Problem uchodźctwa

Kto to jest uchodźca?

Zgodnie z Konwencją Genewską z 1951 roku i protokołem nowojorskim uchodźcą jest człowiek, spełniający następujące warunki:

- pozostaje poza krajem swojego pochodzenia

- jego obawy dotyczące prześladowań z powodów rasowych, religijnych, narodowościowych, społecznych czy politycznych są w pełni uzasadnione

- obawy te powodują, że nie chce lub nie może skorzystać z pomocy, jaką daje mu jego kraj pochodzenia

Uchodźcy są na świecie od zawsze. Uchodźcami nazywamy ludzi, którzy zostali zmuszeni do opuszczenia swoich domów, przyjaciół i ucieczki z ojczystego kraju. Zmusiła ich do tego sytuacja, w jakiej się znaleźli, obawa przed prześladowaniami, utrata życia lub wolności. Uchodźca, jeśli już opuści kraj nie może do niego powrócić.

Spotykamy się też ze zjawiskiem uchodźctwa wewnętrznego. Takimi uchodźcami są ludzie, którzy pozostają na terenie swojego państwa, ale prześladowania i przemoc zmusiły ich do opuszczenia własnych domów.

Polska a uchodźcy

Polska jest krajem, w którym zjawisko uchodźctwa jest doskonale znane. Wiele razy historia stawiała Polaków przed koniecznością opuszczenia kraju. Wydarzenia historyczne wygnały z kraju Fryderyka Chopina, Adama Mickiewicza i wielu innych. II wojna światowa pociągnęła za sobą ogromną falę uchodźców. Również lata powojenne to okres masowych wyjazdów, kiedy to wielu Polaków schroniło się na Zachodzie.

Z drugiej strony to Polska właśnie od średniowiecza słynie z wielkiej tolerancji i chęci pomocy dla prześladowanych za religię czy poglądy. W Polsce schronienie znajdowali Żydzi, w czasach, kiedy najbardziej ich prześladowano. U nas również chronili się Rosjanie, uciekający z ogarniętego rewolucją kraju.

W czasach powojennych jakby zapomniano o tym zjawisku. Po pierwsze dlatego, że nikt taki do Polski nie przybywał, a po drugie niechętnie o tym zjawisku mówiono, ponieważ jeśli już ktoś się zjawi to byli to uciekinierzy z bloku socjalistycznego. Ostatnią przyczyną było to, że wtedy państwa Europy Środkowej i Wschodniej nie ratyfikowały jeszcze Konwencji Genewskiej.

Konwencja Genewska daje cudzoziemcom możliwość starania się i uzyskania statusu uchodźcy.

Status uchodźcy w Polsce

Postępowanie w sprawie uzyskania statusu uchodźcy w Polsce

Kiedy cudzoziemca, przebywający na teranie Polski, złoży osobiście w odpowiednim urzędzie właściwe wnioski, wszczęte zostanie postępowanie w sprawie nadania mu statusu uchodźcy. Wniosek taki musi zawierać dane osobowe cudzoziemca i ewentualnie towarzyszących mu osób, informacje o kraju, z którego pochodzi i przyczynach, dla których ubiega się o status uchodźcy.

Wnioski o nadanie statusu przyjmuje Komendant Granicznej Placówki Kontrolnej Straży Granicznej w miejscu przekraczania granicy. Uciekinier powinien zgłosić wniosek w trakcie przekraczania granicy. Wyjątkowo pozwala się jednak na odstępstwa. Wtedy można złożyć wniosek w nieprzekraczalnym terminie 14 dni od przekroczenia granicy. Wszystko to jednak wyłącznie wtedy, kiedy obawy o życie lub zdrowie były uzasadnione. Również cudzoziemiec, który legalnie przebywa na terenie Polski może złożyć taki wniosek, kiedy otrzyma wiadomość o zaistniałych w jego ojczyźnie okolicznościach, pozwalających przypuszczać, że powrót do kraju może być dla niego niebezpieczny. W obu przypadkach wnioski należy złożyć w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych.

Jeśli cudzoziemiec znalazł się w Polsce nielegalnie powinien udać się z wnioskiem do Komendanta Straży Granicznej najbliższej miejscu, w którym przekroczył granicę. Jeśli jednak jest to niemożliwe należy udać się do Komendanta Granicznej Placówki Kontrolnej Straży Granicznej w Warszawie.

