1. Połączenie gospodarki naszego państwa z rynkiem europejskim.

W trakcie postępowania dostosowawczego naszego państwa do struktur europejskich wyjątkowo czułym sektorem gospodarczym było rolnictwo. Było to efektem tak zajmowanego przez nie miejsca w protekcjonistycznej polityce Wspólnot (Wspólna Polityka Rolna pochłania co roku niemal pół budżetu Wspólnoty Europejskiej), jak cech charakterystycznych rolnictwa w naszym państwie, do których zalicza się bardzo wysoki poziom zatrudnienia, poziom jaki osiąga bezrobocie jawne oraz ukryte, rozdrobniona struktura agrarna, wykształcenie stojące na bardzo niskim poziomie oraz samoorganizacja rolników, nikłe powiązania wytwórców z przemysłem przetwórczym o charakterze rolno - spożywczym a także tworzący się na razie rynek zbytu.

System produkcji rolniczej potrzebował wprowadzenia znaczących zmian w związku z rynkowym mechanizmem regulacji a także stale rosnącym tempem wzrostu gospodarczego przy ciągle zmieniającej się budowie wytwarzania.

Przymus wprowadzenia takich zmian jest efektem tego, że sytuacja rolnicza naszego państwa ulega zmianom i będzie wymagała przystosowania do nich rolnictwa zarówno jeśli chodzi o poziom jak i strukturę popytu na towary wyprodukowane przez rolników.

Z reguły, sektor rolny ma w zwyczaju zmniejszanie swojego udziału w dochodzie narodowym w miarę jak ten wzrasta. Prężnie zaczęły za to działać etapy przed - oraz poprodukcyjne rolnictwa: gałąź wytwórczości, która dostarcza towary zaopatrzeniowe dla potrzeb rolnictwa oraz zajmujące się przetwarzaniem go surowce. Surowce rolnicze tworzą w rozwiniętych gospodarkach rynkowych dosyć niewielki odsetek wartości finalnej towarów żywnościowych. Podstawową część produkuje tzw. agrobiznes (lub agroprzemysł), czyli tak zakłady, które zaopatrują rolników w środki do produkcji, jak i typy działalności gospodarczej wiążące się z przetwórstwem, rozprowadzaniem oraz marketingiem towarów, które pochodzą od rolników, czyli całym systemem gospodarczym, który zaopatruje klientów w towary żywnościowe. Sytuacja ta zależy przede wszystkim od czynników popytowych na rynku rolnym. Reforma systemu gospodarowania w naszym państwie doprowadziła do przejścia ze stanu niedoboru do nadwyżek mocy wytwórczych oraz produkcji w rolnictwie. Wytworzyła się zatem przeszkoda popytu wewnętrznego, którą umocniły dodatkowo jeszcze zmiany w wysokości zarobków oraz upodobania konsumentów (wzory "zdrowej diety"), ich sposobu życia oraz dostępności propozycji zagranicznych. Popyt na żywność rośnie w naszym kraju co roku przeciętnie o 1%, natomiast produkcja rolnicza jest w stanie wzrosnąć o 2 - 2,5%. Wytwarzają się więc w ten sposób nadwyżki produkcyjne zwyczajnych materiałów rolniczych, które wymuszają zmiany po stronie warunków rolniczego wytwarzania także w naszych warunkach . Towar wyprodukowany przez rolników powinien być więc dobrze przetworzony, spełniać odpowiednie standardy jakościowe oraz obyć odpowiednio sprzedany (przy użyciu marketingu oraz wzięciu pod uwagę upodobań konsumenta). Takie postępowanie doprowadzi do sprzedawania jedynie wysoko przetworzonej żywności oraz spowoduje spadek udziału wartości materiałów rolniczych wyprodukowanych przez rolników w ogólnej wartości towarów pochodzenia rolniczego. Także w eksporcie towarów rolniczych pojawiła się szansa na wzrost obrotów dla towarów wysoko przetworzonych. Zwiększenie się zarobków rolniczych stanie się zatem realne głównie poprzez uczestniczenie w procesie przetwarzania materiałów rolniczych. Zmusza to rolników do łączenia się oraz inwestowania w stadia poprodukcyjne procesu wytwarzania rolniczego, przede wszystkim w obszarze rozwoju przetwarzania materiałów rolniczych, ale również usług powiązanych z obsługą rolnictwa, czy też agroturystyki.

