Zgodnie z powszechną wiedzą Egipcjanie czcili wielu bogów, byli więc politeistami. Jednocześnie wierzono, że pomniejsze bóstwa są emanacją tego najwyższego i z tego powodu wielu znawców historii Egiptu wysuwa wniosek, że byli oni monoteistami, czyli wyznawcami wiary w jednego boga. Ponieważ religia egipska nie była jednorodna na całym terytorium istnieje także pogląd zgodnie z którym wybierano jednego z bogów z panteonu oddając mu cześć najwyższą. Byli więc henoteistami. Dominuje pogląd, że religią panującą w Egipcie była religia wielu bogów, czyli politeizm.

Wyliczono, że w sumie na terenie całego państwa czczono około 800 bogów. Istniało kilka systemów religijnych, przede wszystkim heliopolitański oraz hermopolitański. W pierwszym systemie wyróżniono tzw. dziewiątkę heliopolitańską, do której zaliczono 9 najważniejszych bóstw.

  1. Atum - uważany za emanację boga słońca Ra. Z czasem zaczęto uważać, że to jedna
  2. i ta sama osoba - Atum-Ra - bóg ojciec.
  3. Szu - bóg świetlanej atmosfery.
  4. Tefnut - bogini wilgoci i ciemnych otchłani podziemnych.
  5. Geb - syn Tefnut i Szu - bóg ziemi.
  6. Nut - córka Tefnut i Szu - bóg nieba.

Ich dziećmi byli:

  1. Set - bóg pustyni.
  2. Neftyd - żona Setha i siostra Ozyrysa.
  3. Ozyrys - bóg odradzającej się i zamierającej natury, władca świata zmarłych.
  4. Izyda.

Była to tzw. Wielka Enneada (Dziewiątka) helipolitańska. Potem został do nich przyłączony syn Ozyrysa i Izydy - Horus.

W teologii hermopolitańskiej, która nieodegrała wybitnej roli, występują 4 pary bogów:

  1. Nun i Naumet - uosobienie oceanu.
  2. Nat i Niau - uosobienie powietrza i burzy.
  3. Huh i Hauhet - uosobienie ruchu i wody.
  4. Kuk i Kauket - uosobienie ciemności.

Istniały także inne systemy teologiczne. W różnych ośrodkach czczono innych bogów. Jednakże dążono do scalenia i ujednolicenia systemu religijnego w Egipcie, połączonego ściśle z ustrojem politycznym.

Jednym z najważniejszych elementów kultu religijnego był obrządek związany

z chowaniem zmarłych. Wierzyli z życie pozagrobowe oraz w istnienie duszy. Jej elementem miały być m.in. ba - dusza posiadająca moralność i intelekt oraz ka- które miało przetrwać po śmierci, ale tylko jeżeli zostanie zachowany odpowiedni ceremoniał oraz umarły zostanie wyposażony w odpowiednie atrybuty. Z tego powodu przywiązywano szczególną uwagę do odpowiedniego przygotowania ciała przed pochówkiem. W przypadku faraonów i bogatych urzędników było ono balsamowane,

a następnie składane w sarkofagach. Do trumny wkładano odpowiednie dokumenty - zwoje papirusu (tzw. Księgę umarłych). Były to teksty religijne i magiczne. Były one potrzebne w wędrówce duszy po śmierci i ostatecznym sadzie Ozyrysa. Po śmierci dusza płynęła najpierw świętą barką przez wody Pól Elizejskich. Celem wędrówki był sąd na dworze Ozyrysa, rytuał psychostasis, czyli tzw. ważenia dusz. Na jednej szali wagi kładziono serce zmarłego, a na drugiej pióro - symbol Maat, bogini prawdy. Sprawdzano w ten sposób, czy w życiu zmarłego przeważały uczynki dobre i prawda. Jeżeli tak dusza prowadzona była przed oblicze Ozyrysa i wcielała się w jego postać. Jeżeli serce było cięższe niż pióro rozprawiał się z nim potwór Ammit, "pożeracz zmarłych" z paszczą krokodyla, ciałem na wpół lwa i na wpół hipopotama.

