże z krzemienia, szydła i skrobacze, a oprócz tego również wypalane z gliny figurki. Zastanawiające jest, że różne stanowiska archeologiczne nie wykazały zróżnicowania przedmiotów, jeżeli chodzi o ich wartość, co wskazywałoby na jednakową zamożność wszystkich chłopów. Identyczna wartość przedmiotów we wszystkich rodzinach pozwala przypuszczać również, że wśród Majów panowała po prostu wspólnota własności. Zadaniem chłopów było budowanie domów dla zamożnych mieszkańców, a poza tym także uprawa ziemi, należącej do panów oraz polowanie i łowienie ryb, przy czym zarówno upolowaną jak i złowioną zwierzyną musieli dzielić się z możnowładcami. To nie było jednak jedyne obciążenie dotykające wieśniaków. Ich obowiązkiem był także płacenie danin pod postacią soli, kadzideł, ozdób, owoców, miodu, dzikiej zwierzyny i tkanin.

KALENDARZ

Majowie znali kilka rodzajów kalendarza, a raczej systemami matematycznymi, jakie przyporządkowane były do poszczególnych kalendarzy. Był na przykład święty rok zwany tzolkin, który trwał 260 dni zgrupowanych w trzynaście miesięcy po dwadzieścia dni każdy. Był to mało praktyczny kalendarz stawiający na pierwszym miejscu rytuały religijne i święta. Inny kalendarz nosił nazwę haab.

ASTRONOMIA

Majowie znali nie tylko kalendarz, interesowała ich również astronomia. Byli przekonani, że w niebie kryje się odpowiedź na interesujące ich pytania dotyczące zarówno przeszłości jak przyszłości. Znajomość astronomii, jaką posiedli Majowie może zaskakiwać nawet współczesnych uczonych, ale była to suma wieloletnich doświadczeń poprzedzonych długimi obserwacjami nieba i notowaniem układów dotyczących kolejnych konstelacji gwiazd. Kapłani mieli wręcz obowiązek kontrolować to jak zmieniało się położenie poszczególnych gwiazdozbiorów i pojedynczych planet. Każda zmiana, jaką kapłani zauważali na niebie miała według Majów bezpośredni wpływ na ich życie codzienne, to, co zdarzy się w przyszłości, dlatego ich znajomość astronomii i sumienne badania nieba były tak istotne. Zapiski dotyczące znajomości przez Majów astronomii zachowały się między innymi w jednym z pozostawionych przez nich rękopisów - Kodeksie Drezdeńskim. Znajdujemy tam informacje dotyczące obserwacji poczynionych na temat planet takich jak Wenus czy Jowisz, a także Gwiazdy Polarnej i gwiazdozbiorów Orion czy Plejady. W tabelach zanotowano czas zaćmienia słońca i księżyca, także tych, których obserwacja była niemożliwa z terenów zamieszkanych przez Majów. Porównując ich wiedzę z obecnie prowadzonymi badaniami uderza nas dokładność i prawdziwość tamtych spostrzeżeń. Majowie z zaskakująco dużą dokładnością zdołali obliczyć długość roku słonecznego, w czym przewyższyli nawet szesnastowiecznych reformatorów kalendarza. Znali również bardzo dokładny czas obrotu księżyca wokół ziemi, który różni się tylko nieznacznie od danych, jakimi dysponują współcześni astronomowie, którzy mają do swojej dyspozycji cały arsenał zaawansowanych środków naukowo - technicznych.

