Z ustrojowego punktu widzenia w państwach Starożytnego Wschodu dominowała monarchia despotyczna. Władca-despota posiadający pełnię władzy zajmował pozycję nadrzędną względem ściśle zhierarchizowanego społeczeństwem. Wszystkie zasady legalizujące istnienie ustroju w postaci monarchii wyprowadzano z woli bogów. To bogowie podobno aprobowali rozbieżności w położeniu poszczególnych obywateli, a wszelkie próby mające na celu zmianę istniejących stosunków tłumaczono jako wystąpienie i sprzeciw względem bogom i ich zamierzeniom.

Najczęściej władcę otaczał boski kult. Ze względu na fakt, iż nie mógł być przecież jedynie zwykłym człowiekiem, był więc uważany za boga, lub syna boga bądź pośrednika między ludźmi a istotami boskimi. Władca pełnił jednocześnie funkcje najwyższego kapłana, potrafił, więc tchnąć życie w siły natury, bronił państwo przed agresorami, chronił swych poddanych przed wszelkimi nieszczęściami i niesprawiedliwościami. To właśnie monarcha ustalał prawo i tylko do niego należała władza sądzenia i decydowania o tym co jest sprawiedliwe i właściwe a co takim nie jest. Ponieważ prawo posiadało boski charakter nie było możliwości nie przestrzegania norm prawnych stanowionych przez władcę, gdyż byłby to po prostu bunt i opór względem bogów. Władca uważający się za ojca i pana wszystkich swych obywateli był też właścicielem swego państwa.

Dominujący liczebnie w państwie poddani w rzeczywistości posiadali niewielką wiedzę na temat swego władcy, jego życia, poczynań, o zarządzeniach i nakazach władzy centralnej dowiadywali się przeważnie z dość znacznym opóźnieniem. Także i władca nie trudził się, by poznać warunki życia swych poddani. Mieli być posłuszni i nie podnosić buntów a reszta była mniej ważna.

Starożytny Egipt

Nad starożytnym Egiptem władał monarcha despotyczny, nazywany faraonem. Pierwotnie uznawano go za boga, a z upływem czasu już jedynie za syna wspomnianego boga Re. Kierował on ogółem spraw w egipskim państwie, jako naczelnik zarządzał też bezpośrednio wojskiem. Pomocą w utrzymaniu władzy i kontroli nad całym państwem była cała armia urzędników. Ogromne grobowce tzw. piramidy miały władcy zapewnić nieśmiertelność. Najokazalsze z nich to położone w rejonie Gizy piramida Cheopsa, Chefrena i Mykerinosa. Zachowane w postaci mumii zwłoki faraonów składano w piramidzie, którą wyposażano też we wszelkie rzeczy, których władca mógłby potrzebować pośmiertnym w życiu. Na początku uważano, iż po śmierci faraon pełni rolę wioślarza w należącej do boga słońca Re złocistej łodzi, którą odbywał codziennie swą podróż po niebie. Powoli jednak wraz ze wzrostem ambicji faraonowie zaczęli przypisywać sobie pełnienie funkcji sekretarzy osobistych boga Re a ostatecznie zaczęli uważać się za samego boga Re. Stąd w grobach faraonów można odnaleźć było nie tylko wiosła ale nawet całe złote łodzie, którymi mieli podróżować po swej śmierci. Budowy piramid angażowały ogromne zastępy ludzi, najczęściej chłopów, którzy byli odrywani od swych rolniczych prac. Piramidy dekorowano wspaniałymi posągami, na ścianach wypisywano teksty religijne a zmarły otrzymywał egzemplarz "Księgi Umarłych", która miała mu wskazywać drogę w wędrówce po pozaziemskim świecie. Faraon mianował kapłanów. Pełnili oni obrzędy kultowe w przypisanych świątyniach a jednocześnie zarządzali ogromnymi majątkami, które były własnością świątynną. Sprawne działanie państwa, zwłaszcza zaś ogromnego systemu irygacyjnego obsługującego Nil wymagało zatrudnienia olbrzymiej rzeszy urzędników. Ich obowiązkiem było też ściąganie danin i podatków na rzecz panującego. Pośród urzędników istniała hierarchia ważności a najważniejszym był wezyr. Początkowo urzędy nie były dziedziczne, z czasem uległo o zmianie. Ogół ziemi w państwie egipskim należała do jego władcy - faraona. Uprawiali ją posiadający wolność osobistą chłopi dzierżawiący działki, z których musieli składać daniny. Zobowiązani byli oni także do udziału w pracach publicznych polegających na budowie i oczyszczaniu kanałów a także wznoszeniu świątyń i piramid. Armia składała się z mieszkańców powoływanych pod broń, ale z czasem na wartości zyskiwała armia najemna. Od pełnienia wszelkich funkcji państwowych odsunięte były w Egipcie kobiety.