Może się zdarzyć, że wniosek złoży osoba nieletnia, której nie reprezentuje nikt z rodziców lub opiekunów. W takim przypadku osoba, która ma uprawnienia do przyjęcia takiego wniosku (znów: Komendant SG albo minister) powinna wystąpić do sądu rodzinnego, który w takiej sytuacji ustanawia kuratora, który będzie reprezentował małoletniego w trakcie postępowania sądowego. Jeśli dziecko nie ukończyło 13 roku życia umieszcza się je w placówce opiekuńczo - wychowawczej. Jeśli zaś ukończyło 13 lat, umieszcza się je w specjalnym ośrodku dla ubiegających się o status uchodźcy.

Jeśli cudzoziemiec złożył wniosek o nadanie statusu uchodźcy w trakcie przekraczania granicy, i jeśli komendant Granicznej Placówki Kontrolnej Straży Granicznej wydał w jego sprawie postanowienie o wszczęciu postępowania, to jego obowiązkiem jest osobiste stawienie się - w ciągu tygodnia - w MSWiA, (w Departamencie ds. Migracji, Uchodźstwa i Ochrony Granic przy ul. Koszykowej 16, w Warszawie) celem przeprowadzenia kolejnych części postępowania.

Zgodnie z treścią ustawy, w wypadku, gdy podanie nie wypełnia wymagań formalnych lub jeśli cudzoziemiec sprzeciwił się poddaniu czynnościom mającym na celu jego identyfikację lub potwierdzenie danych osobowych, istnieje możliwość odmowy przeprowadzenia przewodu sądowego w sprawie. Dodatkowo na mocy ustawy istnieje możliwość wydania orzeczenia odmownego w sprawie rozpoczęcia procesu w sprawie o przyznanie statusu uchodźcy, w sytuacjach, gdy starający się o przyznanie statusu nie wypełnia założeń ustalonych w prawodawstwie, kiedy zjawił się na terenie Rzeczypospolitej Polskiej z nie zagrożonego kraju, a wniosek, który złożył jest naturalnie niezasadny oraz, kiedy obcokrajowiec podał we wniosku, który złożył nieprawdziwe personalia, wiadomości lub uwarunkowania.

W razie konieczności potwierdzenia informacji i warunków opisanych w podaniu przybysza, wydanie rezolucji lub orzeczenia o rozpoczęciu postępowania odroczone zostaje na okres nie przekraczający tygodnia. W sprawach o przyznanie statusu uchodźcy postępowanie dowodowe ma specyficzny charakter, ponieważ cudzoziemiec nierzadko nie dysponuje dokumentem potwierdzającym jego tożsamość, ale i dowodami, które świadczyć by mogły o jego uzasadnionym lęku przed prześladowaniem. Żeby zgromadzić dowody w określonym przypadku należy opierać się na informacjach uzyskanych z ust przybysza podczas przesłuchania oraz na szczegółowej analizie dostępnych ministerstwu informacji, dotyczących koniunktury w państwie, z którego pochodzi wnioskodawca. Należy też sprawdzić możliwości występowania ewentualnych prześladowań, o których mówi Konwencja Genewska.

Źródłami informacji wykorzystywanymi w trakcie postępowania są: informacje agencji Reutersa, REFWORLD - baza danych, które udostępnia się i aktualizuje w Biurze UNHCR, Internecie, opiniach i ekspertyzach instytutów naukowo-badawczych, raportach stowarzyszeń pozarządowych (NGO), raportach Unii Europejskiej oraz informacjach przekazywanych przez właściwe ministerstwo, przez delegatury polskie i zagraniczne.

Niezależnie od tego, w jakim miejscu cudzoziemiec składa podanie o przyznanie mu statusu uchodźcy, jego obowiązkiem jest poddanie się działaniom mającym na celu jego identyfikację, a szczególnie pobraniu odcisków palców i sfotografowaniu. Pobranie odcisków palców znacznie ułatwia kontrolę tożsamości obcokrajowców, którzy ubiegają się o przyznanie statusu uchodźcy.

W umotywowanych przypadkach, w szczególności, gdy istnieje cień podejrzenia zachorowania na chorobę zakaźną, obcokrajowiec ma obowiązek przebadania się w gabinecie lekarskim oraz przeprowadzenia niezbędnych zabiegów sanitarnych na ciele i odzieży.

