Ocenianie uczniów

Ocenianie osiągnięć szkolnych uczniów jest integralną częścią procesu

kształcenia - nauczania i wychowania. Troska o skuteczność dydaktyczną tego procesu wymaga systematycznego pozyskiwania rzetelnych informacji o przebiegu procesu. Dotyczą one treści nauczania, pracy nauczyciela i ucznia, organizacji działań dydaktycznych, doborze metod i środków dydaktycznych. Źródłem takich informacji jest ocenianie osiągnięć uczniów, w sposób planowy i systematyczny, za pomocą różnych form i narzędzi sprawdzania. Informacje płynące z trafnych ocen będą służyły do podjęcia decyzji o zmianach, aby uskutecznić proces nauczania i wychowania.

W dawnej szkole, w której panował autorytaryzm, przeceniano i nadużywano rolę oceniania. Nauczyciele chcąc podnieść swój autorytet i władzę zaczęli wykorzystywać braki w osiągnięciach uczniów. Szkoły, które przyjęły humanistyczne systemy dydaktyczne odchodzą od surowego oceniania ucznia. Traktują go bardziej całościowo i zwracają uwagę na to, że ocena ma mu służyć, pomagać w procesie kształcenia i wzrostu, a nie szkodzić.

Ocena szkolna nie powinna być jedynie suchą informacją o przebiegu procesu kształcenia, o wynikach nauki ucznia. Powinna być zaopatrzona w komentarz dotyczący warunków uczenia się ucznia, sposobu, w jaki uzyskiwał daną informację, w jaki

ją interpretował i wykorzystał w dalszej nauce.

Najczęstszym sposobem oceniania jest używanie stopni szkolnych. Są to znaki słowne lub cyfry, służące jako symbol. Symbole te są zdefiniowane ramowo

w oświatowych prawnych aktach i są takie same dla całego kraju. W sposób szczegółowy są zdefiniowane i opisane w programach szkolnych, w materiałach metodycznych

i standardach edukacyjnych. W sposób praktyczny są one definiowane przez nauczycieli, którzy je stosują w procesie sprawdzania osiągnięć szkolnych uczniów. Stopnie szkolne służą więc do oceniania spełniania przez ucznia wymagań programowych. Przy

ich stosowaniu wymaga się: obiektywizmu, rzetelności, trafności i dokładności.

Proces oceniania osiągnięć uczniów.

Polega on na ustalaniu ocen danego ucznia i komunikowaniu jemu jakie oceny uzyskał. Nauczyciel oceniając postępy ucznia może to czynić na dwa sposoby: intuicyjnie

i analitycznie. Za pomocą intuicji próbuje nauczyciel ocenić ucznia korzystając ze swego doświadczenia. Intuicja podpowiada nauczycielowi, że powinien wystawić taką a nie inną ocenę. Dzieje się tak na skutek emocji, które towarzyszą temu procesowi. W nagły sposób błyska w świadomości nauczyciela i pomaga mu bronić swego przekonania o słuszności oceny, nawet jeśli jest ona nielogiczna. Intuicja to nie jakiś przejaw nadnaturalnych

sił w człowieku, ale nagromadzone doświadczenie, które w danym momencie podpowiada, co należy uczynić. Ocenianie przez intuicję jest więc pewnego rodzaju wnioskowaniem,

ale słabym, przez analogię. Zyskuje się więc jedynie pewne prawdopodobieństwo trafnego wyboru. Myślenie intuicyjne dokonuje się w naszej podświadomości. Procedury, które zachodzą podczas myślenia nie są kontrolowane przez umysł. Myślenie intuicyjne bazuje na bogatym doświadczeniu i dobrej znajomości danego tematu. Polega na dokonywaniu pewnych skrótów myślowych i przeskoków z informacji na informację. Po dokonaniu oceny w sposób intuicyjny powinno się później sprawdzić uzyskane wnioski stosując analityczne metody. Intuicyjne ocenianie nie posiada bowiem cech rzetelności i trafności, gdyż zależne jest często od nastroju nauczyciela, od chwilowych jego dyspozycji lub nie. Nauczyciele bywają często niesprawiedliwi oceniając uczniów jedynie za pomocą intuicji, gdyż taka ocena często wiąże się z wcześniejszymi ocenami ucznia, czy też z nastawieniem emocjonalnym nauczyciela do danego ucznia, z jego pochodzeniem społecznym. Ocena intuicyjnie wystawiona nie daje uczniowi możliwości odwołania się do czegokolwiek. Nie jest ona bowiem zapisana ani w ramowej skali szkolnych stopni, ani nie daje się logicznie uzasadnić. Nie oznacza to jednak, iż nauczyciele w ocenianiu uczniów nie powinni się kierować intuicją. Chodzi tylko o to, aby korzystając z twórczego intuicyjnego myślenia, umieć później zweryfikować wnioski, postawioną ocenę, w sposób bardziej logiczny, analityczny, aby wyeliminować wpływ emocjonalnego nastawienia nauczyciela w stosunku do ucznia.

