W latach 1945 - 1949, nastąpiło ostateczne ukształtowanie tzw. Bloku Wschodniego. Opierał się on głownie o sieć układów o charakterze dwustronnym, które zostały podpisane z władzami Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich, ze wszystkimi państwami demokracji ludowej. Podstawowymi założeniami tych traktatów, było udzielenie sobie wzajemnej pomocy wojskowej, w razie jakiegokolwiek ataku ze strony Niemiec, prowadzenie polityki zapobiegawczej, skierowanej przeciwko ich odrodzeniu, wreszcie zaś zawiązanie ścisłej współpracy o charakterze gospodarczym. Pierwsze takie porozumienia, zostały podpisane z Czechosłowacją (12 XII 1943), Jugosławią (11 IV 1945) oraz z Polską ( 21 IV 1945).

Wkrótce, podobne zobowiązania podpisały między sobą wszystkie rządy wymienionych państw. Ponadto Polska Rzeczpospolita Ludowa, podpisała układ o podobnej treści z Rumunią, Bułgarią i Węgrami.

Bardzo ważnym krokiem, zmierzającym do dalszego skonsolidowania się Bloku Wschodniego, było powołanie do życia Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej oraz Organizacji Układu o Przyjaźni, Współpracy i Pomocy Wzajemnej".

Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej powstała na specjalnie powołanej do tego celu naradzie gospodarczej, która miała miejsce w Moskwie pomiędzy piątym, a ósmym stycznia 1949 roku. Uczestniczyło w niej - obok ZSRR - pięć krajów socjalistycznych - Bułgaria, Węgry, Rumunia, Czechosłowacja i Polska. Do głównych zadań nowego sojuszu gospodarczego, należało przede wszystkim: wymiana posiadanych doświadczeń gospodarczych, udzielanie pomocy żywnościowej, surowcowej oraz w postaci maszyn i urządzeń. Jedynym organem RWPG, miała być Rada, w której uczestniczyli wszyscy przedstawiciele państw obecnych w Moskwie, na zasadzie równego przedstawicielstwa. Rada miała rozpocząć swoją działalność po dwóch tygodniach od chwili powołania, ale tylko wtedy gdy żaden z rządów państw członkowskich, nie zgłosi publicznie poprawek, a komunikat o tym, nie zostanie wydrukowany w krajowej prasie.

Początkowo RWPG, miała nosić nazwę Rady Gospodarczo - Koordynacyjnej, ale Józef Stalin stanowczo się takiej nazwie sprzeciwił. "Amerykanie mówią o pomocy w ramach planu Marshalla. My tej pomocy przeciwstawimy wzajemną pomoc, to jest współpracę". (S. Parzymies, Stosunki międzynarodowe w Europie w latach 1944 - 1999, Warszawa 1999). Jak widać, Rada miała być odpowiedzią na przedstawiony przez Stany Zjednoczone Ameryki plan Marshalla oraz powołanie Organizacji Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, a zatem miała charakter typowo polityczny. Szybko również straciła na znaczeniu. Doskonałym tego potwierdzeniem, może być fakt, że po ostatniej sesji w roku 1950, następna miała miejsce dopiero po śmierci Józefa Stalina w roku 1954.

Warto dodać, że RWPG, była jednym z pierwszych kroków, zmierzających do zbudowania scentralizowanego bloku sowieckiego, w którym na pierwszym miejscu stać miał Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich. Świadczyć o tym mogą główne założenia, przedstawione w jej statucie: wspieranie gospodarki planowej, we wszystkich krajach, przyśpieszenie postępu industrialnego i cywilizacyjnego.

W lutym 1949 roku, RWPG poszerzyło się o Albanię (wycofała się ostatecznie w roku 1962), potem Mongolia (1962)Kuba (1972) i Wietnam (1978).

W 19555 roku, powołano do życia Organizację Układu o Przyjaźni, Współpracy i Pomocy Wzajemnej, która do historii przeszła pod nazwą Układu Warszawskiego. Miała ona charakter polityczno - wojskowy, i - podobnie jak RWPG - była polityczna odpowiedzią na przemiany zachodzące na Zachodzie. Bezpośrednią przyczyną powstania takiego porozumienia, było przystąpienie republiki federalnej Niemiec do struktur NATO i UZE. Ponadto sojusz ten gwarantował Związkowi Radzieckiemu pomoc wojskową w razie konfliktu z mocarstwami zachodnimi.

Na wieść o zawarciu przez dziewięć krajów zachodnich tak zwanych "Traktatów Paryskich", Związek Radziecki zaprosił do Moskwy przedstawicieli rządów ośmiu państw socjalistycznych. Od 29 listopada do 5 grudnia, miała tam miejsce międzynarodowa narada, w której uczestniczyli dygnitarze z Albanii, Bułgarii, Czechosłowacji, NRD, Polski, Rumunii, Węgier i związku Radzieckiego. Obserwatorem był natomiast przedstawiciel rządu Chińskiej Republiki Ludowej. Potępili oni jednoznacznie zawarcie układów paryskich, zarzucając państwom zachodnim próbę remilitaryzacji Niemiec oraz szkodliwą działalność przeciwko pokojowi w Europie. Jednocześnie zaproponowano, aby utworzyć zjednoczone państwo niemieckie, z którym następnie podpisałoby korzystne układy pokojowe. Jednak na wieść o tym, Republika Federalna N8iemiec przystąpiła do NATO i UZE, ZSRR zerwał wcześniejsze traktaty zawarte z Francją i Wielką Brytanią, a następnie wraz Z Albanią, Bułgarią, Czechosłowacją, Niemiecką Republiką Demokratyczną, Rumunią Węgrami i Polską, zawarł Układ o Przyjaźni, Współpracy i Pomocy Wzajemnej (14 maja 1955). Organem politycznym był Doradczy Komitet Polityczny. Ponadto wprowadzono konsultacje, za także zobowiązano się do nie zawierania żadnych sojuszy, które by naruszały podstawy Układu Warszawskiego.

Zgodnie z dokumentami powołującymi Układ Warszawski, początkowo miał on być zawarty na okres lat dwudziestu, a rozwiązany wówczas, gdy w Europie doszłoby do utworzenia jednolitego, międzynarodowego systemu bezpieczeństwa. W rzeczywistości jednak, był kolejnym krokiem do uzależnienia od ZSRR, podległych mu państw satelickich. Dzięki temu układowi, Związek Radziecki miał bowiem prawo do ingerencji w politykę zagraniczną krajów socjalistycznych oraz w ich sprawy wewnętrzne.