Egipcjanie wyobrażali sobie życie pozagrobowe jako podobne do tego, które wiedli na ziemi. Sądzili, że wyposażenie grobowca we wszystkie sprzęty i narzędzia używane na ziemi ułatwią zmarłemu życie w zaświatach.

Pismo egipskie

Należy ono do najważniejszych osiągnięć starożytnego Egiptu. Istnieją różne teorie na powstanie pisma egipskiego. Jedna z wielu mówi, że zostało ono zapożyczone od Sumerów, inna że jego początki pochodzą z Egiptu. Było ono charakterystyczne dla tego państwa, nie znane w innych krajach. Pismo składało się ze znaków, tzw. hieroglifów, które były obrazkami przedstawiającymi jakieś pojęcie. W późniejszym okresie ewoluowało i pojawiły się wtedy pojedyncze spółgłoski, w ten sposób stworzono 24 znaki tzw. alfabetu. Umiejętność pisania była ściśle strzeżona i dostępna tylko dla nielicznych osób na dworze faraona.

/ilustracja pisma, zakładka z alfabetem egipskim na materiale wzorowanym na papirusie/

Bardzo ważną rolę w Egipcie odgrywali pisarze, a ich wizerunki były przedstawiane m.in. na płaskorzeźbach, siedzących po turecku, ze swoimi atrybutami - woreczek ze sproszkowanym atramentem, płytka na której rozcierano go z wodą oraz piórnik na trzciny do pisania. Posiadały one rowki na tusz, przede wszystkim czerwony i czarny,

a czasem także inne kolory. W III wieku p.n.e. zapożyczono od Greków jako narzędzie pisarskie piórka.

Nauki ścisłe

Egipcjanie osiągnęli wysoki poziom w naukach ścisłych, a w szczególności

w matematyce i astronomii.

Mierzenie czasu

Kalendarz

Jednym z nich był kalendarz słoneczny. Obliczono długość roku na podstawie gwiazdy - Syriusza. Ukazuje się on między 19 a 21 lipca każdego roku. Wtedy tez dochodziło do wylewu nilu. Za datę początkową cyklu Syriusza przyjmuje się 4241 rok p.n.e. Od 32 000 lat kalendarz wyznacza rok tzw. sotisowy (Sotis - Syriusz). W ten sposób obliczono długość roku na 365 dni, 12 miesięcy po 30 dni oraz 5 dni na końcu roku.

Piramidy egipskie były budowane z zasadami astronomii. Można według nich mierzyć czas. Jak w zegarze słonecznym, rzucane przez nią cienie od połowy października do początków marca wyznaczają pory roku i jego długość. Płyty kamienne wokół piramidy mają długość cienia jednego dnia. W ten sposób, obserwując cień padający na nie, możliwe było obliczenie długości roku do 0,2 dnia.

Matematyka

Szczególnie rozwinięta była geometria, w tym obliczanie pola powierzchni oraz algebra. Stosowali dziesiętny układ liczb. Najwyższą jednostką był jeden milion. Podstawą była 10. Do oznaczania jej kolejnych potęg istniały specjalne znaki:

1 - (tyczka do mierzenia) - pionowa kreska,

1- 9 - były oznaczone za pomocą tych kresek,

10 - za pomocą podkowy,

100 - zwinięty liść palmy albo laska kapłańska,

1000 - kwiat lotosu, symbol Nilu (dawniej oznaczający bardzo dużo).

10 000 - palec wskazujący,

100 000 - żaba.

Za najstarszy do dzisiaj zachowany dokument z dziedziny matematyki uważa się Papirus Ahmesa. Są w nim zapiski, które świadczą o tym, że już w starożytności Egipcjanie posługiwali się ułamkami.

Medycyna

Także w tej dziedzinie Egipcjanie wybijali się. Zostały wydzielone specjalizacje w zależności od rodzaju choroby. Zakładano przyświątynne szkoły medyczne, gdzie przeprowadzano także trudne zabiegi chirurgiczne jak m.in. trepanacja czaszki.

Nilomierze

Istotną rolę w życiu Egiptu odegrały wylewy Nilu, od których zależała pomyślność zbiorów rolnych. W celu mierzenia poziomu wód podczas wylewu w VI wieku używano nilomierzy. W ten sposób dokonywane obliczenia były potrzebne, aby określić w którym okresie października rozpocznie się orka. W celu nawodnienia pól uprawnych budowano specjalne kanały irygacyjne. Zajmowali się przede wszystkim uprawą takich roślin jak: zboże (pszenica, jęczmień, siano, len) oraz ogórki, cebula, groch i inne warzywa.