Ocenianie analityczne. Polega na sprawdzeniu, jakie czynności zostały wykonane

w czasie procesu oceniania. Jest to jak gdyby dopełnienie oceniania intuicyjnego. Pozwala uzyskać najbardziej rzetelną i obiektywną ocenę. Daje uczniom możliwość kontrolowania sposobu oceniania, możliwość odwoływania się. Uczy samooceny i daje poczucie sprawiedliwości. Analityczne ocenianie nie jest jednak czymś powszechnym wśród nauczycieli. Większość z nich nie potrafi tego czynić lub po prostu korzysta z łatwiejszej formy oceniania jedynie za pomocą intuicji.

Sposób w jaki nauczyciele oceniają uczniów wpływa na jakość oceniania. Jakość oceniania związana jest z obiektywnością oceny oraz z pozytywną motywacją ucznia. Tylko przemyślana, zaplanowana i konsekwentnie realizowana praca nauczyciela pozwala osiągnąć obiektywizm w ocenianiu i jest w stanie zmotywować ucznia do dalszej pracy poprzez wystawioną ocenę. Zdolność dobrego oceniania jest również związana

z osobowością nauczyciela i z jego talentem pedagogicznym, z posiadanymi kompetencjami. Obiektywność w ocenianiu polega na zgodności oceny z ustaloną normą. Jest wynikiem niezależności oceny od tych wszystkich czynników, które mogłyby

ją zniekształcić. Obiektywne ocenianie związane jest również z ustaleniem dobrych norm jakościowych osiągnięć ucznia w odniesieniu do podstawy programowej danego etapu nauczania. Aby ocena była wiarygodna należy wcześniej określić treści do sprawdzenia, wybrać formę sprawdzania, ustalić klucz punktowania. Motywowanie ucznia do dalszej pracy poprzez ocenianie jest związane z poznaniem ucznia, zaakceptowaniem jego zdolności i ograniczeń. Poznanie ucznia powinno obejmować szerszy kontekst niż tylko szkolny. Zainteresować się trzeba jego środowiskiem lokalnym, rodziną, sytuacją materialną i społeczną. Ocenianie w przyjaznej atmosferze, osadzone w zbudowanej już relacji nauczyciel - uczeń, może sprzyjać polepszeniu się wyników i osiągnięć szkolnych ucznia i będzie go motywować do dalszej pracy.

Proces oceniania uczniów wymaga zaplanowanych logicznie ze sobą powiązanych działań nauczyciela.

Ocenianie może się dokonywać za pomocą obserwacji nauczyciela, nawet

bez wystawiania pisemnych ocen czy uwag. Oceniane mogą być prace pisemne ucznia, zadania domowe, oceniać może nauczyciel ustne lub pisemne formy odpowiedzi ucznia, odpytywanie indywidualne lub zbiorowe, np. w formie pogadanek, dyskusji, klasówek, kartkówek, sprawdzianów. Częstą formą sprawdzania wiadomości uczniów są testy. Wyróżniamy trzy rodzaje testów sprawdzających poziom wiadomości uczniów: testy wybory, testy wymagające samodzielnej odpowiedzi (uzupełnienia brakujących części zdań), testy wymagające podkreślenia dobrej odpowiedzi.

