j
Muzyka: Stanisław Moniuszko
Libretto: Jan Chęciński
Osoby: Miecznik (baryton); jego córki: Hanna (sopran) i Jadwiga (mezzosopran); Pan Damazy (tenor); dwaj bracia: Stefan (tenor) i Zbigniew (bas); Cześnikowa, ich stryjenka (sopran); Maciej, ich sługa i towarzysz (baryton); Skołuba, klucznik Miecznika (bas); Marta, klucznica Stefana i Zbigniewa (sopran); żołnierze, wieśniacy i wieśniaczki, goście Miecznika, myśliwi.
Czas i miejsce akcji: Polska, druga połowa XVII wieku.
Opera w 4 aktach.
Treść opery:
Akt I
Po zwycięskiej wyprawie wojennej dwaj bracia, Stefan i Zbigniew, żegnając się z towarzyszami broni, składają kawalerskie śluby, aby w każdej chwili mogli być gotowi by stanąć do walki w obronie Ojczyzny. W domu rodzinnym wita ich stryjenka - Cześnikowa, która zamierza zeswatać ich z dwiema pannami. Gdy słyszy o planowanym wyjeździe młodych do Kalinowa do przyjaciela ojca, Miecznika, ogarnia ją niepokój - Miecznik bowiem ma dwie piękne córki. Przekonuje ich więc by zostali mówiąc, że dwór w Kalinowie jest przeklęty. Bracia jednak wyruszają w drogę.
Akt II
W wigilię Nowego Roku na kalinowskim dworze córki Miecznika wróżą sobie z wosku. Pan Damazy, ubiegający się o rękę jednej z nich, przygląda się wróżbom wypatrując w wosku kształtu fraka czy peruki. Przybywa Miecznik i rozwiewa marzenia Damazego, kreśląc idealny obraz zięciów - patriotów. Zjawia się również Cześnikowa, która podążyła za bratankami i teraz przedstawia ich jako tchórzów, niewartych uczucia. Z polowania wraca drużyna myśliwska a jej uczestnicy z klucznikiem Skołubą na czele kłócą się, kto postrzelił dzika. Okazuje się, że ugodzili go przejeżdżający właśnie Stefan ze Zbigniewem, którzy po chwili zjawiają się na zamku. Hanna z Jadwigą wspominając słowa Cześnikowej, postanawiają zadrwić z młodzieńców udając w nocy duchy prababek. Na podobny pomysł wpada zawiedziony Damazy wraz ze Skołubą, urażonym takim wynikiem polowania.
Akt III
W nocy Skołuba opowiada lękliwemu Maciejowi historie o rzekomo nawiedzonym dworze. Kiedy portrety na ścianach zaczynają się poruszać (sprawcami są ukryte za nimi dziewczęta), Maciej zrywa się do ucieczki. Stefan i Zbigniew śmieją się z jego obaw, w końcu jednak Zbigniew zabiera Macieja do swej komnaty, Stefan zaś zostaje w pokoju Macieja. Żaden z młodzieńców nie może zasnąć - każdy zdążył się już zakochać w jednej z dziewcząt. Zbigniew przychodzi do Stefana i przypominają sobie swoje kawalerskie śluby. Kiedy spostrzegają ruch za obrazami, zrywają się by przyłapać sprawców figlów. W tym czasie Damazy, który ukrył się w zegarze, postanawia się wymknąć. Ruch ten jednak budzi Macieja, który, drżąc ze strachu, przyłapuje jednak nocnego gościa. Gdy Stefan i Zbigniew wracają, Damazy, chcąc się usprawiedliwić, mówi, że schował się w zegarze by sprawdzić, czy legenda mówiąca o klątwie jaka ciąży na dworze za popełnione tam kiedyś haniebne czyny, jest prawdziwa. Słysząc tę historię, Stefan i Zbigniew postanawiają natychmiast opuścić kalinowski dwór.
Akt III
Rano bracia oznajmiają Miecznikowi o decyzji wyjazdu, nie chcą jednak wyjawić powodu. Kiedy Miecznik zaczyna podejrzewać ich o tchórzostwo, Maciej powtarza opowiadanie Damazego. Nagle nadjeżdża kulig, w którym uczestniczy Damazy. Miecznik domaga się od niego wyjaśnienia intryg, ten jednak wykręca się jak może. W końcu wyznaje, że kierowała nim miłość do jednej z miecznikówien, widząc jednak groźne postawy braci nie ośmiela się wyjawić imienia ukochanej. Kiedy ośmieszony odchodzi, Miecznik opowiada prawdziwą historię tego miejsca - historię pięknych panien mieszkających kiedyś na dworze, które bardzo szybko znajdywały mężów, tak, że zazdrosne sąsiadki nazwały posiadłość "strasznym dworem". Stefan i Zbigniew przepraszają więc Miecznika za swoje podejrzenia i każdy z nich prosi go o rękę jednej z panien. Uradowany Miecznik błogosławi obie zakochane pary.
Praca nad "Strasznym dworem" zajęła Moniuszce około 2 lat. Ukończył operę po Powstaniu Styczniowym, niejako "ku pokrzepieniu serc". Było to ważne wydarzenie dla narodu polskiego - ukazana na scenie postawa patriotyczna głównych bohaterów budziła nadzieje po klęsce powstania.
"Straszny dwór" to najdoskonalsze dzieło operowe Moniuszki a tym samym najważniejsza z oper polskich XIX wieku. Najważniejszymi jej walorami pod względem muzycznym są: świetna konstrukcja scen zespołowych, bardzo bogata inwencja melodyczna, niezwykła pomysłowość harmoniczna oraz związki z folklorem polskim wyrażone przede wszystkim w tanecznych rytmach.
Tekst na podstawie "Przewodnika operowego" Józefa Kańskiego.
