Układ moczowy człowieka ma za zadanie oczyścić ustrój wydalając zbędne produkty przemiany materii oraz utrzymać w równowadze ilość płynów w organizmie. Bez prawidłowo funkcjonującego układu moczowego organizm nie jest w stanie przetrwać. W skład układu moczowego wchodzą nerki, pęcherz moczowy, moczowody i cewka moczowa. Rolą nerek jest przefiltrowanie krwi i wytworzenie moczu, który moczowodami jest transportowany do zbiornika - pęcherza. Tam gromadzi się, a gdy pęcherz jest wypełniony następuje wydalanie moczu z organizmu przez cewkę moczową.
Nerki są narządami koniecznymi dla życia organizmu, ponieważ to one oczyszczają krew z substancji szkodliwych, a także pobierają zbędny nadmiar wodę i soli mineralnych, dbając o prawidłowy skład krwi w organizmie. Są narządem parzystym choć już jedna nerka jest w stanie utrzymać organizm w dobrej kondycji. U zdrowego człowieka występują jednak dwie nerki o długości 10cm i szerokości połowę mniejszej, symetrycznie rozmieszczone poniżej płuc, z tyłu w jamie brzusznej. Kształtem przypominają ziarna fasoli. Krew doprowadzana jest do nerek tętnicami nerkowymi. Nerki przesączają krew, a ze zbędnych substancji, wody i soli tworzony jest mocz, który moczowodami dostarczany jest do pęcherza moczowego. Nerki zdrowego człowieka wytwarzają przeciętnie 1,5 litra moczu na dobę, filtrując ok. 180 litrów płynu. Oczyszczają go, a substancje przydatne organizmowi są z powrotem wchłaniane przez krew przez kanaliki zwane nefronami. Nefrony są podstawową jednostka czynnościową nerek, w jednej nerce może ich być nawet milion. Nefron zbudowany jest z cewki i kłębuszka, czyli wielu naczyń włosowatych, które przesączają mocz pierwotny do otaczającej je torebki. W skład takiego przesączu u zdrowego człowieka wchodzą substancje takie same jak w osoczu, za wyjątkiem białek. Nerki zbudowane są z kory i rdzenia. Rdzeń tworzą piramoidalne pola, pomiędzy którymi znajdują się słupy kory nerki. Nerka posiada wnękę, którą wchodzą do jej wnętrza moczowód oraz naczynia. Blisko wnęki znajduje się miedniczka nerkowa, która rozgałęzia się na kielichy nerkowe większe ( dwa lub trzy), a te podzielone są na około 100 mniejszych kielichów. Kielichy nerkowe mniejsze kończą się w piramidach rdzenia. Mocz transportowany jest kielichami, potem miedniczką nerkową do moczowodu i dalej do pęcherza moczowego i cewki moczowej. W skład moczu wchodzą zbędne produkty przemiany materii, takie jak mocznik, wybrane kwasy nieorganiczne, a także leki i trucizny, jeśli z jakiś przyczyn przeniknęły do krwi. Nerki więc są narządami wydalniczymi, bowiem usuwają te substancje z organizmu. Są także gruczołami dokrewnymi. Odpowiedzialne są za produkcję i wydzielanie do krwi różnych substancji. Pierwszą z nich jest erytropoetyna, będąca hormonem powodującym produkcję krwinek czerwonych przez szpik kostny. Nerki wydzielają także reninę - enzym, który pobudza wydzielanie aldosteronu przez korę nadnerczy jak również pełni ważną rolę w procesie powstawania angiotensyny II (hormon ten odpowiada za skurcz naczyń krwionośnych). Także prostaglandyny są produkowane w nerkach, są to hormony mające szerokie zastosowanie, między innymi odpowiadające za rozszerzanie naczyń krwionośnych.
Nerka dzięki hormonom oraz substancjom, które produkuje, uruchamia skomplikowany mechanizm prowadzący do utrzymania równowagi środowiska wewnętrznego, a więc stałego, normalnego składu w płynach ustrojowych. Odgrywa więc ogromną rolę w zapewnieniu regulacji poziomu sodu, potasu, wapnia, fosforu, a także gospodarki wodnej i kwasowo-zasadowej. Ponadto nerka zapewnia utrzymanie prawidłowego ciśnienia tętniczego krwi.