Kidy już wniosek o przyznanie statusu uchodźcy zostanie złożony urząd posiadający uprawnienia w przeprowadzaniu postępowań w sprawach o przyznanie statusu uchodźcy zobowiązany jest:

1. pouczyć każdego z cudzoziemców w ojczystych dla nich językach, o tym, jakie przysługują im prawa i jakie ciążą na nich obowiązki

2. uprawomocnienia obecności obywatela ubiegającego się o przyznanie statusu uchodźcy na terytorium RP. Realizuje się to wydając wizę pobytową, w wypadku gdy cudzoziemiec posiada ważny dokument paszportowy, a jeśli takim dokumentem nie dysponuje należy wydać mu tymczasowe zaświadczenie potwierdzające tożsamość oraz ważną wizę. Takim sposobem obecność obcokrajowca zostaje zalegalizowana do momentu, kiedy ostatecznie zakończy się postępowanie w sprawie nadania statusu uchodźcy,

3. przeprowadzić przesłuchanie obcokrajowca przy udziale tłumacza.

Stan liczbowy tych, którzy ubiegają się o przyznanie statusu uchodźcy w Polsce

w 1992 r	567 osób
w 1993 r	819 osób
w 1994 r.	598 osób
w 1995 r.	843 osoby

Bardzo duży przyrost ilości cudzoziemców, którzy ubiegają się o przyznanie im statusu uchodźcy w Rzeczypospolitej Polskiej zanotowano na początku 1996r. Odpowiedzialnością za taki stan rzeczy można obarczyć przede wszystkim imigrację mieszkańców krajów azjatyckich, przez Polskę kierujących się w stronę państw zachodnich. Dla nich Polska była jedynie krajem tranzytowym, ale ponieważ napotykali na trudności z przedostaniem się na terytoria zachodnioeuropejskie, pisali podania w sprawie nadania im statusu uchodźcy w Rzeczpospolitej Polskiej.

w 1996 r.	3211 osób
w 1997 r.	3539 osób
w 1998 r.	3398 osób
w 1999 r.	2955 osób

Najbardziej liczne środowiska uchodźców tworzyli Ormianie, Afgańczycy, Bułgarzy i Jugosłowianie.

Wydawanie wyroków w procesach o przyznanie statusu uchodźcy

Wydawanie orzeczeń w postępowaniach o przyznanie statusu uchodźcy należy do obowiązków ministra spraw wewnętrznych, pod warunkiem, że podania o przyznanie statusu uchodźcy zainteresowani złożyli po 22 października 1997r. Co się tyczy orzeczeń w postępowaniach, dotyczących wniosków złożonych do 21 października 1997r., to minister spraw zagranicznych wydaje je porozumiawszy się wcześniej z ministrem spraw zagranicznych. Oznacza to tyle, że w każdej sprawie dotyczącej takich sytuacji wymaga się od ministra spraw zagranicznych zajęcia stanowiska, mającego formę uchwały.

Wydanie orzeczenia w kwestii nadania lub odmowy przyznania statusu uchodźcy nie może zajść później niż trzy miesiące po otwarciu przewodu sądowego.

Kiedy przeprowadzone postępowanie wykaże, że obcokrajowiec spełnia warunki, jakie określa w swych postanowieniach Konwencja Genewska z 1951r. i ustawa o cudzoziemcach z 1997 r., w gestii ministra spraw wewnętrznych leży możliwość przyznania statusu uchodźcy. Cudzoziemiec, który został szczęśliwym posiadaczem statusu uchodźcy otrzymuje zezwolenie na zamieszkanie przez czas konkretny oraz wydaje mu się następujące dokumenty: certyfikat podróży, który określony jest dokładnie w na kartach Konwencji Genewskiej oraz kartę tymczasowego pobytu, która ważna jest dwa lata. Kiedy ten okres minie i wystawione dokumenty stracą ważność, uchodźca ma prawo ubiegać się o ich przedłużenie..

W sytuacji, w której razem z obcokrajowcem, który uzyskał przywilej legalnego pobytu w Polsce przebywa jego żona lub mąż oraz nieletnie dzieci, oni również otrzymują zgodę na pobyt. Wydawane są im takie same Dokumenty Podróży zagwarantowane prze Konwencję Genewską oraz wydaje się im zezwolenie na pobyt przez czas określony.

