Niniejsza praca będzie poświęcona opisowi panowania królowej Anglii Elżbiety I. Nazywana często Królową Dziewicą lub Glorianą, należała ona do najwybitniejszych władców w historii Anglii. Uczyniła swój kraj europejską potęgą, zapoczątkowała angielską dominację na morzach. Dla większej przejrzystości tekstu wymienię na wstępnie zagadnienia, które zostaną bardziej szczegółowo omówione w pracy.

1. Rządy Henryka VIII i narodziny Elżbiety

2. Panowanie następców Henryka VIII: Edwarda VI i Marii Tudor

3. Elżbieta na tronie królewskim - kontynuacja anglikańskiej reformy

4. Przyczyny konfliktu hiszpańsko angielskiego

5. Wojna z Hiszpanią i wyprawa hiszpańskiej Wielkiej Armady

6. Dwór i życie prywatne Elżbiety I

7. Ocena panowania Elżbiety I

1. Rządy Henryka VIII i narodziny Elżbiety

Elżbieta była córka króla Anglii Henryka VIII oraz poślubionej przez niego damy dworu Anny Boleyn. Chcąc zerwać swe związki z cesarzem Karolem V Habsburgiem, Henryk VIII dążył do rozwodu z poślubioną sobie ciotką cesarza Katarzyną Aragońską. Nie urodziła mu ona męskiego następcy tronu. Owocem tego związku była jedynie córka Maria. Fakt, że ze względu na wiek Katarzyny Henryk nie mógł się spodziewać następnych dzieci, w tym wymarzonego chłopca, przyspieszył jego decyzję o rozwodzie. Jednakże będący w sojuszu z cesarzem papież nie wydał zgody na rozwiązanie małżeństwa. Było to bezpośrednią przyczyną wydania przez Henryka VIII w 1534 r. Aktu Supremacji, w którym zrywał on z podporządkowaniem kościoła angielskiego Rzymowi, tworząc narodowy kościół anglikański, na którego czele stanął on sam. Jako głowa kościoła Henryk udzielił sobie zgody na rozwód i poślubił swą faworytę Annę Boleyn. Elżbieta urodziła się 1533 r. i była owocem miłości tej pary. Spragniony nowych doznań miłosnych i syna Henryk VIII postanowił zakończyć swój związek z Anną. Na podstawie fałszywych oskarżeń o zdradę małżeńską została skazana na śmierć. Wyrok wykonano w 1536 r. Trzecią żoną Henryka VIII została jego kolejna faworyta, dama dworu Jane Seymour, która urodziła królowi syna Edwarda. Henryk był sześciokrotnie żonaty. Dwie ze swych żon wysłał na szafot.

2. Panowanie następców Henryka VIII: Edwarda VI i Marii Tudor

Dzieci królewskie - Elżbieta wraz z Edwardem były wychowywane na wsi, poza Londynem, odizolowane od dworu królewskiego. Sielankowe dzieciństwo skończyło się po śmierci Henryka, który zmarł w 1547 r. Jego następcą został małoletni Edward. Okres jego rządów był czasem walk wewnętrznych i dużego zamieszania w życiu Anglii. Wybuchły bunty przeciwko władzy królewskiej. Edward rządził krótko. Jego, trwające przez sześć lat panowanie zakończyło się w 1553 r. śmiercią króla. Po krótkich walkach z uzurpatorką Joanną Grey, która usiłowała zająć tron po śmierci młodego monarchy władzę w państwie objęła Maria - najstarsza córka Henryka VIII i Katarzyny Aragońskiej. Panowanie Marii Tudor było okresem reakcji katolickiej. Maria nawiązała ponownie stosunki z Rzymem, równocześnie poślubiła syna Karola V, Filipa, który dwa lata później objął tron w arcykatolickiej Hiszpanii. Dzięki temu Maria związała się z centrum świeckiej reakcji katolickiej w Europie. Próby oporu były przez królową bezwzględnie łamane, a wrogowie, przeciwnicy katolicyzmu i polityczni rywale szli na stos. Maria rozważała także egzekucję swojej przyrodniej, jako ewentualnej konkurentki do tronu i zwolenniczki anglikanizmu. Elżbieta, która wykazała podziwu godną ostrożność, nie prowokowała siostry w żaden sposób nie popierając anglikańskiej opozycji przeciwko rządom siostry. Ostatecznie Elżbieta została osadzona w Tower, a po uwolnieniu wydalona z dworu królewskiego. Krwawe rządy Marii Tudor spowodowały, że zasłużyła wśród poddanych na przydomek Bloody Mary­ - Krwawa Mary. Podjęte przez nią próby restauracji katolicyzmu w Anglii, sprzeczne z interesami państwa i społeczeństwa skazane były na niepowodzenie. Maria zmarła w 1558 r., a po jej śmierci tron w Anglii objęła Elżbieta.