Rozwój artykułów żywnościowych

Po połączeniu się gospodarki naszego państwa z rynkiem europejskim, towary żywnościowe wyprodukowane w naszym kraju będą musiały dodatkowo wypełniać panujące w państwach Wspólnoty Europejskiej standardy prawa żywnościowego oraz standardy jakościowe. Jest to szczególnie istotne jeśli dotyczy szansy poszerzania ekspansji eksportowej naszych towarów rolniczych. Dopasowanie rolnictwa do Unii Europejskiej powinno więc tym samym mieć jakieś znaczenie dla rozwoju gospodarki na wsiach, stwarzając miejsca pracy nie zawsze związane z bezpośrednim produkowaniem materiałów rolniczych oraz zapewnić dochody.

Rozwój całego obszaru rolniczego na wsiach a także jego przebudowy (w tym również rozwoju przemysłu rolno - spożywczego) jest więc przewodnią częścią w procesie przekształcania rolnictwa polskiego i dostosowania go do norm europejskich. Kwestia ta związana się ze sprawą konkurencyjności gospodarki żywnościowej w naszym państwie w obszarze procesu, którego celem jest dostosowanie do standardów europejskiego jednolitego rynku. Zaakceptowanie wspólnej polityki rolnej jest równoznaczne ze zlikwidowaniem przeszkód celnych jakie stoją pomiędzy Polską a UE, ale jednocześnie nie będzie szans na użycie nadzwyczajnych, przejściowych sposobów ochrony przed konkurencją z zagranicy w wypadku niepowodzenia na rynku wewnętrznym. Otworzenie rynku europejskiego będzie dawało szansę dla zakładów oferujących usługi na wysokim poziomie w przemyśle rolno - spożywczym, którym udało się wygrać już porównanie z konkurencją zagraniczną w latach dziewięćdziesiątych. Ilość bezpośrednich inwestycji zagranicznych w naszym przemyśle rolno - spożywczym jest dowodem na to, że ta gałąź produkcji zyskała uznanie inwestorów z zagranicy. Uznali ją oni jako jeden z konkurencyjnych rynków.

Wkład bezpośrednich inwestycji z zagranicy, które zostały zaangażowane do przemysłu rolno - spożywczego wynosił w okresie 1990 - 1996 20% całości tych inwestycji w naszym państwie oraz 35% inwestycji całości w przemyśle. Dowodem na rosnącą siłę konkurencyjności naszego przemysłu rolno - spożywczego są także wyniki finansowe jakie udało się osiągnąć w konfrontacji z okresem przed zmianami. Dodatkowo wkład przemysłu rolno - spożywczego stanowi 20% wartości sprzedanej przemysłu.

Podawane dla przykładu sukcesy odniesione przez Irlandię w rolnictwie po przystąpieniu do UE były wynikiem zmian jakie zostały wprowadzone w jego strukturze produkcji, która umożliwiła rozwój przetwórstwa o charakterze rolno - spożywczym oraz specjalizację w konkretnych kierunkach eksportowych o najlepszych standardach pod względem jakości.

Także w wypadku naszego kraju, szanse na rozwój przetwórstwa rolno - spożywczego oraz wzrost jego konkurencyjnej pozycji na rynku wewnętrznym oraz za granicą uwarunkowane są głównie od pokonania problemów w obszarze unowocześniania rolnictwa oraz rozwoju infrastruktury na wsi. Główne problemy przetwórstwa w naszym kraju są wynikiem niskiej oraz różnorodnej jakości materiałów rolnych, które z kolei są wynikiem małej centralizacji produkcji rolnej oraz jej poziomu, który stoi na niskim szczeblu tak technologicznym jak i technicznym. Ważną kwestią jest także niedostosowanie znacznej ilości produkcji rolnej do wymagań jakie stawiają konsumenci i generalnie niski poziom wiążący relację producent - przetwórstwo - zbyt.

Jeśli mowa o dostosowaniu naszego rolnictwa to konieczny jest rozwój nie tylko zaplecza technicznego na wsiach, ale także rozwój zmodernizowanego zaplecza rynkowego ( wiąże się to z uruchomieniem giełd towarowych, rynków hurtowych, systemów informacji rynkowej, opcji marketingowej w rolnictwie, promowania eksportu). Taki proces wiąże się z przymusem skoncentrowania produkcji rolnej w naszym kraju oraz rozwinięciem poziomu organizacji producentów rolnych. W procesie dostosowywania się do wymogów Unii Europejskiej naszego rolnictwa nie stać na pokrycie własnymi środkami kosztów, jakie wynoszą procesy unowocześniania oraz przebudowy. Jeśli porówna się go z osiągami rolnictwa w Unii Europejskiej ma ono dużo mniej wydajne pod względem pracy oraz produktywności ziemi. W naszych gospodarstwach, które prowadzą rachunkowość rolną (czyli w gospodarstwach, które są silniejsze ekonomicznie od średnich) akumulacja netto (nie uwzględniając inflacji) wynosiła w roku 1995- 2729 zł, co dowodzi, że trwały dobrobyt produkcyjny posiada możliwość na odtworzenie dopiero w ciągu ok. 38 lat.