Pęcherz moczowy jest zbiornikiem, w którym jest gromadzony mocz. Moczowody doprowadzają mocz do pęcherza, a przez cewkę jest on wydalany. Ściana pęcherza moczowego jest bardzo elastyczna i znacznie pofałdowana, co pozwala mu na powiększanie swojej objętości tak, że może zgromadzić nawet pół litra moczu. Wraz z gromadzeniem się moczu pęcherz się rozszerza jak balon, aż fałdy jego ściany rozprostują się. Gdy pęcherz jest przepełniony układ nerwowy wywołuje potrzebę oddania moczu. Następuje wydalenie moczu przez cewkę, w wyniku skurczu mięśniówki ściany pęcherza. Cewka moczowa jest zaciskana odpowiednio przez dwa mięśnie ułożone pierścieniowo i tym sposobem regulowany jest wypływ moczu. Są to tak zwane zwieracze, które w trakcie oddawania moczu rozluźniają się. Mocz wypływa cewką na zewnątrz aż do całkowitego opróżnienia pęcherza. Wtedy na nowo rozpoczyna się proces gromadzenia moczu.
Do chorób układu moczowego zalicza się schorzenia nerek, pęcherza moczowego czy dróg moczowych, wywołane infekcją bądź będące wynikiem wady budowy narządu. Zaliczamy tu najczęstsze zapalenie pęcherza moczowego, nieprawidłowy skład moczu - białko lub krew w moczu, jak również występowanie nefropatii cukrzycowej, choroby nerek. Poniżej zostaną one omówione dokładniej. Istotne jest przestrzeganie kilku zasad, dzięki którym ogranicza się ryzyko wystąpienia wielu spośród tych schorzeń. Przede wszystkim należy dbać o higienę osobistą, jak również unikać sytuacji, które mogą doprowadzić do wystąpienia stanów chorobowych (np. zaziębienia). Zaleca się także unikać przetrzymywania moczu i regularnie wypróżniać pęcherz moczowy.
Wiele schorzeń nerki nie jest odczuwalnych dla pacjenta, bowiem druga, działająca nerka przejmuje sprawnie funkcje chorej. Diagnoza zostaje postawiona przy okazji badania USG bądź innych badań mogących wykazać nieprawidłowości. Przykładem jest dysplazja, czyli nieprawidłowa wielkość bądź budowa narządu, którym towarzyszy upośledzenie pracy nerki, często znaczne. Dysplazji często towarzyszy dystopia nerki - nieprawidłowe jej umiejscowienie w miednicy. Może także wystąpić tak zwana nerka wędrująca, czyli przemieszczenie się nerki na przeciwną stronę. Najczęściej wada ta zostaje rozpoznana gdy pacjent zgłasza dolegliwości z oddawaniem moczu oraz przy leczeniu zakażenia układu moczowego.
Torbielowatość nerek jest schorzeniem warunkowanym genetycznie, czasem zdarza się, że powtarza się w rodzinie. Choroba ta występuje rzadko. Polega na zmianach w obrębie jednej bądź obu nerek - pojawiają się cysty, których obecność może spowodować uszkodzenie nerki i zaburzenia wydolności. Około 7 procent torbielowatości to przypadki dotyczące jednej nerki, przy prawidłowej budowie i funkcjonowaniu drugiej.
Częstym niestety, szczególnie wśród dzieci, schorzeniem są nowotwory układu moczowego. U dzieci stanowią one 16 procent wśród nowotworów złośliwych, zaś nowotwory nerek to około dwa procent. Nowotwór nerek daje początkowo objawy niezbyt specyficzne, dlatego trudna jest szybka diagnoza schorzenia. Występuje niedokrwistość, ogólne osłabienie, stany podgorączkowe. Czasem prawidłowa diagnoza ma miejsce późno -gdy pojawiają się już przerzuty w innych narządach organizmu. W przypadku stwierdzenia nowotworu nerki lekarz zalecić może chirurgiczne usunięcie nerki. Wycinany jest wtedy narząd, otaczająca go tkanka tłuszczowa i wnęka nerkowa z zawartością. Zwykle stosuje się jednak chemioterapie i radioterapię. Niestety nowotwory nerek dają nienajlepsze rokowania. Statystycznie w przypadkach, gdy chorobę wykryto przed nastąpieniem przerzutów szanse wyleczenia są bliskie 50 procentom, zaś gdy przerzuty już maja miejsce zaledwie 25 procent pacjentów daje się wyleczyć.