BUDOWLE

Kolejnym wymownym świadectwem wysokiego poziomu rozwoju cywilizacji Majów są pozostawione przez nich budowle. Uczeni odkryli imponującą liczbę miast położonych na terenie dzisiejszych państw takich jak Gwatemala, Honduras i Belize, a także w północno - zachodniej części półwyspu Jukatan. Najpiękniejsze zabytki kultury materialnej zbudowano w okresie klasycznym, między 300 a 900 rokiem przed naszą erą, kiedy to przypada najlepszy okres w kulturze Majów. Na nizinach Majowie mieszkali po prostu w szałasach budowanych z trzciny, dach kryto słomą palmową. Nie było tam okien, a jedyny istniejący otwór pełnił rolę drzwi. Omawiając architekturę kamienną należy wyróżnić dwa rodzaje budowli: po pierwsze świątynie budowane na podstawie piramid, a po drugie budynki mieszkalne zajmowane przez możnowładców, kapłanów, królów, wojowników i uczonych, czyli tzw. pałace. Świątynie powstawały czasami w procesie wielokrotnej nadbudowy, dlatego były coraz wyższe, co jak się wydawało pozwalało być kapłanom bliżej nieba, a więc również bliżej bogów. Zdarzało się, że świątynie miały wysokość nawet 50 metrów. Materiałem były przede wszystkim ociosane kamienie, potem również beton.

Patrząc na architekturę Majów wyróżniamy trzy podstawowe style:

STYL RIO - BEC

Najważniejszym wyznacznikiem tego stylu pozwalającym odróżnić go od pozostałych były fałszywe wieże budowane w środku lub po bokach budowli, pomiędzy którymi budowano najczęściej pomieszczenie składające się z dwóch komnat. Na szczycie wież były potężne świątynie, do których prowadziły strome schody, wszystko to jednak miało wyłącznie ozdobny charakter.

STYL CHENES

Ten z kolei styl wyróżniają charakterystyczne fasady budynków, ozdobione wspaniałymi płaskorzeźbami i mozaikami. Przykładowo drzwi to zoomorficzna maska przedstawiająca jedno z bóstw.

STYL PUUC

W tym stylu cechą charakterystyczną są czworokątne budowle, wokół których zgrupowane są budynki lub też budowle uszeregowane w linii, postawione na sztucznie usypanych platformach. Każda budowla składa się z dwóch części dolnej i górnej. W górnej części możemy podziwiać wspaniałe zdobienia z wykorzystaniem antropomorficznych masek, z kolei dolna część nie posiada zdobień, tam za to mieszczą się liczne drzwi, wejścia do budynku.

STYL MAJAŃSKO - TOLTECKI

Powstał z połączenia kultury Majów i Tolteków, zbudowano w tym okresie, czyli mniej więcej od 900 roku, mnóstwo imponujących budowli, na przykład El Castillo w Chichen Iza, stanowiący najważniejszy ośrodek tego stylu na Jukatanie. Cechami charakterystycznymi tego stylu są często używane przez architektów i budowniczych kolumny, a także zdobienia przedstawiające jaguara lub pierzastego węża, czyli boga Quetzalcoatla.

Majowie tworząc swoje budowle i inne dzieła sztuki kierowali się przede wszystkim wierzeniami religijnymi. Artyści często zajmowali się portretowaniem bogów, ale również ludzi i zwierząt. Majowie byli mistrzami w rzeźbieniu muszli, a także obróbce kamienia. Lubili wykorzystywać jadeit ze względu na interesujący ich kolor tego kamienia - zieleń wiązali głównie z życiem, ale przede wszystkim bujną roślinnością, dającą pożywienie. Nie obca była im również umiejętność wykonywania fresków. Ich malowidła zdumiewają bogactwem symboliki.

RELIGIA

Dla Majów przedmiotem szczególnego kultu było Słońce, które postrzegali jako źródło życia i ojca bogów. Najważniejszym zwierzęciem w ich wierzeniach był jaguar, czyli symbol nowej epoki i współczesnego świata. Przekonani, że ofiara złożona z krwi zapewni im przychylność bogów, często składali ludzi w ofierze. Dlatego niektóre wojny prowadzili głównie po to, aby pozyskać nowych jeńców, których potem zabijano rytualnie na ołtarzach. Częścią rytualnego aktu było wycięcie przez kapłana serca ofiary obsydianowym nożem.