Proces oceniania uczniów za pomocą testów wymaga w pierwszym rzędzie sformułowania konkretnych wymagań programowych. Określić trzeba jasno normy jakościowe i podać je do wiadomości uczniom. Ważne jest aby pozostawić margines

na pytania uczniów, tak aby mieli jasność w odnośnie instrukcji oceniania. Należy dokładnie zaplanować test i zbudować go według wymagań programowych. Wziąć trzeba pod uwagę kontekst uczenia się uczniów, a więc warunki domowe, sytuacja materialna, itd. Zatroszczyć się o to aby uczniowie dokładnie zrozumieli cel i sposób oceniania testu. Przeprowadzeni testu wymaga odpowiednich warunków, które sprzyjałyby obiektywności. Sprawdzanie testu należy rozpocząć od analizy zdań. Po podliczeniu punktów zamieniamy je na ocenę szkolną. Wykonujemy komentarz zarówno indywidualnych osiągnięć ucznia, jak i zbiorowych, klasowych. Przedstawiamy uczniom uzyskane przez nich stopnie i nasz komentarz.

Na uwagę zasługuje kontekst społeczno - wychowawczy ucznia. Warunki uczenia się ucznia mogą w sposób istotny pogarszać lub polepszać jego osiągnięcia szkolne. Poznawanie tego szerszego kontekstu musi odbywać się w sposób delikatny i przyjazny. Owocem poznania go będzie lepsze dostosowanie wymagań edukacyjnych do potrzeb

i możliwości ucznia. Poznanie kontekstu zaowocuje również zwróceniem się w stronę ucznia, aby przynieść mu adekwatną pomoc. Kolejnym efektem poznawania kontekstu społeczno - wychowawczego ucznia będzie trafne planowane działań w celu usuwania niepowodzeń szkolnych ucznia i podnoszenia jego osiągnięć.

Proces oceniania osiągnięć uczniów w szkole ma duży wpływa na jego osobisty rozwój. Kształtuje sposób myślenia ucznia, jego stosunek do siebie, do innych, do świata, do systemu wartości, wpływa na jego motywacje do dalszej nauki. Wymiar wychowawczy oceniania osiągnięć uczniów jest obecny we wszystkich czynnościach i działaniach , które składają się na proces oceniania i sprawdzania. Uczniowie oczekują od nauczycieli prawdy o swoich osiągnięciach. Chcieliby, aby nauczyciele odkrywali w każdym z nich dobro,

by wspierali ich rozwój, ukazywali im ich prawdziwą godność, a nie poniżali, lekceważyli

i wyśmiewali. Uczniowie oczekują na pomoc w budowaniu głębokich osobistych motywacji i norm moralnych. Tak rozumiany wymiar wychowawczy sprawdzania

i oceniania osiągnięć szkolnych uczniów może przynosić pozytywne skutki.

Nauczyciele, którzy oceniają uczniów powinni się przede wszystkim kierować rozumem. Wiedza, którą dysponują, z zakresu pomiaru dydaktycznego osiągnięć uczniów, jak również z zakresu pedagogiki i psychologii powinna być łączona z refleksją na temat tradycyjnych sposobów i metod oceniania uczniów, tak, aby pobudzić go do twórczego poszukiwania nowych rozwiązań w tej dziedzinie. Ważną funkcję w procesie oceniania zajmuje również dialog między osobą ucznia i nauczyciela, oparty na życzliwości

i odpowiedzialności.

Ocena szkolna, jak wiadomo, jest nie tylko informacją o wyniku kształcenia

ale i komentarzem do tej oceny. Ocenianie związane jest z ustaleniem oceny

i komunikowaniem jej uczniom. Dużo trudności przynosi nauczycielom właśnie

to komentowanie i komunikowanie oceny szkolnej. Wymagają od nauczyciela specjalnego przygotowania. Komentowanie oceny szkolnej ucznia dotyczy warunków jego uczenia się oraz sposobu uzyskania informacji, wyniku i poprawnej jego interpretacji. Dotyczy także sposobu wykorzystania tej informacji w dalszym procesie uczenia się. Komentarz opiera się na diagnozie edukacyjnej. Ważne jest także znaczenie treściowe, czyli programowe, oceny szkolnej. Informacja o warunkach uczenia się może być wykorzystana do wzbogacenia oceny szkolnej, ale może też osłabić znaczenie treściowe oceny i podważyć jej sens. Sposób komunikowania przez nauczyciela informacji o poziomie osiągnięć ucznia, o jego postępach jest bardzo istotny. Wymaga się tu od nauczyciela szacunku dla ucznia, niezależnie od uzyskanych przez niego wyników.

W każdym ocenianiu uczniów trzeba pamiętać, że ocena szkolna jest jak gdyby decyzją o młodym człowieku. Oceny szkolne mogą mieć skutki w dalekiej przyszłości.

Są one formą wychowawczą i nie są obojętne z punktu widzenia etycznego.