3. Elżbieta na tronie królewskim - kontynuacja anglikańskiej reformy

Elżbieta spacyfikowała sytuacje religijną w Anglii. Zdecydowała się na kontynuację anglikańskiej reformy Kościoła, zapoczątkowaną przez jej ojca, ale równocześnie odeszła od terroru, który stosowała jej poprzedniczka w walce z przeciwnikami religijnymi. Kościół anglikański musiał jednak ciągle odpierać ataki katolików. Papież nie uznawał władzy Elżbiety w Anglii, traktując ja jako nieślubne dziecko z poza kościelnego związku Henryka VIII. Również zamieszkujący Szkocję radykalni protestanci - prezbiterianie, uważali, że reforma w Kościele Anglikańskim powinna pójść głębiej i oczyścić go z wszelkich pozostałości katolicyzmu. Elżbieta szukała jednak kompromisu.

W 1563 r. królowa wydała Trzydzieści Dziewięć Artykułów, w których zawarła zasady wiary oraz doktrynę Kościoła anglikańskiego. Pierwsze artykuły potwierdzały najważniejsze dogmaty wiary katolickiej, które obowiązywać miały również w anglikanizmie (uznanie nauki o Trójcy Świętej, Wcielenie i Zmartwychwstanie Jezusa). Następnie stwierdzono, że tylko Pismo Święte jest jednym źródłem wiary, odrzucając tym samym konieczność istnienia tradycji i nauczania Kościoła Katolickiego, które dla człowieka nie były niezbędne dla osiągnięcia zbawienia. Zaprzeczono również autorytetowi papieża i hierarchii katolickiej stwierdzając, że nie mogą oni podejmować decyzji sprzecznych z Biblią i nie znajdujących w niej uzasadnienia. Podkreślono, że w postanowieniach soborów i papieża mogą być pojawić się błędy i pomyłki. Artykułu odrzuciły katolicką naukę o czyśćcu i zakwestionowały praktykę odpustów. Uznano, że liturgia powinna być sprawowana w języku narodowym. Z siedmiu katolickich sakramentów pozostawiono tylko dwa: chrzest oraz spożywaną pod dwoma postaciami przez wszystkich wiernych komunię. Zniesiono celibat osób duchownych. Król Anglii był najwyższym zwierzchnikiem Kościoła Anglikańskiego, nie mógł jednak podejmować decyzji w sprawach wiary, sakramentów i interpretacji Pisma Świętego.

W wyniku przekonań Elżbiety w Kościele Anglikańskim zachowano zewnętrzną formę, jaka obowiązywała w Kościele Katolickim. Utrzymano zewnętrzny wystrój kościołów, wygląd szat liturgicznych, posty, pozostawiono w kościołach organy, oprócz świąt maryjnych i Bożego Ciała zachowano wszystkie najważniejsze, dotychczas obchodzone święta kościelne.

Największą rolę u boku Elżbiety w sprawach państwowych odegrał William Cecil lord Burghley, mąż stanu piastujący wysokie stanowiska jeszcze za czasów Henryka VIII. Był rzecznikiem wysunięcia Anglii na czoło świata protestanckiego, wykazując dużo rozwagi i ostrożności Uzupełniał go dobrze sir Francis Walshingham, zwolennik niezwykle radykalnych metod w polityce wewnętrznej i zagranicznej. Obaj stanowili podporę panowania swej królowej.

4. Przyczyny konfliktu hiszpańsko angielskiego

Zagrożeniem dla panowania Elżbiety była królowa Szkocji Maria Stuart. Szkoccy protestanci znaleźli się szybko w konflikcie ze swą katolicka królową, która do walki z nimi szukała poparcia w katolickich krajach Europy. W związku z tym szkoccy protestanci szukali pomocy u Elżbiety. Szkocja stała się przedmiotem rywalizacji Anglii i Hiszpanii, ponieważ Filip II snuł plany ponownego ożenku tym razem z Marią Stuart. Sytuacje komplikował fakt, że była ona była blisko spokrewniona z Elżbietą i ewentualna śmierć królowej umożliwiłaby objęcie tronu angielskiego przez władczynię Szkocji. W związku z tym Elżbieta obawiała się zamachu na swoje życie. Filip II pragnął dzięki małżeństwu z Marią Stuart rozszerzyć swoje panowanie na Anglię, tym bardziej, że Elżbieta, zrodzona z małżeństwa nie uznanego przez Kościół Katolicki była w oczach arcykatolickiego władcy bękartem i uzurpatorem.