Ponieważ w naszym państwie gospodarstwa rolne przejawiają niską skłonność do akumulacji dlatego na procesy modernizowania rolnictwa oraz rozwoju przetwórstwa rolno -spożywczego trzeba szukać pieniędzy ze źródeł zewnętrznych. Także budżet kraju nie potrafi zaspokoić potrzeb rolnictwa na środki, które pomagają w procesach dostosowawczych. Dlatego taką ważną kwestią było znalezienie się naszego państwa w strukturach europejskich, żeby móc korzystać z zaplanowanych środków pomocowych, które są przeznaczone dla członków Unii Europejskiej.

Program zmian restrukturyzacyjnych wsi

Dnia 13 lipca 1999 r. został zaakceptowany przez rząd bardzo wszechstronny program reform restrukturyzacyjnych wsi, który nosił tytuł: "Spójna polityka strukturalna rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa". W dużej części przedstawiał omawiane powyżej główne kierunki zmian oraz kompetencje. Czas na ich realizację wyznaczono na najbliższe siedem lat. Program opracowano w obrębie procesu dostosowania naszego państwa do uczestnictwa w Unii Europejskiej. Problemem o nieco mniejszym stopniu gospodarczym, ale mimo wszystko trudną kwestią do rozwikłania będzie również sprawa uchwalenia przez Polskę zasad na jakich będzie wydawała zgodę na kupno gruntów przez cudzoziemców, a potem sprawa wprowadzenia swobody w kupowaniu przez nich nieruchomości. Z racji tego, że występuje dosyć duża różnica cen ziemi pomiędzy naszym państwem a krajami Unii (szczególnie ważna jest różnica w stosunku do ceny ziem w Niemczech), nasz kraj prawdopodobnie będzie zmuszony do przeprowadzenia negocjacji w kwestii uchwalenia zasad, które ograniczą swobodne kupno ziemi wzorem wybranych krajów UE w konkretnym czasie przejściowym.

W oparciu o długo okresowe zadania naszej polityki rolnej, Układu Europejskiego i Avis zostały wprowadzone do NPPC trzy priorytety. Nieco inaczej sformułowano je w Memorandum Rządu Polskiego, który złożono rządzącym w Unii Europejskiej w lipcu 1997 roku.

Te trzy priorytety to:

1) Opracowanie oraz wprowadzenie wspólnego programu polityki rozwoju wsi oraz rolnictwa, który będzie się komponował w program polityki strukturalnej kraju

W programie przewidziano rozwój rolnictwa oraz całego obszaru produkcyjnego a także dalsze rozwijanie się terenów wiejskich. Główny cel do którego dąży ten program to wprowadzenie wspólnych instrumentów polityki we wskazanych obrębach, aby zagwarantować proporcjonalne przyłączenie naszego sektora rolno - żywnościowego do struktur działających w UE i dać szansę na rozwój terenom wiejskim, używając lokalnych zasobów wspartych środkami budżetowymi oraz pomocowymi. Takie działania mają służyć zwiększeniu tempa przemian w rolnictwie i uproszczeniu rozwoju oraz strukturalnego dostosowania się terenów wiejskich, które charakteryzuje niski poziom rozwoju gospodarczego, wysoki udział zatrudnionych w rolnictwie albo niski poziom dochodów rolniczych.

Program postawił sobie za cel całkowite przystosowanie naszego prawa do zasad panujących w polityce strukturalnej WE (w tym również polityki rozwoju terenów wiejskich), zbudowanie systemu instytucjonalnego, który jest bardzo potrzebny do jej wprowadzenia, opracowanie programu który będzie opisywał zmiany strukturalne w rolnictwie oraz rozwój terenów wiejskich, jak również kontynuowanie oraz rozpoczynanie nowych inicjatyw w takich gałęziach jak infrastruktura techniczna, rynkowa oraz ochrona środowiska.

