Marcin Luter, urodził się 10 listopada 1483 roku w Eisleben w Turyngii. Mimo trudnego położenia rodzina Lutra z czasem na tyle poprawiła swój status materialny, że mógł on rozpocząć studia na uniwersytecie w Erfurcie, gdzie uzyskał tytuł magistra sztuk wyzwolonych w 1505 roku. Interesował się zwłaszcza kwestiami teologicznymi. Po wstąpieniu do zakonu augustianów w 1505 roku złożył śluby zakonne w 1506 roku a w1507 roku uzyskał święcenia kapłańskie. Wykładał sztuki wyzwolone na uniwersytecie w Erfurcie a także studiował teologię. Następnie w 1507 roku został przeniesiony do klasztoru w Wittenberdze, gdzie rozpoczął wykłady na nowo założonym uniwersytecie. Odbył podroż do Rzymu w 1510 roku, gdzie uderzył go zbytek i swobodne obyczaje panujące w stolicy papieskiej. Po tym jak uzyskał tytuł doktora stanął na czele katedry biblistyki, wykłady jego dotyczyły psalmów, listów Św. Pawła. To wtedy stworzył pogląd o predestynacji, według którego o zbawieniu człowieka decydują nie jego uczynki a wola Boga. Pismo Święte było dla niego największym autorytetem i źródłem wszelkiej wiedzy. Na podstawie listu Świętego Pawła do Rzymian wysunął doktrynę o zbawieniu, która twierdziła, że człowiek jest na tyle słabą istotą, że nawet wtedy gdy nie chce grzeszy, więc jedynie wiara a także pokuta i łaska boska umożliwia osiągniecie mu zbawienia.

Sprzeciw wobec oficjalnej doktryny wzbudziła u Lutra kwestia odpustów i sposób ich przeprowadzania na terenie Niemiec. W swych 95 tezach ogłoszonych 31 października 1517 roku wystąpił Luter przede wszystkim przeciw odpustom. Tezy Lutra wywołały duże zainteresowanie w Niemczech i wkrótce zyskały przeciwników i zwolenników. Do walki na drodze dyskusji i polemiki stanął z Lutrem dominikanin Tetzel. Kolejnym przeciwnikiem Lutra został Johann Eck. Coraz więcej zyskiwał Luter zwolenników, coraz bardziej radykalne hasła głosił. W 1520 roku przedstawił je w trzech swoich pracach, w których podkreślał prymat władzy świeckiej nad kościelną, jak i prawo władców świeckich do ingerencji w wewnętrzne sprawy kościoła. Pismo Święte uważał za jedyne źródło wiary, krytyce poddawał demoralizację duchownych, żądał reformy klasztorów, likwidacji celibatu. Duchowieństwu i papiestwu zarzucał zniewolenie wiernych przez sakramenty, które z tego powodu poddał ostrej krytyce.

Bullą Exsurge Domine wydaną w 1520 roku papież Leon X ogłosił potępienie poglądów Lutra, zażądał by Luter w ciągu sześćdziesięciu dni odwołał swe poglądy i by spalono jego pisma. W odpowiedzi Luter sam spalił w grudniu 1520 roku bullę papieża, a ten ogłosił nową bullę potępiającą Lutra Decei Romanum pontificem. Nie przeszkadzało to bardzo szybkiemu wzrostowi liczby zwolenników Lutra. Jednocześnie w Niemczech narastało napięcie, bowiem papież naciskał na cesarza Karola V, by ten wreszcie aresztował Lutra. By móc to uczynić cesarz zwołał stany, które musiały wyrazić na ten krok zgodę. Na ich obrady do Wormacji w 1521 roku przybył Luter opatrzony listem żelaznym. Nie okazał skruchy i nie odwołał swych poglądów. Podtrzymywał, że Pismo Święte stoi ponad wiedzą papieża i soborów. Śmierci uniknął dzięki upozorowanemu porwaniu w okolicach Eisenach. Potem Luter został ukryty na zamku w Wartburgu przez swego opiekuna elektora saskiego Fryderyka Mądrego, gdzie przełożył Nowy Testament. Luter przebywał tam rok, a w tym czasie Karol V wydał tzw. edykt wormacki, na mocy którego Luter uznany został za heretyka, skazany na banicję a jego publikacje na spalenie. Luter zaczął wtedy organizować własny kościół, w którym zniósł celibat, wprowadził komunię pod dwoma postaciami, usunął obrazy z kościołów. Porzucił szaty zakonne i w 1524 roku ożenił się również z byłą zakonnicą Katarzyną von Bora. Wobec coraz bardziej radykalnych poglądów szerzących się w Niemczech głosił przede wszystkim prymat i posłuszeństwo wobec władzy świeckiej.