Konflikt pomiędzy Anglia i Hiszpanią miał także podłoże religijne. Anglia była w XVI w. krajem całkowitego triumfu reformacji i zawdzięczała to w głównej mierze działaniom Elżbiety. Hiszpania była zaś ostoja katolickiej reakcji i kontrreformacji. Poza tym Anglia zaangażowała się w konflikt pomiędzy Hiszpanią a Niderlandami, które próbowały wyemancypować się spod władzy Filipa II. Anglia popierała niderlandzkich powstańców udzielając im pomocy, w celu dopomożenia jednej z placówek europejskiej rewolucji protestanckiej w walce z katolicyzmem. Poza tym Niderlandy były głównym gospodarczym i handlowym partnerem Anglii. Angielskie sukno znajdowało bowiem zbyt przede wszystkim w niderlandzkich portach. Niezależność Niderlandów leżała zatem w interesie Londynu.

Jednakże najpoważniejszym polem konfliktu pomiędzy Anglia i Hiszpanią była rywalizacja na morzach. rodzący się młody i ekspansywny kolonializm angielski wszedł w konflikt z dawną potęga hiszpańską. Angielskie okręty kupieckie rozpoczęły naruszanie hiszpańskiej strefy wpływów. Hiszpania ogłosiła bowiem swój wyłączny monopol na handel z koloniami. Śmiałe wyprawy handlowe angielskiego marynarza Johna Hawkinsa obnażyły bezradność Hiszpanów wobec ekspansji floty angielskiej. W Zatoce San Juan de Ulloa na wodach meksykańskich doszło do najpoważniejszego starcia Hawkinsa z okrętami hiszpańskim. Anglicy wyszli z niego zwycięscy zadając Hiszpanom poważne straty. Jednakże najsłynniejszym żeglarzem angielskim był Francis Drake. Jako pierwszy Anglik opłynął świat dookoła, a straty, jakie zadawał Hiszpanom spowodowały że uzyskał u poddanych Filipa II stworzony od brzmienia jego nazwiska przydomek El Draque (hiszp. - smok). Zagrożenie dla bezpieczeństwa handlowego monopolu Hiszpanii z koloniami oraz jej dominującej pozycji na morzach, które spowodowali korsarze angielscy było najważniejsza przyczyną konfliktu angielsko - hiszpańskiego.

W 1568 r. rozpoczęło się w Szkocji otwarte powstanie protestantów przeciwko Marii Stuart. Musiała ona uchodzić z kraju i szukać pomocy u swej krewniaczki Elżbiety. Z chwilą pojawienia się w Anglii Maria została uwięziona. Sukcesem Elżbiety było zawarcie sojuszu z synem Marii Jakubem, który został w Szkocji następcą uwięzionej matki i jako Jakub VI koronował się na króla. Dzięki temu porozumieniu Szkocja przestała być antyangielskim przyczółkiem na wyspie, a Jakub VI przestał się interesować losem uwięzionej matki.

W 1586 r. wykryto spisek przeciwko Elżbiecie, który miał na celu uwolnienie przebywającej już od prawie 20 lat w więzieniu Marii Stuart i zamordowanie królowej angielskiej. Ten nieudolnie zorganizowany spisek od początku kontrolowany był przez ministra Elżbiety sir Francisa Walsinghama, który prawdopodobnie sam zainicjował jego powstanie posługując się prowokatorami. Spisek ten był bowiem pretekstem do ostatecznej rozprawy z niewygodnym więźniem, jakim była Maria. Oskarżona o udział w spisku na życie Elżbiety Maria została skazana na śmierć i stracona przez ścięcie w lutym 1587 r. Egzekucja spotkała się z aprobatą angielskiego społeczeństwa, które w królowej szkockiej widziało wroga państwa, swej monarchini oraz reformacji. Śmierć Marii Stuart była bezpośrednią przyczyną decyzji Filipa II o ataku na Anglię.