Działania zawarte w programie dotyczą:

1.struktur gospodarstw rolnych,

2. ilości zatrudnień w rolnictwie,

3. struktury produkcji rolnej widzianej z punktu zapotrzebowania rynku oraz przetwórstwa rolno - spożywczego, jakości surowca rolnego oraz kosztów poniesionych przy produkowaniu, ilości oraz profesji produkcji rolniczej,

4. pomocy, która udzielana jest gospodarstwom, które działają w ciężkich warunkach produkcyjnych,

5. zespołów producentów oraz marketingowców,

6. pomocy przy tworzeniu miejsc pracy poza obszarem rolnictwa na terenach wiejskich,

7. infrastruktury wiejskiej pod względem technicznym oraz społecznym.

Żeby osiągnąć realizację wymienionych wyżej zadań zaproponowane zostały instrumenty mające charakter:

- socjalny (czyli wcześniejsze emerytury, zasiłki itp.),

- edukacyjny (douczanie, zmiany kwalifikacji, system stypendiów itd.),

- ekonomiczny (wspólne finansowanie osadnictwa rolniczego, kupna ziem, inwestowania w unowocześnianie, wdrążanie nowoczesnych technologii, postęp biologiczny, budowa oraz rozbudowa zakładów pozarolniczych, wprowadzanie rachunkowości rolnej itd.)

Program ten miał być realizowany przez cały czas przed przystąpieniem do UE.

Zakładał on przygotowanie planu programu rozwoju terenów wiejskich, który pozwalałby na włączenie urzędów, które działają w dziedzinie polityki strukturalnej rolnictwa oraz terenów wiejskich do ogólnokrajowego systemu zarządzania i kontrolowania polityki strukturalnej w naszym państwie, który miał zostać powołany w oparciu o nowy podział administracyjny państwa.

2) Ustanowienie na przyszłych zewnętrznych granicach Unii Europejskiej ochrony fitosanitarnej i weterynaryjnej spełniającej standardy Unii Europejskiej

Program postawił sobie za cel uchwalenie w jak najszybszym terminie wymaganej ochrony fitosanitarnej oraz weterynaryjnej na przyszłych zewnętrznych granicach Unii Europejskiej (granice Polski z Rosją Litwą, Białorusią, Ukrainą i Słowacją). Program postawił sobie za cel całkowite ujednolicenie naszych przepisów weterynaryjnych oraz fitosanitarnych z przepisami Unii Europejskiej, założył utworzenie na przejściach granicznych odpowiednich warunków do przeprowadzenia kontroli weterynaryjnej oraz fitosanitarnej (zapewnienie zaplecza lokalowego, stanowisk kontrolnych i magazynów), chciał uzupełnić wyposażenie przygranicznych laboratoriów kontrolnych, które pracowały dla celów punktów kontroli granicznej, utworzenie sieci komputerowej, która łączyłaby punkty graniczne, biura rejonowe z biurem centralnym a także zagwarantowanie przeszkolenia dla personelu w czynnościach, które obowiązują w Unii Europejskiej. Program ten miał być realizowany przez cały czas przed przystąpieniem do UE. Planuje się opisanie obszaru i kosztów koniecznych działań ze szczegółami, start procesu wiąże się z uzupełnieniem wyposażenia laboratoriów szkoleń dla personelu.

3) Przystosowanie gospodarki mleczarskiej oraz mięsnej do standardów panujących w Unii Europejskiej

Program postawił sobie za cel podwyższenie jakości i poprawę współczynników higieniczno sanitarnych mleka, które produkuje się w naszym państwie a także wszelakich produktów mleczarskich, żeby wyjść naprzeciw wymogom panującym w UE.

W mleczarstwie program miał się skupiać na promocji zwiększania jakości mleka, które dostarczane jest do mleczarń przez system preferencji kredytowych dla przedsiębiorstw mleczarskich, które wykazują najwyższy postęp w tej branży. Podobne preferencje będą utworzone w celu udzielenia pomocy centralizacji dostaw mleka. Planuje się pomoc finansową na poczet rozwoju sieci laboratoriów, które zajmują się oceną jakości mleka. Program planuje pomoc dla przedsiębiorstw mleczarskich wprowadzających systemy zarządzania jakością, które są zgodne z systemem ISO 9002 i prowadzą dopasowania techniczne do standardów wymaganych w UE.

Jeśli natomiast chodziło o przetwórstwo mięsa to głównymi punktami programu miały być: wprowadzenie systemu kontroli oraz nadzorowania warunków techniczno - eksploatacyjno - sanitarnych jakie panują w rzeźniach oraz przetwórniach mięsa, wdrążenie systemu rejestrowania oraz identyfikowania zwierząt, wprowadzanie przymusowego systemu klasyfikowania po uboju zwierząt rzeźnych, który byłby zgodny z systemem, który obowiązuje w UE.