Jak w Polsce rozwijał się system, zapewniający opiekę nad uchodźcami

W Polsce tworzenie metod pomocowych dla uchodźców miało swój początek w 1990 r. Najpierw, na samym początku, problemami uciekinierów zajmował się Międzyresortowy Zespół ds. Pomocy Uchodźcom z Zagranicy oraz Polski Czerwony Krzyż. Od 1991 r. podstawową opieką nad obcokrajowcami, którzy ubiegają się o przyznanie statusu uchodźcy w Polsce oraz nad tymi, którym udało się ten status uzyskać, zajmuje się Minister Spraw Wewnętrznych. Obowiązki ministra w tej kwestii miały źródło w ustawie o obcokrajowcach z dnia 29 marca 1963 roku (Dz. U. Nr 7, poz. 30 z późniejszymi zmianami), która obowiązywała do 26 grudnia 1997 roku. Miało to bezpośredni związek z ratyfikowanymi przez Polskę postanowieniami Konwencji Genewskiej z 1951 roku i Protokołu Nowojorskiego z 1967roku. Dzięki rozwojowi systemu opieki nad uchodźcami unormowane zostały przepisy, na jakich uchodźcy mieli dostęp do zatrudnienia, opieki medycznej i do pomocy społecznej. Obcokrajowcowi, który ubiega się o zdobycie statusu uchodźcy w Polsce przysługuje prawo do następujących świadczeń: mieszkania, utrzymania, dostępu do służby zdrowia, stałego lub jednorazowego wsparcia finansowego. Kompetencje te można realizować lokując cudzoziemca w ośrodku dla starających się o status uchodźcy. Przy MSWiA funkcjonuje Centralny Ośrodek dla Uchodźców w gminie Podkowa Leśna. Jego zadaniem jest zorganizowanie siatki baz dla azylantów oraz sprawowanie nad nimi nadzoru.

Do sprawowania opieki nad obcokrajowcami, którzy starają się o nadanie im statusu azylanta oraz tymi, którzy tę pozycję osiągnęli, przyczyniają się bardzo niezależne organizacje NGO: Fundacja Helsińska, Polski Czerwony Krzyż, Polska Akcja Humanitarna oraz Caritas Polska.

W tworzeniu sposobów nadzorowania uchodźców w Polsce niezwykle ważną rolę odegrała kooperacja z Biurem Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych do Spraw Uchodźców (UNHCR).

Caritas - jedna z organizacji pozarządowych, udzielających pomocy uchodźcom

Zakres pomocy:

W Zgorzelcu i Białymstoku pracownicy Caritas zajmują się realizacją programu UNHCR, który monitoruje granice i realizuje umowy. Caritas zajmuje się również, a raczej głównie, udzielaniem pomocy socjalnej i doradczej. Poradę może uzyskać każdy cudzoziemiec, niezależnie od swojego statusu prawnego.

Ponieważ Straż Graniczna cierpi na brak funduszy, Caritas pomaga w następujący sposób:

- ponosi koszty podróży pojedynczych uchodźców do Urzędu ds. Repatriacji i Cudzoziemców MSWiA w Warszawie,

- incydentalnie pokrywa koszty podróży do kraju ojczystego,

- zagwarantowaniu azylantom pożywienia, środków higieny, lekarstw i ubrania.

Caritas zapewnia też specjalistyczną pomoc psychologiczną doświadczonego terapeuty. Jest to pomoc w zakresie:

- prowadzenia badań nad rozwojem intelektualnym, emocjonalnym, społecznym i fizycznym u dzieci,

- diagnozowania i terapii kłopotów natury psychologicznej dzieci: problemów z nauką, zaburzeń nerwicowych, lęków separacyjnych,

- pomocy psychologicznej w okolicznościach kryzysu

- diagnozowania i terapii zaburzeń związanych ze stresem pourazowym (PTSD), lęków i depresji,

- diagnozowania i terapii zaburzeń związanych z adaptacją: szoku kulturowego, reakcji żałoby,

- poradnictwa rodzinnego i małżeńskiego,

- doradztwa zawodowego.

Pomoc materialna

Caritas gwarantuje udzielenie pomocy materialnej w formie ubrania, środków higieny, pożywienia, umeblowania i sprzętów gospodarstwa domowego oraz innych artykułów niezbędnych w życiu powszednim. Pomoc taka przysługuje obcokrajowcom, którzy zamieszkują ośrodki dla uchodźców, azylantom i ubogim emigrantom. Caritas udziela tej pomocy, korzystając z własnych diecezjalnych zasobów.. Od czasu do czasu potrzebne produkty, niedostępne z darów kupuje się i przekazuje potrzebującym.

