Józef Piłsudski urodził się w Zułowie na Litwie w rodzinie ziemiańskiej, w której pielęgnowano tradycje narodowe i powstańcze. W 1885 r. ukończył gimnazjum wileńskie i rozpoczął studia medyczne na Uniwersytecie w Charkowie. Był je jednak zmuszony przerwać za udział w demonstracji studenckiej. Powrócił do Wilna. Tam, za sprawą swojego brata został przypadkowo wmieszany w sprawę próby dokonania bombowego zamachu na cara Aleksandra III. Z tego powodu, w marcu 1887 r. został aresztowany i skazany na 5 - letnie zesłanie na Syberię. Po powrocie do Polski w 1892 r. związał się z ruchem socjalistycznym, stając się szybko jednym z czołowych przywódców, powstałej w styczniu 1893 r. Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS). Od 1894 r. Piłsudski redagował tajne pismo PPS "Robotnik". Najważniejszym celem programowym partii Piłsudskiego było wywalczenie niepodległej, ludowej Rzeczypospolitej Polskiej, która gwarantowałaby bezpieczeństwo socjalne robotnikom, równe prawa polityczne wszystkim mieszkańcom, w tym wolność słowa, wolność druku, prawo do stowarzyszania się i prawo do strajków. Program mocno akcentował demokratyczny charakter przyszłego państwa, którego gwarantem miał być parlament. W niepodległej Polsce PPS na drodze reform socjalnych chciała doprowadzić do programowego ideału ustrojowego, jakim był socjalizm. W programie PPS nie było mowy o konieczności rewolucji socjalistycznej, ani o dyktaturze proletariatu. Piłsudski należał do tych przywódców PPS, którzy najwięcej uwagi poświęcali sprawom narodowym i walce o niepodległość, sprawę walki o socjalizm odsuwając na dalszy plan. Piłsudski stwierdził później o swojej działalności w PPS, że "z pociągu z napisem "Socjalizm" wysiadł na przystanku "Niepodległość"".
W lutym 1900 r. Piłsudski został aresztowany i osadzony w warszawskiej Cytadeli. Symulował obłęd, w następstwie czego przewieziono go do szpitala psychiatrycznego w Petersburgu, z którego uciekł w maju 1901 r., a następnie powrócił do swej partyjnej działalności. W następnych latach Piłsudski razem z grupą tzw. "starych", która wyodrębniła się w PPS protestował w wewnątrzpartyjnych dyskusjach przeciwko poglądom innej grupy - tzw. "młodych", którzy uznawali wyższość haseł klasowych i rewolucyjnych nad niepodległościowymi.
W lipcu 1904 r. Piłsudski udał się do Japonii, do Tokio. Wyprawa ta związana była z trwająca od 5 miesięcy wojną japońsko - rosyjską. W Tokio Piłsudski zabiegał o japońska pomoc dla zbrojnego powstania antyrosyjskiego na ziemiach polskich, które miało stanowić dywersję na zachodnich rubieżach cesarstwa i pomóc Japonii w pokonaniu przeciwnika. Zabiegi Piłsudskiego zakończyły się niepowodzeniem.
W okresie 1905 - 1908 Piłsudski kierował Organizacją Bojową PPS, która przeprowadziła wiele akcji zbrojnych, zwłaszcza w okresie rewolucji rosyjskiej 1905 r. W marcu 1907 r. stanął na czele PPS - Frakcji Rewolucyjnej, która zajęła się wyłącznie działalnością bojową i paramilitarną. Piłsudski planował zorganizowanie zalążka polskiej siły zbrojnej. W tym celu w 1908 r. założył Związek Walki Czynnej (ZWC), na bazie którego dwa lata później rozpoczął organizacje w Galicji legalnych związków strzeleckich. W rachubach zakładających wybuch konfliktu pomiędzy państwami zaborczymi, który mógłby otworzyć drogę do odzyskania przez Polskę niepodległości Piłsudski stawiał na Austro - Węgry. Dlatego też 6 sierpnia 1914 r. już po wybuchu I wojny światowej na czele I Kompanii Kadrowej, wkroczył na teren zaboru rosyjskiego, próbując wywołać tam antyrosyjskie powstanie. Akcja ta zakończyła się jednak niepowodzeniem. Kolejnym krokiem Piłsudskiego było więc formowanie Legionów Polskich, które miały powstać w porozumieniu z rządem austriackim. W pierwszej kolejności weszły w ich skład oddziały strzeleckie. W 1916 r. Piłsudski nie widząc poparcia władz austriackich dla sprawy polskiej złożył dymisję. Jednakże po Akcie 5 listopada, w którym Niemcy i Austro - Węgry deklarowały utworzenie Królestwa