2. Strategie rozwoju rolnictwa z przemysłem przetwórczym

Pierwszy krok w tworzeniu łańcuchów logistycznych, które są początkiem dalszych postępowań w tym obszarze, koniecznych do całkowitego wprowadzenia rozwiązań systemowych, musi być związanie gospodarstw rolnych z przetwórniami.

Patrząc na to od strony logistyki powinno się zwrócić uwagę na przymus oceniania szans produkcyjnych w gospodarstwach rolnych oraz ogrodniczych, uwzględniając warunki glebowe oraz tradycje, które w znaczący sposób wpływają na strategię logistyczną każdej z firm. W przetwórstwie rolno -spożywczym należy zaznaczyć za to wpływ dobrego rozeznania marketingowych potrzeb rynkowych, który pozwolił na określenie zapotrzebowania na wybrane produkty, ich liczbę oraz standard.

Dzięki konkretnym rodzajom skupu ma nastąpić powiązanie taktyki jaką kierują się producenci w rolnictwie z taktyką jakiej używają zakłady przetwórcze, w czym z kolei dosyć ważną kwestię odgrywają ich szanse produkcyjne (które często wymagają dofinansowania), a także problemy z magazynowaniem materiału po jego skupie (zbiory plonów odbywają się z reguły raz na rok, natomiast jest on zużywany przez całe 12 miesięcy, a czasami, jeżeli mamy do czynienia z nieurodzajami, nawet przez dwa lata).

Na dzisiejszym stopniu rozwoju sieci dystrybucyjnych, które są organizowane w nowych łańcuchach logistycznych, w ich węzłach wyróżnia się następnie logistyczne centra dystrybucji, które umożliwiają lepsze możliwości wykorzystywania transportu, jak również dużo bardziej udaną obsługę procesów dystrybucyjnych, magazynowania, kompletacji, przeładunków oraz pozostałych prac, które towarzyszą, wykorzystując automatyczną identyfikację towarów i posługują się elektroniczną wymianą danych (EDI - Electronic Data Interchange). W swej najwyżej rozwiniętej formie Logistyczne Centra Dystrybucji przyjęły rodzaj niezwykle rozbudowanych obiektów, które potrzebują sporych pieniędzy i zorganizowania pracy nad ich budowaniem. Centra takiego rodzaju budowane są bardzo powoli, z dużą dawką rozwagi, a budowę poprzedzają analizy aktualnych mód na kształtowanie się strumieni towarowych oraz rozbudowy infrastruktury transportowej.

W oparciu o doświadczenia państw zachodnioeuropejskich wydawane są specjalne zwracanie uwagi na stopniowość rozbudowy systemów zarządzania logistycznego. Efekty dorobku logistyki wdrążane są w różnych sposobach zarządzania logistycznego, dosyć często w formie choćby częściowej formy doskonalenia stowarzyszenia oraz kierownictwa fabryk. Dosyć często zdarza się, że są to tylko elementy, które wspomagają działające do tej pory sposoby, jak np. wdrążenie strategii logistycznej albo ulepszenie planowania na etapie zaopatrzenia lub też zbytu produktów gotowych, optymalizacji zapasów, udoskonalenia transportu wewnętrznego oraz zewnętrznego itp. Następnie te elementy gospodarowania logistycznego poszerzają swój obszar na cały obręb logistyczny, od pozycji pozyskania materiałów, aż do użytkownika, kierując się zawsze ostatecznym kryterium, którym jest zadowolenie gustów konsumentów-to jest podstawowy cel.

Nie ma co oczekiwać skutecznego przeprowadzenia reform w rolnictwie tylko przez rolników indywidualnych czy też pojedyncze gospodarstwa rolne, nawet te bardzo duże. Konkretnymi bodźcami, które zachęciłyby do podejmowania działań ukierunkowanych na ożywianie produkcji oraz przetwórstwa rolnego, właśnie w takim systemowym pojęciu, musi utworzyć system prawny. Wymagany jest oczywiście ścisłe powiązanie polityki podatkowej z polityką celną oraz kredytową.