5. Wojna z Hiszpanią i wyprawa hiszpańskiej Wielkiej Armady

W maju 1588 r. Wielka Armada, czyli flota hiszpańska, która miała dokonać podboju Anglii opuściła Hiszpanię. Dowodził nią ks. Medina-Sidonii. Armada składała się ze 130 okrętów w tym 90 wielkich jednostek bojowych o dużej wyporności. Statki hiszpańskie posiadały 2431 dział, a na ich pokładach znajdowało się około 30 tysięcy ludzi. Wśród nich było jednak tylko 13 tysięcy doświadczonych marynarzy. Resztę stanowili nieprzywykli do morskich walk żołnierze. Anglicy przeciwstawili Wielkiej Armadzie 197 okrętów o znacznie mniejszym tonażu, jednakże o wiele bardziej zwrotnych. Na pokładach angielskich statków znajdowało się około 16 tysięcy ludzi. Przytłaczającą większość stanowili marynarze. Angielskie statki, nad którymi dowództwo objął lord Howard posiadały ogniową przewagę nad siłami nieprzyjaciela. Mając równocześnie mniej ludzi Anglicy nie chcieli do puścić do abordażu, co było strategicznym celem Hiszpanów. W obliczu najazdu Hiszpanów cały naród stanął przy Elżbiecie, nawet katolicy. Wydarzenie to miało bardzo duży wpływ na kształtowanie się angielskiej świadomości narodowej.

Walki rozpoczęły się w kanale La Manche w sierpniu 1588 r. Anglicy nigdzie nie dopuścili do abordażu, nękając Hiszpanów ogniem i prowadząc morską wojnę podjazdową. Hiszpanie spodziewali się, że w Calais otrzymają dodatkowe posiłki - kolejne 30 tysięcy żołnierzy. Jednakże nie dotarły one do portu, ponieważ walczące z Hiszpanią Niderlandy nie dopuściły do przejścia wrogich Elżbiecie wojsk. W nocy, podczas postoju floty hiszpańskiej w porcie Calais, Anglicy zaatakowali ją przy pomocy tzw. branderów - czyli statków do podpalania okrętów nieprzyjacielskich. Wiele jednostek hiszpańskich zostało zniszczonych. Do decydującej bitwy doszło dwa dni później pod Gravelines. Ogień angielski był tak skuteczny, że prawie żadne okręt hiszpański nie wyszedł cały z bitwy. kolejne straty ponieśli Hiszpanie podczas burzy. Pobita Armada popłynęła przez Morze Północne ku Irlandii. Po drodze kolejne okręty rozbijały się na skalistych wybrzeżach Szkocji, a podczas postojów załogi były napadane przez ludność tubylczą. Klęska niezwyciężonej, jak ją nazywali Hiszpanie, Armady była całkowita i oczywista. Ocenia się, że Hiszpania straciła około 60 okrętów oraz 20 tysięcy ludzi. W wrześniu królowa Elżbieta w uroczystym pochodzie udała się na nabożeństwo dziękczynne do katedry św. Pawła w Londynie, gdzie znajdowało się wiele sztandarów zdobytych na Armadzie. Anglia była ocalona, Hiszpania otrzymała bardzo ciężki cios

6. Dwór i życie prywatne Elżbiety I

Niezwykle bogaty dwór królowej bawił w najokazalszych posiadłościach: w Hampton, Windsor, Whitehall oraz Richmond, które należało do ulubionych miejsc Elżbiety. Podczas swego długiego panowania królowa zachowała złe wspomnienia z Tower. Nie odwiedzała tego miejsca tłumacząc się, że hałas czyniony przez zwierzęta, jaki dobiegał nocą ze znajdującego się nieopodal królewskiego zoo uniemożliwiał jej spokojny sen.

Tradycją dworu elżbietańskiego były, odbywane w lecie pochody królewskie. Władczyni objeżdżała swój kraj, a właściwie jego południową i środkową część, nigdy nie zapuszczając się na graniczącą ze Szkocją północ. Jej orszak był niezwykle okazały, a jego utrzymanie kosztowało fortunę. Elżbieta podróżowała jednak na koszt swych poddanych, zatrzymując się u lokalnych notablów, dla których goszczenie królowej, pomimo przeznaczanych na to własnych funduszy było niezwykłym zaszczytem.

Od imienia Elżbiety nazwano styl w sztuce, jaki zapanował w Anglii podczas jej panowania. Architektura podaje wiele jego przykładów, jak choćby londyńska rezydencja Holland House. Budynki w stylu elżbietańskim były kompilacją gotyku i sztuki renesansowej. Dla wewnętrznego wystroju domów charakterystyczne były wtedy boazerie i kominki oraz masywne i bogato zdobione elementami rzeźbionymi meble - skrzynie czy też krzesła.