Pomoc finansowa

Program INHCR daje możliwość udzielania pomocy pieniężnej i materialnej ludziom, będącym w toku postępowania uchodźczego oraz uchodźcom. Pomocy finansowej udziela się po wcześniejszym jej skonsultowaniu z innymi stowarzyszeniami i instytucjami, udzielającymi wsparcia materialnego, żeby nie było sytuacji, w których dubluje się pomoc.

W 2001 powyższa pomoc udzielona została 894 osobom w takich okolicznościach:

- mieszkańcom domów dla azylantów zwracano koszty wyjazdów do MSWiA, UNHCR, Fundacji Helsińskiej, użyczano niewielkich kwot potrzebnych, np. na zrobienie zdjęć do dokumentów, kupno ubrania, butów itd. Ale to tylko w razie, gdy brak środków rządowych,

- opłacano koszty leczenia

- przy zakupie wyprawek niemowlęcych,

- przy zakupie artykułów szkolnych - podręczników i materiałów pomocniczych

- przy zakupie żywności dla osób potrzebujących, ale nie mieszkających w ośrodkach lub znajdujących się w więzieniach deportacyjnych

Pomoc w ułatwieniu i umożliwieniu korzystania z placówek leczniczych polega na:

- zapewnieniu obecności tłumacza podczas spotkań z lekarzem,

- zakupieniu potrzebnych leków,

- zakupieniu okularów,

- kontaktowaniu się z Narodowym Funduszem Zdrowia,

Pomoc prawna

Pomocy prawnej udzielają pracownicy Caritas, współpracując ze studentami w Poradni Praw Człowieka Uniwersytetu Jagiellońskiego i Uniwersytetu Warszawskiego. Pomoc taka polega na:

- reprezentowaniu i doradztwie prawnym,

- informowaniu na temat procedur uchodźczych w Polsce,

- informowaniu na temat Ustawy o uchodźcach

- składaniu odwołań do Rady ds. Uchodźców,

- pisaniu i składaniu skarg do NSA,

- informowaniu i pośrednictwie w czynnościach prawno - administracyjnych dotyczących wiz, pozwoleń na pracę, dokumentów, dostępu do szkolnictwa, prawa rodzinnego itd.

- udzielaniu informacji i reprezentowanie w ośrodkach pomocy społecznej,

- pomaganiu w razie chęci zawarcia związku małżeńskiego.

Zakończenie

Im bardziej Polska integruje się z Unią Europejską, tym większy UE ma wpływ na nasze procedury legislacyjne i porządkowe, które dotyczą emigrantów. Po ratyfikacji umowy akcesyjnej Polska stała się odpowiedzialna - przede wszystkim - za rozważanie podań emigracyjnych.

Trzeba jednak pamiętać o tym, że samo pozyskanie statusu wychodźcy rozwiązuje tylko problemy prawne. Pozostają jednakże kwestie dotyczące pobytu w nieznanym kraju - nieumiejętność porozumienia się, różnice kulturowe, tęsknota za rodziną. Dodatkowo powrót do zwyczajnego życia jest utrudniony przez fakt pozostawania bez zatrudnienia przez dłuższy okres czasu, spowodowany oczekiwaniem na orzeczenie w sprawie nadania statusu uchodźcy. Bardzo często dotyka to osób wykształconych i czynnych zawodowo zanim opuściły swój kraj.

W pokonywaniu tych problemów ma pomóc integracja uchodźców, którzy uczą się polskiej mowy, zdobywają nowe umiejętności zawodowe i podejmują pracę, w celu jak najszybszego usamodzielnienia się.

Uchodźcy, poza pomocą materialną, potrzebują też zrozumienia ich położenia przez społeczeństwo, w którym znaleźli schronienie. Dlatego tak niezwykle istotną kwestią jest edukowanie społeczeństwa i uczenie go zrozumienia wobec uchodźców.

Bibliografia

Ustawa o cudzoziemcach z dnia 27 grudnia 1997 roku

http://www.caritas.pl/caritaspolska/migranci_i_uchodzcy/index-main.html

Urząd ds. Repatriacji i Cudzoziemców http://www.mswia.gov.pl/cudzo_uch_stat.html

Konwencja Genewska z dn. 28 lipca 1951 roku

http://www.mswia.gov.pl/cudzo_uch_sys.html