Nawyki jakie pozostały w nas z lat poprzednich będą doprowadzały do kwestii budzących konflikty dotąd, aż nie staną się jasne warunki przejścia na system jaki używany jest w państwach Unii Europejskiej. W planach rozwoju rolnictwa jako branży za mały nacisk położony został na synchronizowanie zamiarów strategicznych z rozwojem przemysłu przetwórczego, a więc głównie rolno-spożywczego. Oprócz tych kłopotów, które mają dać o sobie znać dopiero znać w dalekiej przyszłości, na chwilę obecną dla gospodarki narodowej pojawiła się bardzo istotna trudność załagodzenia deficytu, który wystąpił się w bilansie handlu zagranicznego, a który przez kilka ostatnich lat w szybkim tempie wzrasta. Patrząc perspektywicznie należy oczekiwać na wzrost znaczenia dla polskiego agrobiznesu rynków wschodnich, tak dla tych bliskich (Rosja lub Ukraina oraz Białoruś), jak i tych dalszych (m.in. Chiny, Indie). Sukces w tym zakresie jednak gwarantuje nie tylko rozwój produkcji rolnej, lecz i rozwój infrastruktury logistycznej, a więc na dobrym zorganizowaniu skupu odpowiednich płodów, ich magazynowaniu oraz transporcie, przy czym wszystkim tym działaniom towarzyszyć mają konkretne systemy informatyczne, które gwarantują szybką oraz poprawną informację, odpowiednie prognozy oraz rachunki optymalizacyjne, które zapewniają efektywność tych złożonych zamysłów w dłuższym okresie czasu, tak ważnej w agrobiznesie.

3. Dzierżawa ziemi oraz jej rola w państwach Unii Europejskiej oraz w Polsce

Dzierżawa stanowi formę gospodarowania mieniem, która daje możliwość oddzielania prawa własności od prawa użytkowania. Pozwala także na użytkowanie ziemi rolnikom bez konieczności jej kupna. W państwach posiadających gospodarkę rynkową, ziemia rolnicza ma przeważnie dużą wartość, co przekłada się na wysokie ceny. Świetnie ilustrują to zjawisko średnie ceny ziemi w Niemczech. W latach 1980 -1985 wynosiły one blisko 36 tys. DM / ha, przy objętości od 25 - 56 tys. Cena ta odpowiadała równowartości ok. 80 ton pszenicy. Odpowiadało to zbiorom z 13 - 14 lat. W następnych latach, do roku 1997 włącznie, pomimo ciągłego spadku cen, wartość ziemi wyrażona w równowartości pszenicy nie uległa zmianie i nadal wynosiła blisko 80 ton za ha. Zwrot kapitału, który został wyłożony na kupno ziemi przy takich wysokich cenach uczynił tego typu inwestycję mało a nawet wcale nieopłacalną.

W naszym państwie ceny za ziemię w porównaniu do cen za ziemię w Niemczech były niskie. W latach 1995 - 1997 były to ceny blisko o dziesięć razy niższe niż w Niemczech lecz zaczęły wykazywać ciągłą tendencję rosnącą. W roku 1993 cena za jeden ha ziemi w Polsce osiągała 1810 zł / ha, podczas gdy w roku 1996 r. wynosiła już 3216 zł / ha. Jeśli wyrażałoby się wartości ziemi w równowartości pszenicy relacje te zostają załamane w efekcie spadku cen pszenicy. Konkretne wartości w roku 1993 oraz 1996 wynosiły: 68 dt / ha oraz 56 dt / ha. Była to równowartość jedno - albo dwurocznego zbioru z jednego ha.

Dzierżawa ziemi cechuje się również tym, że dzierżawca nie musi być właścicielem ziemi a gospodaruje na własny rachunek oraz swoje ryzyko. Z tego też powodu na wszystkie sygnały rynkowe jego reakcja jest identyczna jak właściciela.

Prof. S. Pawlik pokazuje na następujące dodatnie strony dzierżawcy, w porównaniu do administratora. Pisze , że "dzierżawca posiadający odpowiedni zasób wiedzy zawodowej, tudzież kapitału, może przy swojej pracowitości, oszczędności racjonalnej i przedsiębiorczości w daleko wyższej mierze prowadzić rozumną gospodarkę aniżeli płatny administrator". W dalszej części stwierdza, że "Inteligentny rolnik w równych warunkach może, biorąc w dzierżawę parokrotnie większe gospodarstwo prowadzić i wskutek tego wyzyskać na dzierżawie lepiej swój cały kapitał obrotowy, produkcyjny, swoją wiedzę, swój zapał i chęć do pracy na roli. Kapitałem, który posiada, np. mógłby daleko mniejszą posiadłość kupić, względnie mniej wygospodarzyć. W ogóle dzierżawa sprzyja wyrobieniu rolników bardziej przedsiębiorczych, energicznych, a zwłaszcza efektywnych". Z dzierżawą związane są także pewne cechy negatywne. Nie ma sprzyjającego wpływu na podnoszenie większych nakładów na ulepszanie ziemi, np. melioracji. Inicjatywy dzierżawcy mogą być skrępowane przez niewłaściwe zasady umowy. Dodatkowo, jak pisze S. Pawlik, dzierżawca mniej interesuje się podnoszeniem kultury na wsi, niż osiadły w konkretnej okolicy właściciel.