Do końca życia Elżbieta pozostała wierna swojej słabości do pięknych sukni oraz kosztownej biżuterii. Nie było to związane tylko z kobiecą próżnością. Zdawał sobie sprawę, że jako królowa i władczyni Anglii musi dla swych poddanych uosabiać piękno, majestat i potęgę. Dbała o swój wizerunek. Maskowała efekty swojej starości, siwe włosy ukrywając pod imponującą rudą peruką. Aby ukryć zmarszczki oraz blizny po przebytej w 1560 r. ospie twarz pokrywała białą pastą, która nadawała jej obliczu niezwykle blady wyraz. Pod koniec życia w wyniku szczególnego afektu, jakim darzyła Elżbieta wszelkiego rodzaju słodycze i łakocie jej zęby poczerniały. Elżbieta nie narzekała na choroby. Jedynym jej problemem zdrowotnym była bezsenność, na którą lekarstwem okazały się nocne gry karciane z jej ostatnim faworytem hrabią Wessex.

Elżbieta nigdy nie wyszła za mąż. Obawiała się utraty kontroli nad władzą w państwie, którą musiałaby dzielić ze swoim mężem. Jej strach budziło również ewentualnie uzależnienie jej ojczyzny od Francji lub Hiszpani - przedstawiciele dynastii rządzących w tych dwóch krajach starali się o jej rękę. W takiej sytuacji potencjał angielski stałby się narzędziem do realizacji interesów jednego z tych dwóch państw. Elżbieta posiadała oczywiście dworskich faworytów. Była o nich zazdrosna, oczekiwała od nich zupełnego oddania. Żony mężczyzn, których upodobała sobie królowa obowiązywał zakaz przebywania na dworze. O zazdrości Elżbiety świadczy fakt, że gdy jeden z jej kochanków - sir Walter Raleigh ożenił się, nie poprosiwszy wcześniej o królewską zgodę, został osadzony w Tower. Pomimo licznych faworytów Elżbieta nie znalazła wśród nich prawdziwej miłości i do końca życia pozostawała samotna.

7. Ocena panowania Elżbiety I

Dzień 24 marca 1603 r. był ostatnim w życiu królowej. Zmarła mając 69 lat. Jej pogrzeb zgromadził tłumy ludzi. Poddani z bólem żegnali ukochaną królową. Pochowano ją w Opactwie Westminster. Po śmierci Elżbiety władzę w Anglii objął król Szkocji Jakub VI - syn skazanej przez Elżbietę na śmierć Marii Stuart, który jako Jakub I zapoczątkował w Anglii dynastię Stuartów

Elżbieta I wywarła ogromny wpływ na kształtowanie się potęgi nowożytnej Anglii. Była nie tylko najwybitniejszym przedstawicielem dynastii Tudorów, ale najwybitniejszym monarchą w dziejach Anglii. Nie znalazłszy szczęścia w życiu prywatnym całą swoją energię, zapał i zdolności poświęciła swym królewskim obowiązkom. Dlatego też często nazywa się Królową Dziewicą, ponieważ całe swoje życie poświęciła swojej ojczyźnie - Anglii, której została poślubiona. Prócz wrodzonych zdolności organizacyjnych w rządzeniu pomagało jej wszechstronne, renesansowe wykształcenie. Znała grekę, łacinę i włoski. Umiała dobierać sobie ludzi i kierować nimi często wykorzystując do tego celu kobiecą kokieterię.. Częste podróże po kraju zdobyły jej popularność poddanych. Była wielką damą renesansu i jednym z jego współtwórców w kraju. Na jej dworze tworzyli poeci i pisarze: Wiliam Szekspir, Philip Sidney oraz Edmund Spencer. Elżbieta stała się symbolem Anglii, a dla jej poddanych uosobieniem kształtującej się wśród nich świadomości narodowej i angielskiego nacjonalizmu. Potrafiła być czuła, jednak gdy w grę wchodził interes państwa stawała się bezwzględna, a nawet okrutna. Elżbieta była faktycznym władcą mając realny wpływ na bieg wszystkich spraw państwowych. Za jej panowania w Anglii ostatecznie zwyciężyła reformacja. Elżbieta kontynuowała politykę ojca zmierzającą do rozwoju Kościoła anglikańskiego, zrezygnowała jednak z brutalnego terroru stosowanego przez Henryka VIII i jej najstarszą siostrę, który wykorzystywano do walki z przeciwnikami religijnymi. Za jej panowania Anglia przeżyła okres religijnej stabilizacji.