Pieśni - problematyka
„Pieśni” Jana Kochanowskiego to zbiór utworów lirycznych, które podejmują wiele tematów, od refleksji filozoficznych i egzystencjalnych po zagadnienia patriotyczne, religijne i moralne. W swoich pieśniach poeta ukazuje wizję świata zgodną z ideałami renesansowego humanizmu oraz klasycznych wzorców antycznych.
Jednym z kluczowych tematów „Pieśni” jest refleksja nad ludzkim losem i przemijaniem. Kochanowski, czerpiąc z filozofii stoickiej, podkreśla zmienność losu i konieczność zachowania umiaru w każdej sytuacji. Człowiek nie ma wpływu na kapryśne wyroki fortuny, dlatego powinien przyjmować zarówno szczęście, jak i przeciwności losu z godnością i rozwagą. W takim tonie utrzymana jest „Pieśń IX” z ksiąg pierwszych, w której poeta podkreśla racjonalne gospodarowanie posiadanymi środkami i przestrzega przed zmiennymi kolejami losy, które z dnia na dzień potrafią z bogacza uczynić biedaka i odwrotnie. Przekonuje, że dbanie sprawy materialne nie ma sensu i stwierdza, że sam preferuje życie bez przepychu, za to bardziej bezpieczne.
Kochanowski ponadto pochwala w „Pieśniach” życie w harmonii i zgodzie z naturą. Poeta propaguje horacjańską zasadę „złotego środka”, według której najlepszą postawą jest unikanie skrajności – zarówno nadmiernego bogactwa, jak i biedy, pychy czy rozpaczliwej rezygnacji. Radość płynąca z prostego, umiarkowanego życia to najlepsza droga do trwałego szczęścia.
Kolejną kwestią podejmowaną w „Pieśniach” jest patriotyzm i troska o ojczyznę. Kochanowski wzywa szlachtę do odpowiedzialności za losy kraju i gotowości do jego obrony. Ukazuje zagrożenia płynące z wewnętrznych podziałów oraz beztroskiego podejścia do spraw politycznych i militarnych, a także nie boi się krytykować współczesnych mu rodaków za opieszałość wobec spraw obronności kraju, jak w „Pieśni V” z ksiąg wtórych („Pieśń o spustoszeniu Podola”).
Ważną rolę w „Pieśniach” odgrywa także tematyka religijna i moralna. Poeta często odwołuje się do Boga jako najwyższej siły rządzącej światem. Podkreśla, że to On kieruje ludzkim losem i nad wszystkim czuwa. W „Pieśni XXV” z ksiąg wtórych („Czego chcesz od nas, Panie”) Kochanowski przedstawia Boga jako miłosiernego Stwórcę, któremu człowiek powinien dziękować za piękno świata i wszystkie jego dary.