Z doświadczeń wielu państw wynika, że wydzierżawianie ziemi może być także atrakcyjne dla samego właściciela.

Według J. Wierzbickiego lokowanie kapitału w ziemi przynosi co prawda niezbyt duże korzyści w postaci czynszu dzierżawnego oraz wzrostu wartości ziemi ale jest to zysk znacznie pewniejszy w porównaniu ze dużą ilością innych lokat.

Zmiany w budowie obszarowej gospodarstw w państwie Unii Europejskiej oraz w Polsce

W tabeli 1 zostały przedstawione liczby, które charakteryzują powierzchnię gospodarstw w państwach Unii Europejskiej oraz w Polsce w latach 1975 oraz 1995 i wysokość zatrudnienia w tych gospodarstwach. Z liczb, które tu przedstawiono jednoznacznie można wywnioskować, że różnice w powierzchni gospodarstw pomiędzy państwami Unii Europejskiej a Polską są duże. Średnia powierzchnia gospodarstwa w UE jest dwu i pół krotnie większa niż w Polsce. W państwach UE w roku 1995 57% ogólnej liczby gospodarstw miało powierzchnię mniejszą niż 5 ha użytków rolnych. W naszym kraju odpowiedni wskaźnik wynosił 70 %.

W grupie o powierzchni 100 ha oraz więcej w państwach UE było 3,5% gospodarstw. Konkretny wskaźnik dla Polski wynosił 0,2%. W państwach UE widoczne jest dosyć duże zróżnicowanie powierzchni gospodarstw. W państwach tego typu co Grecja, Włochy, Portugalia oraz Austria powierzchnia gospodarstw jest niższa od średniej państw UE. Znacznie większe różnice pojawiają się w wysokości zatrudnienia. W państwach UE średnio na 100 ha użytków rolnych przypada 5,2 pełnozatrudnionych. Odpowiedni wskaźnik dla Polski wynosi 25. Znaczy to, że w państwach UE na jednego pełnozatrudnionego przypada 19,2 ha, za to w Polsce 4 ha. Takie istotne różnice w zaopatrzeniu w ziemię pracujących w rolnictwie posiadają istotny wpływ na wysokość uzyskiwanych dochodów. W państwach UE udział zatrudnionych w rolnictwie wynosi blisko 3,5%, za to udział rolnictwa w produkcie krajowym brutto stanowi blisko 3%. Znaczy to, że wysokość ekonomicznej wydajności pracy osób zatrudnionych w rolnictwie jest przybliżony do średniego poziomu wydajności pracy w tych państwach. W Polsce w roku 1997 udział rolnictwa, łowiectwa oraz leśnictwa w PKB wynosił 4,8%, za to udział pracujących w rolnictwie w ogólnej liczbie pracujących wyniósł 25,8%. znaczyło to, że wysokość ekonomicznej wydajności pracy osób pracujących w rolnictwie był ok. 5,7 razy niższy niż średnio w państwie.

Tabela 1 Powierzchnia gospodarstw rolnych w państwach Unii Europejskiej oraz w Polsce i obsada siły roboczej.

Lp.

Państwa Powierzchnia gospodarstwa (użytków rolnych) Obsada siły roboczej

Pełnozatrudnieni/100 ha UR w 1995 r.