Starożytna Persja

W starożytnym państwie perskim władca uważany był za inkarnację bóstwa, poddani musieli traktować go z największym szacunkiem i padać przed jego obliczem na twarz. Monarcha w Persji jako typowy despota mógł bez przeszkód rozporządzać swym państwem. Rada królewska pełniąca funkcje doradcze w żaden sposób nie ograniczała jego poczynań, a urzędy rozdawał członkom swojej rodziny. Charakterystycznym dla dworu perskiego był rozbudowany mocno kult władcy, zbytek i ogromny przepych. Ze względu na to, że cała ziemia w państwie była własnością władcy mógł ją rozdawać zupełnie dowolnie. W zarządzaniu ogromnym państwem wspomagali władcę satrapowie stojący na czele prowincji zwanych satrapiami. Satrapami mianowano głównie Persów, a urzędy w satrapiach pełnili członkowie królewskiej rodziny. Satrapowie mieli praktycznie całkowitą swobodę działania, ponieważ odpowiadali jedynie przed królem. Przede wszystkimi czuwali, by satrapie regularnie płaciły trybut oraz strzegli ich spokoju. Pozycję naczelną w państwie zajmowali Persowie, po nich Medowie. Najmożniejsi mieli obowiązek przebywać na dworze królewskim i uczestniczyć w ucztach, polowaniach. Za to nagradzani byli złotem i srebrem oraz nadaniami ziemi. Silnie eksploatowana była ludność chłopska, która pracowała na daniny, niewolnicy służyli właściwie jedynie w pałacach. Prowincje dostarczały złoto i srebro a także niewolników, żywność, bydło czy zboże.

Starożytne Chiny

Władza monarsza pojawiła się w starożytnych Chinach, gdy w III wieku p.n.e. doszło do powstania cesarstwa. Rządził, więc despotycznie cesarz nazywany Synem Niebios. Jego władza miała zostać nadana przez bogów, stąd wykształcił się kult cesarza. Decydował on o całości polityki państwa chińskiego, nadawał urzędy, decydował o wojnie i pokoju, mianował urzędników. Dominującą grupą w państwie byli chłopi uprawiający ziemię, z ich płaconych przez nich podatków i danin utrzymywano olbrzymią armię urzędników i finansowano prowadzenie kampanii wojennych. Monopole państwowe na skup produktów rolnych jak i bezwzględność urzędników wzmagały ucisk i wyzysk ludności chłopskiej. Wykształciło się w Chinach niewolnictwo, jednak nie miało charakteru produkcyjnego a pałacowy. Rzemieślnicy wyrabiali przede wszystkim przedmioty z brązu, luksusowe ozdoby z kości słoniowej i kamieni szlachetnych. Rozwinięto także produkcję jedwabiu i hodowlę jedwabników.

Starożytne Indie

Z uwagi na fakt politycznego rozbicia w starożytnych Indiach na czele wielu księstw stali królowie. Społeczeństwo dzieliło się na cztery grupy zwane Warnami. Przynależność do warny była dziedziczna i w praktyce nie było możliwości zmiany warny. Najwyższymi była warna kapłanów i wojowników, niżej stała warna chłopów i rzemieślników a najniższą była warna ludności podbitej zwanej siudra. Poza system warn pozostawali niewolnicy wywodzący się głównie z jeńców wojennych oraz "niedotykalni", praktycznie wykluczeni ze społeczeństwa. Warny dzieliły się na kasty. W trakcie ceremonii objęcia władzy przez nowego króla, który miał na sobie specjalny ubiór bramin kropił go wodą święconą a następnie nowy król musiał stanąć na skórze tygrysa, aby w ten sposób przejąć symbolicznie jego siłę, a na zakończenie ceremonii wraz z przedstawicielami wszystkich czterech Warn grał w kości. Gdy zakończono wojnę zwycięsko król znów musiał przejść ceremonię koronacyjną. Dwór króla indyjskiego składał się z jego żon, niewolnic, urzędników, kapelana. Najbliższymi i najbardziej zaufanymi współpracownikami władcy byli skupieni w radzie ministrowie z głosem doradczym. Król był zobowiązany respektować opinie rady, która miała możliwość prowadzenia obrad również i w wypadku jego nieobecności. Minister spraw wewnętrznych, minister skarbu i poborca podatków byli pozostałymi urzędnikami, o największym znaczeniu. Urzędnicy pobierali wynagrodzenie w pieniądzu bądź w naturze, ale nigdy w postaci ziemi. Ich pensje wraz z nakładami przeznaczanymi na roboty publiczne angażowały ¼ całego państwowego budżetu. Podział administracyjny państwa opierał się o prowincje, nad którymi zarząd stanowili gubernatorowie pochodzący z rodzimej społeczności danej prowincji. Władca utrzymywał z nimi kontakt za pomocą specjalnych wysłanników.

Starożytny Izrael

Odmienny charakter miała pozycja monarchy w starożytnym Izraelu. Panującym ustrojem pośród Żydów była tzw. demokracja pustynna, opierająca się o wolność, równość i solidarność. Król pełnił tu jedynie funkcje patriarchalnego naczelnika, a względem rozszerzenia jego kompetencji zdecydowanie oponowali kapłani. To kapłani byli autorami doktryny teokratycznej, wedle której na czele całego narodu żydowskiego stoi sam Bóg zawierający przymierze ze swym wybranym ludem. Wzmocnienie pozycji monarchy zdecydowanie nastąpiło po zawarciu przez Boga nowego przymierza z Dawidem. W królu widziano odtąd syna Boga, miał on zasiadać po prawicy Boga i pełnić funkcje należne kapłanowi, otaczać miała go specjalna opieka, wsparcie i patronat Boga. Odmiennie niż w innych państwach starożytnego Wschodu we władcy Izraela nie widziano bogiem, nie czczono go ani nie otaczano boskim kultem, nie był też w stanie rozporządzać siłami przyrody. Ideologia królewska w państwie żydowskim kryzysu doznała w okresie tzw. niewoli babilońskiej mającej miejsce w wieku p.n.e.