Rzemiosło

Było ono rozwinięte na wysokim poziomie. Wytworzono naczynia i naczynia głównie

z kamienia, rogu i kości. Drewno było materiałem deficytowym dla tego pustynnego kraju, dlatego trzeba było je sprowadzać z daleka, przede wszystkim z Libanu. Zajmowano się także wytworzeniem narzędzi z metalu: miedzi, brązu, a od I tys. p.n.e. żelaza. Od dawna zaczęto zajmować się obróbką szlachetnych kruszców, takich jak złoto czy srebro, z których tworzono dzieła sztuki, a także używano jako pieniądz. W okresie Starego Państwa zaczęto prowadzić ożywioną wymianę handlową z innymi krajami. Przywożono do Egiptu m.in. wyroby luksusowe, takie jak mirra, drewno cedrowe i hebanowe, złoto, srebro, kość słoniowa. Sprzedawano na zewnątrz zboże, tkaniny, ceramikę. Z Egiptu pochodzą najstarsze zachowane paciorki ze szkła (stopu piasku z sodą) z przed 5400 lat.

Sztuka i architektura

Charakteryzuje się ona ładem i ściśle określonym porządkiem, którego patronką była Maat, bogini prawdy i sprawiedliwości, uosobienie ładu we wszechświecie, ustalonego po stworzeniu świata.

Najbardziej znane są dzisiaj malowidła ścienne zawierające ilustracje oraz hieroglify, obrazujące życie codzienne, historię oraz mitologię egipską.

Malowidła wykonywano zgodnie z określoną techniką. Kamienna płytka była dzielona na 18 rzędów kratek. Rysowano na niej postaci, z których każda miała swoje określone miejsce

i proporcje. Następnie były one odwzorowywane w powiększeniu na ścianie. Podobną techniką były wykonywane rzeźby, przygotowywano wcześniej małe, pokratkowane modele. /fotografie - przykład malarstwa/

Osiągnęli w tej dziedzinie prawdziwe wyżyny, czego przykładem są m.in. piramidy, świątynie ku czci bogów. Rozwinęła się sztuka związana ze zdobnictwem grobowców faraonów, a także rzeźba (tworzono przepiękne posągi bogów), jubilerstwo. W ogóle do sztuki i architektury przywiązywano szczególną uwagę, wykorzystywano ja dla podkreślenia potęgi władzy oraz dla celów kultu religijnego i kultu zmarłych. Piramidy były budowane dla faraonów od momentu przejęcia przez nich władzy. Angażowani byli w to ogromne przedsięwzięcie masy ludzi i kadry urzędniczej. Początkowo do budowy piramid byli zaprzęgani chłopi w czasie wolnym od pracy na roli. Najpierw przygotowywano ogromnych rozmiarów bloki kamienne w kamieniołomach. Były one wykuwane za pomocą prymitywnych narzędzi, dłut i pił miedzianych oraz drewnianych młotów. Były one obrabiane i wygładzane ostrym piaskiem. Praca ta była wykonywana z ogromnym wysiłkiem wielu ludzi. W celu odłupania skały o długości 40 m, aż 400 kamieniarzy pracowało przez 15 miesięcy. Obrobione bloki kamienne były przetransportowane na drewnianych saniach do Nilu, które ciągnęli za pomocą lin przyczepianych do płóz setki ludzi. Następnie bloki były spławiane na statkach do miejsca budowy piramidy, gdzie czekały na nie tysiące ludzi gotowych do wyładunku i budowy. Do podnoszenia bloków ustawiano nasypy ziemne, po których je przesuwano. Pomimo prymitywnych narzędzi wybudowano te gigantyczne budowle, zapewne dzięki takim umiejętnościom jak zdolność organizacji oraz posiadanie dobrych kamieniarzy, inżynierów. Dzięki wysiłkowi wielu tysięcy ludzi możemy do dzisiaj podziwiać te piękne budowle, które wzbudzają zachwyt i niedowierzanie współczesnych.