Wystąpienie Lutra doprowadziło do masowych zaburzeń społecznych znanych jako wojna chłopska lat 1524-1526. Cesarzowi nie udało się wprowadzić edyktu wormackiego w życie na sejmie w Spirze w 1526 roku. Na kolejnym sejmie Karol V zażądał, by nie dokonywać żadnych zmian w sprawach religijnych, w wyniku czego zwolennicy reformacji złożyli protest, od którego nazwani zostali protestantami.

W 1530 roku na sejmie augsburskim luteranie przedstawili swoje wyznanie wiary zwane confessio augustiana, stąd wyznanie luterańskie nazwano augsburskim. Tekst ten zaaprobował Luter, jednak nie mógł sam go ogłosić, gdyż dalej stosowano wobec niego edykt wormacki. Z czasem Luter przestał popierać confessio augustiana a przedstawiciele kościoła katolickiego uznali je za niemożliwe do zaaprobowania. W tej sytuacji cesarz wydał dekret potwierdzający w całości edykt wormacki, nakazywał w nim by protestanci w przeciągu siedmiu miesięcy pojednali się z katolikami. Oznaczało to w praktyce ostateczny rozłam pomiędzy katolikami i protestantami.

Autorytet Marcina Lutra poderwała sprawa wyrażenia zgody na powtórne zawarcie małżeństwa przez landgrafa heskiego Filipa, co wywołało powszechne oburzenie a Luter zaczął wypierać się swej wcześniejszej aprobaty. Ostatecznie usunął się po tym zdarzeniu z życia publicznego ale nie przestał być wrogiem kościoła. Opublikował jeszcze ostatnią pracę z okazji zwołania soboru powszechnego pt. Przeciwko papiestwu w Rzymie przez diabła założonemu po czym zmarł 1546 roku w Eisleben. Za dużą zasługę Lutra uważa się jego przekład Pisma Świętego na język niemiecki.

Główną zasadą poglądów Lutra było oparcie swej nauki na Piśmie Świętym. Tylko z niego można było wywodzić prawdy wiary i tylko ono samo mogło dokonywać swej interpretacji. Luter uznawał istnienie Trójcy Świętej. Według niego Bóg jest ukryty a objawia się jedynie przez Jezusa Chrystusa. Chrystus z kolei to połączenie doskonałego boga i człowieka. Zbawienie człowieka możliwe było tylko z łaski Boga a odpuszczenie grzechów dzięki śmierci Chrystusa na krzyżu. Wiara według Lutra polega na uznaniu Bożej miłości, która objawia się przez Jezusa Chrystusa. Kościół tworzy Duch Święty. W wymiarze widzianym polega na działaniu i służbie a w sferze niewidzialnej jest społecznością, zgromadzeniem wiernych. Jedynie Bóg wie kto z wiernych prawdziwie wierzy. Według Lutra każdy wierny, który otrzymał chrzest jest powołany do służby kapłańskiej polegającej na realizacji miłości względem Boga i bliźniego. Udzielanie sakramentów i nauczanie wiernych winno być powierzone osobom odpowiednio do tego przygotowanym i wyświęconym. W kwestii sakramentów Luter uznawał tylko chrzest i eucharystię. Chrzest daje odpuszczenie grzechów oraz zbawienie tym, którzy wierzą prawdziwie w Boga i jego słowa. W sakramencie eucharystii wierny przyjmuje wino i chleb, jednak Luter odrzuca tezę o przeistoczeniu, uznaje wino i chleb za znaki ciała i krwi Chrystusa.