Na pozostawionych przez nich świątyniach znajdujemy charakterystyczne napisy tzw. glify, opisujące miejsca lub osoby. W panteonie Majów byli obok siebie bogowie łączeni z rolnictwem, ale także życiem codziennym, a także specjalni opiekunowie elit czy samego króla, których nie obchodził w ogóle los wieśniaków. Część bogów była typowa dla całej Mezoameryki, inni wyłącznie dla kultury prezentowanej przez Majów. Oprócz bogów w świecie nadprzyrodzonym Majów mamy także inne istoty duchowe, które możemy określić jako demony. Wiedza o nich przetrwała dzięki przedstawieniom na ścianach świątyń, w kodeksach i na ceramice, a także jako opisy. Tak naprawdę zachowane do naszych czasów źródła pisane, czyli cztery kodeksy, mówią niemal wyłącznie o bogach i świecie nadprzyrodzonym. Nad uporządkowaniem panteonu Majów pracował od 1897 roku Paul Schelhass, który postawił sobie za zadanie opracowanie równych kodeksów i manuskryptów. To właśnie temu uczonemu zawdzięczamy nazwanie majańskich bogów kolejnymi literami alfabetu, dlatego, że glify nie były jeszcze wówczas odszyfrowane. Mimo odczytania glifów, system zaproponowany przez tego niemieckiego uczonego jest częściowo nadal aktualny, ponieważ część boskich imion pozostała ciągle nieznana z braku dostatecznej ilości materiałów. Bóstwa mogły mieć cztery wcielenia, jeżeli były związane z czterema stronami świata, czasem tworzyły także triady albo pary, dobierane na zasadzie przeciwieństw np. światło - ciemność, niebo - ziemia. Jako przykład wyobrażenia takich bogów może posłużyć para starych bóstw uwiecznionych na kościach z jednego z grobowców. Bóstwa wiosłują w jednej łodzi, wioślarz siedzący z przodu ma na głowie w formie jaguara i kostium wyraźnie nawiązujący do tego zwierzęcia, natomiast drugi przypomina rybę - piłę. Z kolei najbardziej popularna trójka bóstw to tak zwana Triada Palenque, w skład, której wchodzą trzej bogowie zrodzeni z jednej matki, w trakcie trzech następujących po sobie tygodni w 2360 roku przed naszą era. Jak do tej pory udało się zidentyfikować GI i GII, a nic nie wiadomo o GIII. Patrząc na przedstawienia pierwszego z bogów wyraźnie widać nawiązanie do postaci rekina, był, więc prawdopodobnie związany z woda, ale tak naprawdę niewiele ponadto udało się ustalić. Bóg GII, nazywany również bogiem K, był zwiany bezpośrednio z rodziną królewską. Przedstawienie ikonograficzne jego postaci jest równocześnie interesujące i nieco skomplikowane. Ma duże oko, na czole znajduje się lustro, a z niego wystaje ostrze topora, albo wydobywa się dym, jedna z jego nóg to wąż, z którego otwartej paszczy wydobywa się nieraz drugie bóstwo.

Wiele istot nadprzyrodzonych wykazuje szczególne związki ze światem zmarłych. Dwaj najważniejsi bogowie to bóg przedstawiony po prostu pod postacią żyjącego szkieletu albo dla odmiany obumarłe ciało, które śmierć naznaczyła już czarnymi plamami. Drugi bóg mający związek ze światem zmarłych, to młodzieniec, którego przedstawia się w trakcie, gdy sam odcina sobie głowę toporem albo nożem. Bóstwu towarzyszą dodatkowo symbole wiązane przez kulturę Majów ze śmiercią: na policzku ma symbol oznaczający dla nas procenty (%), a wokół szyi naszyjnik zrobiony z oczu.

