Założenie Rzymu i czasy republiki.

1) założenie Rzymu

Rzymska tradycja główną rolę w powstaniu miasta przypisała dwóm braciom bliźniakom - Romulusowi i Remusowi. Według historyka rzymskiego Liwiusza, Romulus miał być wnukiem króla Numitora, władcy miasta Alba Longa (dzisiaj Castel Gandolfo). Król ów został obalony przez swego brata Amuliusza, a jego córkę Reę Sylwię zmuszono do zachowania celibatu. Jednak za sprawą boga Marsa zaszła ona w ciążę i urodziła bliźnięta - chłopców Romulusa i Remusa. Amuliusz, bojąc się, iż mogą oni zagrozić jego panowaniu nakazał, aby maleństwa wrzucono do Tybru. Fala wyrzuciła jednak chłopców na brzeg. Ich płacz usłyszała wilczyca przysłana przez ich boskiego ojca i zajęła się wykarmieniem niemowląt. Kiedy chłopcy doszli do pełnoletniości założyli niedaleko Alba Longa nowe miasto - Rzym, a wilczyca stała się jego symbolem.

2) polityka i społeczeństwo w republice rzymskiej

Początkowo Rzym stanowił monarchię rządzoną przez królów. Jednym z wybitniejszych władców był Serwiusz, który wsławił się wieloma reformami. Reformy te wprowadzano w życie jeszcze w IV w. p.n.e., w czasach kiedy Rzym stał się już republiką. Serwiusz dokonał podziału całej wolnej ludności na grupy majątkowe, z których każda otrzymała jedną centurię (okrąg), a każda centuria wystawiać miał określoną liczbę żołnierzy. Jeden raz na pięć lat odbywał się spis rzymskich obywateli, a także ich majątków (census), według którego przydzielano ich do odpowiedniej grupy. System podziału społeczeństwa na owe grupy majątkowe był korzystny dla plebejuszy, ponieważ pozwolił im wejść do rzymskiej wspólnoty obywateli. Przynależność do niego dawała prawo udziału w komicjach centurialnych i trybusowych, ale jednocześnie nakładała na plebejuszy, tak jak i na patrycjuszy, obowiązek służby w armii i ciężary podatkowe. Ustrój, jaki wytworzył się w wyniku reform Sergiusza należy nazwać oligarchią. Oligarchia dawała prawo decydowania o kształcie życia politycznego ludziom najbogatszym, posiadającym wielki majątek. Ta najbogatsza klasa miała bowiem w swym ręku 98 centurii zgromadzenia ludowego (a było ich razem 193).

Wielkim sukcesem plebejuszy było powstanie urzędu trybunów ludowych. Tradycja mówi, iż miało to miejsce w 494 p.n.e. Pod wpływem secesji plebejuszy, których ośrodkiem stała się Mons Aventinus stworzono urząd dwóch trybunów ludowych (plebejskich), którzy mieli być obrońcami plebsu wobec nadużyć urzędników - patrycjuszy.

W czasach republiki rzymskiej wśród społeczeństwa rzymskiego ukształtowały się dwa kierunki polityczne, między którymi dochodziło do napięć i walki o władzę:

OPTYMACI - stronnictwo to ukształtowało się u schyłku II i w I w. p.n.e. i reprezentowało konserwatywnie nastawioną najbogatszą, trzymającą władzę warstwę arystokratów; opowiadało się za wzmocnieniem roli senatu; za najwybitniejszych przedstawicieli optymatów należy uznać Sullę i Pompejusza Wielkiego.

POPULARZY - ukształtowali się w czasach, kiedy działali bracia Grakchowie (133-121 p.n.e.) jako opozycja wobec optymatów; tworzyli stronnictwo polityczne skupiające rolników i plebs miejski i opowiadali się za reformami, szczególnie reformą rolną dążyli do demokratyzacji ustroju; do ich czołowych przedstawicieli należeli przede wszystkim bracia Grakchowie oraz Mariusz, Cynna i Cezar.

Jednym z przejawów konfliktu między oboma stronnictwami był proces Gajusza Werresa (73-71 p.n.e), namiestnika Sycylii, którego oskarżono o liczne nadużycia dokonane przez niego w podległej mu prowincji. Poddana mu ludność porosiła Cycerona, aby wystąpił jako oskarżyciel namiestnika, dawnego kwestora tej prowincji. Obrony Werresa podjęli się wybitni przedstawiciele optymatów, ale Cyceron widział w tym procesie możliwość wywarcia wpływu na Pompejusza, który w 70 r. p.n.e. objął urząd konsula. Werres został wygnany zanim zakończył się jego proces. Cyceron opracował materiał z tego postępowania, który zawarł w pięciu księgach. W pierwszej opisał życie i działalność skazanego, w drugiej omówił jego oszustwa na Sycylii, w trzeciej oskarżył Werresa o nieprawidłowości w dostawach zboża, w czwartej zarzucił mu kradzież dzieł sztuki, a piątą poświęcił kwestii stosowania kar fizycznych w stosunku do obywateli Rzymu.