Wodonercze to kolejne często spotykane schorzenie nerek. Ma miejsce, gdy odpływ moczu z nerki jest utrudniony jakąś przeszkodą. Może to być zwężenie moczowodu na różnej jego wysokości, bądź zaburzenia drożności na przykład z powodu występowania zastawek. Jeśli mocz długo zalega w miedniczce nerki następuje jej rozszerzenie.
Występują także inne schorzenia nerek, takie jak zakażenie kłębków nerkowych, które wywołuje paciorkowiec przy jednoczesnym zapaleniu gardła, węzłów chłonnych, a także ucha i skóry, bądź przy anginie. Osobom chorym na cukrzycę i cierpiącym na nadciśnienie grozi nefropatia cukrzycowa.
W przypadku zaburzeń pracy nerek stosuje się metodę dializy, aby nie dopuścić do zatrucia organizmu. Dializa jest to proces, którego celem jest rozdzielenie substancji. W tym celu używa się różnorakich błon półprzepuszczalnych, przez które cząsteczki mają przenikać. Duże spośród nich są zatrzymywane przez błonę, a mniejsze cząsteczki jak również jony zostają przepuszczone. Przy pomocy dializy oczyszcza się koloidy, leki, surowice, które stosuje się w zabiegach leczniczych. Wyróżnia się także specjalny rodzaj dializy - elektrodializę, która jest przeprowadzana w polu elektrycznym.
Do leczenia człowieka wykorzystuje się tak zwaną dializę pozaustrojową (zewnątrzustrojową), czyli "sztuczną nerkę". Jest to jedna z najbardziej skutecznych metod oczyszczania krwi poza nerką. Stosuje się ją w przypadkach ostrej niewydolności bądź przy silnych zatruciach. Sztuczna nerka składa się z dializatora i rurek doprowadzających. Dializator to półprzepuszczalna błona dializacyjna z celofanu, po której cienką warstwą spływa krew chorego doprowadzona rurką z tworzywa sztucznego. Ma miejsce dializa. Krew o prawidłowym składzie wraca do krwioobiegu rurką z tworzywa sztucznego podłączona dożylnie. W sztucznej nerce krew oczyszczana jest z toksyn, wyrównany zostaje poziom glukozy, elektrolitów i wody. W trakcie trwania dializy krążenie ustrojowe oraz zewnętrzne są zamknięte w stałym układzie. Krew tłoczona jest przez specjalną pompę. Oczyszczenie krwi trwa do 8 godzin i może być powtarzane nawet codziennie. Są osoby, u których nerki całkowicie nie funkcjonują i czekają na przeszczep. Wówczas częste dializy są koniecznością. U takich chorych na stałe zakładane jest zespolenie tętniczo-żylne. Jest to produkt z tworzywa sztucznego, umiejscowiony między sąsiadującymi żyłą i tętnicą obwodową, który pozwala na szybkie podłączenie takiej osoby do sztucznej nerki gdy zajdzie taka konieczność.
Do chorób pęcherza moczowego zaliczany jest krwiomocz. Polega on na pojawieniu się w moczu krwinek czerwonych. Jeśli krew przedostaje się do moczu powodując jego zabarwienie do tego stopnia, że da się stwierdzić gołym okiem jej obecność, ma miejsce krwiomocz. Natomiast w przypadku, gdy we krwi znajdują się krwinki, ale ich ilość nie powoduje przebarwienia, mówimy o krwinkomoczu. Wiele pokarmów - np. buraki ćwikłowe, powoduje zabarwienie moczu, dlatego aby się upewnić należy wykonać badania laboratoryjne.
Białkomocz jest schorzeniem polegającym na pojawieniu się w moczu białka. Przyczyn białkomoczu może być wiele - nawet wysiłek fizyczny czy gorączka. Jednak najczęściej wystąpienie białkomoczu świadczy o rozwoju kłębuszkowego zapalenia nerek.
Najczęstszym jednak schorzeniem układu moczowego jest bakteryjne zapalenie dróg moczowych lub pęcherza, który objawia się odczuciem ciągłego silnego parcia.