Polskiego podjął na nowo współpracę z niemieckimi zaborcami. Nie trwała ona jednak długo. W związku z kryzysem przysięgowym - Piłsudski odmówił złożenia przysięgi cesarzowi niemieckiemu, czego wymagano od organizowanych pod berłem Niemiec i Austro - Węgier polskich sił zbrojnych - Piłsudski został aresztowany i osadzony w twierdzy magdeburskiej. W obliczu klęski władze niemieckie zdecydowały się go uwolnić, co uczyniono 8 listopada 1918 r. Otoczony nimbem narodowego męczennika Piłsudski powrócił do Warszawy, gdzie przejął władzę. Rozpoczął się dla niego okres, w którym odegrał kluczową rolę w budowaniu niepodległej państwowości polskiej oraz obrony jej suwerenności w wojnie z bolszewicką Rosją. W polityce zagranicznej Piłsudski dążył do zrealizowania swej federacyjnej koncepcji, zakładającej powstanie związku państwowego Polski, Litwy i Białorusi, połączonego sojuszem z niepodległą Ukrainą. Zjednoczenie sił tych wszystkich państw miało stanowić skuteczną zaporę przeciwko bolszewickiej Rosji, która zabiegała z kolei o rozprzestrzenienie rewolucji na zachodzie Europy. Po początkowych sukcesach ofensywa kijowska zakończyła się niepowodzeniem i wojska polskie musiały rozpocząć odwrót. Armia Czerwona, zyskując szybko przewagę zaczęła spychać polskie oddziały na zachód. W pierwszych dniach sierpnia 1920 r. Armia Czerwona stanęła na przedpolach Warszawy. 13 sierpnia rozpoczęła się bitwa warszawska, która zadecydowała o losach całej wojny. Zwycięstwo polskie było przytłaczające. Bitwę określono mianem "cudu nad Wisłą". Po klęsce pod Warszawą oddziały radzieckie rozpoczęły odwrót. 18 marca 1921 r. podpisano w Rydze traktat pokojowy. Ustalał on przebieg granicy pomiędzy Polską a Rosją. Suwerenność Polski została obroniona, jednakże federalistyczna koncepcja Piłsudskiego legła w gruzach.
Od 1918 r. Piłsudski dzierżył najwyższą władze w Polsce najpierw jako Tymczasowy Naczelnik Państwa, a później, na mocy postanowień sejmu, jako Naczelnik państwa. Władzę swą przekazał w grudniu 1922 r. na ręce Gabriela Narutowicza - pierwszego prezydenta II Rzeczypospolitej. Po zamordowaniu Narutowicza, rozczarowany polską polityką i demokracją w ogóle wycofał się z czynnego życia politycznego. W 1923 r. zrezygnował z piastowania swych ostatnich funkcji wojskowych i osiadł w Sulejówku, gdzie zajmował się głównie pisarstwem. Jednocześnie obserwował z oddali rozwój wydarzeń politycznych. Nie krył swego rozczarowania. Wielokrotnie krytycznie oceniał polski parlamentaryzm i funkcjonowanie demokratycznych mechanizmów w Polsce. 12 maja 1926 r. Piłsudski powrócił na scenę polityczną dokonując zamachu stanu. Obalił rząd Witosa, doprowadził do rezygnacji prezydenta Wojciechowskiego. Po przeprowadzeniu zamachu ster władzy w Polsce znajdował się w jego rękach. Osadził najwyższe stanowiska państwowe ludźmi ze swego obozu, przeprowadził zmiany prawne wzmacniające pozycje prezydenta (nowela sierpniowa). Nie przyjął oferowanej mu przez Zgromadzenie Narodowe prezydentury. Dwukrotnie pełnił funkcję premiera, a do końca życia piastował nieprzerwanie urząd ministra spraw wojskowych. W polityce wewnętrznej Piłsudski zwalczał partyjniactwo. Dążył do stworzenia efektywnego systemu sprawowania rządów, który opierać się maił na silnej pozycji władzy wykonawczej i nadrzędności urzędu prezydenta. Urzeczywistnieniem tych dążeń była nowa konstytucja Polski uchwalona w kwietniu 1935 r. W polityce zagranicznej Piłsudski usiłował realizować koncepcje balansowania i równego dystansu w odniesieniu do Niemiec i ZSRR.
Piłsudski zmarł 12 maja 1935 r. - dokładnie w rocznicę wybuchu zamachu majowego. Pochowano go na Wawelu. Bez wątpienia należał do najwybitniejszych polityków polskich. Zdystansował wszystkich w jednym, a mianowicie w stałym i nieugiętym dążeniu do niepodległej Polski. Jeszcze za życia stał się legendą, choć nie brakowało mu tez wielu wrogów. Do historii XX w. przeszedł, jako ten, który odbudował państwo polskie po 123 - leniej niewoli.