Pompejusz, który uchodzi za najwybitniejszego dowódcę w dziejach Rzymu i nazywany jest Wielkim, osiągnął bardzo wysoką pozycję. Doprowadził do przywrócenia władzy trybunatu, a potomkowie proskrybowanych odzyskali swoje prawa. Udało mu się odebrać Lukullusowi prowadzącemu wojnę z Mitrydatesem, dowództwo nad armią. Armia nie zgodził się bowiem na narzucenie jej zakazu grabieży podbitych ziem i opowiedziała się po stronie Pompejusza, który tym samym został głównym wodzem na Wschodzie. Pompejusz bardzo szybko opanował Sycylię i ustanowił na jej obszarze szereg państw oraz prowincji uzależnionych od Rzymu. Następnie wyprawił się w kierunku Judei i opanował Jerozolimę. Obszar imperium rzymskiego znacznie się poszerzył, a na Wschodzie jego granice sięgnęły samego państwa partyjskiego. Pompejusz pozbawiony poparcia senatu zdecydował się na zawarcie nieformalnego układu z Cezarem i Krassusem (tzw. "potwor trójgłowy"), ale kiedy zmarł Krassus stosunki między Pompejuszem a Cezarem pogorszyły się, a w końcu doszło między nimi do wojny. Pompejusz poniósł z rąk Cezara klęskę pod Farsalos (48 r. p.n.e.) i uciekł do Egiptu; niedługo później został tam zamordowany.

3) wojny republiki rzymskiej - wojny punickie i podboje Cezara

Najcięższą wojnę, nazywaną też wojną punicką, przyszło stoczyć republice rzymskiej z Kartaginą. I wojna punicka miała miejsce w latach 264-241 p.n.e. Początkowo działania wojenne objęły tylko terytorium Sycylii, która była powodem całego konfliktu. Kartagińczycy sprawowali kontrolę na zachodzie tej wyspy, natomiast południowa i wschodnia jej część wchodziła w skład tzw. Wielkiej Grecji. Później zmagania wojenne objęły też macierzyste tereny Kartaginy w Afryce Północnej. Pierwsze starcie z Kartaginą zakończyło się zwycięstwem Rzymu, który zajął Sycylię (armią rzymską dowodził Scypion Starszy). Dzięki temu zwycięstwu Rzym zdobył swoją pierwszą kolonię. II wojna punicka (218-201 p.n.e.) objęła swym zasięgiem ogromne obszary Półwyspu Iberyjskiego, Italii i Afryki. Wojskami Kartaginy dowodził Hannibal, słynny wódz wywodzący się z rodziny Barkasów. Pretekstu do wojny dostarczył sam Hannibal, który niespodziewanie dla Rzymian zaatakował Sagunt, miasta-państwo położone w Hiszpanii i sprzymierzone z Rzymem. Hannibal postanowił zastosować wobec Rzymian efekt zaskoczenia. W tym celu przeprawił się ze swym wojskiem przez Alpy, aby od północy zaskoczyć Rzymian. Nawet niezwykle wyczerpujący marsz, podczas którego wojsko Hannibala poniosło znaczne straty (zginęły m. in. słonie bojowe Hannibala) nie przeszkodził kartagińskiemu dowódcy w odniesieniu szeregu błyskawicznych zwycięstw nad armią rzymską (m. in. w bitwie nad Jeziorem Trazymeńskim oraz pod Kannami). Na dłuższą metę jednak tak wyczerpana armia Hannibala nie była w stanie utrzymać swej militarnej przewagi. Rzymianie tymczasem zaatakowali posiadłości kartagińskie w Hiszpanii, a następnie pod wpływem Scypiona Młodszego przenieśli działania wojenne do samej Kartaginy. Był to poważny cios dla tego miasta, który zmusił je do odwołania Hannibala i podległej mu armii z Italii. Sam wódz kartagiński poniósł w 202 r. p.n.e. klęskę w bitwie pod Zamą z rąk samego Scypiona; bitwę tą Hannibal przypłacił życiem. Kartagina doznała druzgocącej klęski - Rzym zagarnął należące do niej ziemie w Hiszpanii, straciła flotę, a część swoich afrykańskich posiadłości musiała oddać sprzymierzeńcom Rzymu. III wojna punicka (149 -146 r. p.n.e.) doprowadziła do całkowitego zniszczenia Kartaginy. Wskutek wojen z Kartaginą Rzym umocnił swe panowanie w Italii, poszerzył swe terytorium, przebudował armię i zmodyfikował strategię walki. Zaczął także prowadzić ostrzejszą politykę wobec swoich nielojalnych sprzymierzeńców.

Drugim ważnym wydarzeniem militarnym w dziejach republiki rzymskiej były podboje Cezara. Cezar w 58 r p.n.e. został namiestnikiem Galii Przedalpejskiej. Objęcie tego urzędu zachęciło go do podboju całej niepodległej dotąd Galii. Sukcesywnie opanowywał kolejne treny galijskie - najpierw wkroczył do Galii jako sprzymierzeniec plemienia Eduów i podporządkował sobie ziemie Helwetów; w 57 r. p.n.e. miał już pod kontrolą północno - wschodnia część Galii, a w 56 r p.n.e. całość obszaru galijskiego. Jednak w 52 r. p.n.e. podbita ludność pod wodzą przywódcy Arwernów, Wercyngetoryksa wywołała powstanie antyrzymskie. Cezar musiał toczyć ciężkie walki pod Alezją w 52 r. p.n.e., ale udało mu się odzyskać kontrolę nad Galią.