Józef Wissarionowicz Stalin (1879-1953), który naprawdę nazywał się Josif Dżugaszwili i urodził się w Gruzji był działaczem politycznym i przywódca ZSRR. Już w czasie swoich 5-letnich studiów w tbiliskim seminarium duchownym związany był z socjaldemokracja rosyjską (od ok. 1898 roku). W wewnątrzpartyjnych rozgrywkach popierał frakcje bolszewicką, kierował też mającymi miejsce na Zakaukaziu tzw. akcjami ekspropriacyjnymi, czyli organizowanymi przez bolszewików napadami na banki i transporty pieniędzy (1906-1908). W ciągu kilku następnych lat (1908-1913) parokrotnie aresztowany. Od 1912 roku członek KC bolszewickiej Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji.
Po lutowej rewolucji w Rosji został redaktorem Prawdy. Współpracował z W. I. Leninem w przygotowaniach rewolucji październikowej, poparł go również w sporze związanym z zawarciem pokoju brzeskiego (1918). Pełnił funkcję komisarza ludowego ds. narodowości (1917-1922), komisarza ludowego ds. kontroli państwowej (1919-1922), a w trakcie wojny domowej był komisarzem szeregu frontów.
W kwietniu 1922 roku wybrany na sekretarza generalnego Rosyjskiej Komunistycznej Partii (Bolszewików), jego faktyczna dyktatura rozpoczęła się jednak dopiero gdy zmarł Lenin. Walcząc o władzę eliminował kolejno najgroźniejszych przeciwników - najpierw L.D. Trockiego, dzięki poparciu jakiego udzielili mu G.J. Zinowjew i L.B. Kamieniew, przeciwko tym ostatnim użył grupy N.I. Bucharina (z którym poradził sobie zresztą później - tym razem już samodzielnie). W latach 1929-1935 nadzorował proces kolektywizacji rolnictwa połączony z masowymi represjami wobec chłopstwa.
Inspirator zamordowania S.M. Kirowa (październik 1934 r.), co stało się dogodnym pretekstem do dokonania wielkich czystek w szeregach elit partyjnych i wojskowych. Rozpętany przez siebie w latach trzydziestych terror Stalin uzasadniał tezą o nieuniknionym zaostrzeniu walki klas w trakcie budowania socjalizmu.
Inicjator zbliżenia do III Rzeszy i paktu Ribbentrop-Mołotow (1939), dzięki któremu ZSRR zagarnął wschodnie tereny Polski a także republiki nadbałtyckie (Litwa, Łotwa, Estonia), wschodnią Rumunię i Karelię. Związanie się w 1941 roku sojuszami z Wielka Brytanią i USA (po agresji hitlerowskiej na ZSRR) umożliwiło mu później systematyczne rozszerzanie radzieckiej strefy wpływów i ustanowienie rządów komunistycznych w państwach Europy Wschodniej.
Jego śmierć nastąpiła w niejasnych okolicznościach w 1953 roku. Stalina można bez wątpienia uznać za twórcę jednego z najbardziej ludobójczych systemów XX wieku a także zdumiewającego dyktatorskiego kultu własnej osoby. Z drugiej stronny jednak doprowadził on ZSRR do statusu supermocarstwowego. Niemniej jego polityka została przynajmniej częściowo skrytykowana w 1956 roku (XX Zjazd KPZR).