Oprócz tych głównych bóstw w religii Majów występowali również tzw. duchowi towarzysze, czyli wayoob. Wayoob byli towarzystwem wyłącznie dla najbogatszych członków społeczeństwa Majów. Można przypuszczać, iż były to istoty często w formie zwierząt, jakie towarzyszyły człowiekowi w trakcie całego życia. Zachowały się źródła mówiące o pewnych władcach, którzy łączyli się ze swoimi way w trakcie skomplikowanej, magicznej ceremonii odbywającej się w sanktuarium lub tajemniczych budynkach.

NAJWAŻNIEJSI BOGOWIE:

Chaak

Albo bóg B, uosabiający pioruny, bóg deszczu, można go poznać po charakterystycznych muszlach, które nosił w uszach jako ozdoby, poza tym miał wyjątkowo grubą, odstającą górną wargą, a także kręconym kosmyku wychodzącym z ust. Wizerunku dopełniał czasami kręty topór, trzymany przez bóstwo w ręce, który miał symbolizować piorun.

Bóg L

Opiekun kupców i wojny, jego imię nie zostało dotąd rozszyfrowane przez uczonych. Postać tego boga stosunkowo często występuje w kodeksach i na ceramice. Czasami uwieczniono jego wizerunek w czasie palenia, co pozwala przypuszczać, iż był patronem ludzi zajmujących się uprawą tytoniu. Miał charakterystyczny kapelusz z szerokim rondem, który zdobiły dodatkowo sowie pióra, czasami nawet głowa sowy, nosił pelerynę z frędzlami, jego twarz a czasem całe ciało były czarne.

Bóg M

To również bóstwo opiekuńcze kupców, często mylono go z bogiem L, chociaż nie miał ani kapelusza ani peleryny, ich cecha wspólną było pomalowane na czarno ciało.

Bóg N

Inne imię tego boga to Pawahtuun, jest to czteroosobowy bóg, którego zadaniem było podtrzymywanie na ramionach ziemi i nieba na jej czterech końcach. Inną funkcją boga N było przewodniczenie końcowi każdego roku. Patronował także pracy skrybów. W jego wizerunku szczególną rolę odgrywa charakterystyczna głowa, nakryta jakby siatką, inne atrybuty zewnętrzne tego boga rzymski nos i czasami boskie oko.

Bóg E

Nazywany również bogiem kukurydzy, ponieważ miał głowę podobna kształtem i wyglądem do kukurydzy, a czasami jeszcze liście kukurydzy na głowie.

Bohaterscy Bliźniacy

Synowie boga E, na głowach mają białe przepaski a na ciele charakterystyczne dla bogów znaki, pozwalające ich odróżnić od ludzi.

Bogini O

Inne jej imię to Chak Chel, bogini patronująca tkactwu matkom rodzącym dzieci i medycyny. Jest także boginią stworzenia. We włosach ma wplecione węże i wrzeciona, twarz przypomina staruszkę, nie ma zębów, stopy i dłonie zakończone są szponami. Spódnicę ozdabiają skrzyżowane kości.

Bogini I

Młoda kobieta siedząca z obnażonymi piersiami, była boginią księżyca.

Itsamnaaj

Nazywany wcześniej bogiem D, najważniejszy bóg w panteonie Majów, stworzył sztukę pisania. Na przedniej części nakrycia głowy ma obsydianowe lustro, do którego przypieczono wisiorek.

Mimo prowadzonych na szeroką skalę badań archeologicznych i rozmaitych hipotez wysuwanych przez uczonych z różnych dziedzin nauki cywilizacja Majów wciąż kryje w sobie wiele tajemnic i zagadek. Na przykład dotychczas nierozwiązaną pozostaje kwestia przyczyn jej nagłego upadku. Między innymi, dlatego, że Majowie wciąż stanowią dla wielu zagadkę a ich losy owiane są mgiełką tajemnicy, to tak wielu uczonych i dyletantów jest zafascynowanych ich kulturą, cywilizacją, historią i religią.