1975 [ha] 1995 [ha] Wskaźnik zmian 1975=100

1. Austria . 15,4 . 5,4

2. Belgia 10,6 18,8 177,4 5,8

3. Dania 22,4 37,1 165,6 3,7

4. Finlandia . 21,7 . 8,4

5. Francja 22,4 38,5 171,9 3,3

6. Grecja . 4,5 . 15,7

7. Hiszpania . 19,7 . 3,7

8. Holandia 12,8 17,7 138,3 10,1

9. Irlandia 22,3 28,2 126,5 4,9

10. Luksemburg 22,0 39,5 179,5 4,1

11. Niemcy 13,7 30,3 221,2 4,1

12. Portugalia . 8,7 . 13,7

13. Szwecja . 34,4 . 2,7

14. Wielka Brytania 58,7 70,1 119,4 2,2

15. Włochy 6,2 5,9 95,2 11,0

16. Razem UE . 17,5 . 5,2

17. Polska 5,5 7,0 127,3 25,0

Jednym z ważniejszych czynników, który umożliwia powiększenie ekonomicznej wydajności pracy osób zatrudnionych w rolnictwie jest powiększenie powierzchni gospodarstw. Czynnikiem, który warunkuje powiększenie tego wskaźnika jest przejście części zatrudnionych w rolnictwie do innych zajęć poza rolnictwem. Dzięki takiemu posunięciu reszta rolników będzie mogła zwiększyć powierzchnię własnych gospodarstw. Zwiększanie powierzchni gospodarstw może być przeprowadzane na dwa sposoby, przez kupno ziemi albo jej dzierżawę. Kupno ziemi związane jest z dużymi wydatkami finansowymi. Sposób ten w naszych warunkach jest dosyć poważnie ograniczony. Realne przyczyny istnieją dwie: pierwsza z nich to niechęć ze strony rolników do sprzedawania gruntów oraz brak kapitału u teoretycznych nabywców. Bardziej realna wydaje się metoda polegająca na dzierżawie, czyli odpłatnym użytkowaniu ziemi. W ten sposób również można zwiększyć powierzchnię gospodarstwa.

Funkcje dzierżaw w użytkowaniu gruntów w państwach UE oraz w Polsce

Dzierżawa ziemi jest powszechnie stosowaną metodą używania gruntów w państwach UE, konkretne liczby zostały przedstawione w tabeli 2. Wynika z nich, że w analizowanych państwach UE dzierżawa stanowi bardzo duży udział w przeobrażeniach struktury obszarowej gospodarstw. Z największym udziałem gruntów dzierżawionych w całości użytkowanych gruntów, ponad 60%. Mamy odczynienia w takich państwach, jak: Belgia, Francja czy Niemcy. Szczególnie duży wzrost udziału dzierżawionych gruntów można było zaobserwować w Niemczech, gdzie powiększył się z 34 % w roku 1986 do 62,1% w roku 1997. W Starych Krajach Związkowych (dawna RFN) udział dzierżaw wynosił w roku 2001 48,2 % za to w Nowych Krajach Związkowych (dawna NRD) aż 91,1%.

Tabela 2 Udział dzierżaw w użytkowaniu gruntów rolnych w konkretnych państwach UE oraz w Polsce [w %]

Lp.

Państwa Lata

1975 1986 1993 1995

1. Belgia 72,9 68,6 67,2 .

2. Dania 14,1 18,0 21,1 .

3. Francja 48,2 51,8 60,7 63,0

4. Holandia 44,3 35,9 35,4 .

5. Irlandia 3,5 3,8 11,9 .

6. Luksemburg 41,1 47,1 52,4 .

7. Niemcy 29,5 34,0 61,0 62,1*

8. Wielka Brytania 43,3 38,1 38,1 .

9. Włochy 22,4 19,8 22,2 .

10. Polska 2,5 2,8 6,1 18,4*

Znaczy to, że zagospodarowanie gruntów w byłej NRD użytkowanych do tej pory przez spółdzielnie produkcyjne oraz gospodarstwa krajowe nastąpiło w formie dzierżaw. W Holandii zaczęto obserwować spadek udziału dzierżaw z 44,3 % w roku 1975 do 35,4 % w roku 1993 r. Fakt ten związany jest z wykupem ziem przez obecnych dzierżawców na polderach budowanych w czasie powojennym. W większości analizowanych państw w ciągu ostatnich 20 latach nastąpił znaczny wzrost udziału dzierżaw. W tych państwach dzierżawa była głównym czynnikiem zmian jakie zaszły w strukturze obszarowej, który prowadził do spadku liczby gospodarstw oraz wzrostu ich średniej powierzchni.

Można także przyjąć z dużą dożą prawdopodobieństwa twierdzenie, że dzierżawa za jakiś czas odegra także istotną funkcję w przemianach struktury obszarowej gospodarstw w Polsce.

Jednym z bogactw naturalnych Europy stanowi jej różnorodność biologiczna oraz krajobrazowa. Niestety, ta przyrodnicza różnorodność Europy przez wiele lat ulegała ciągłemu ograniczaniu. Występujące na terenie kontynentu cenne oraz unikatowe tereny zaczęły ponosić coraz to poważniejsze szkody, co w efekcie prowadziło do zminimalizowania liczby oraz zasięgu występowania gatunków flory oraz fauny, siedlisk a także krajobrazów. Na środowisko negatywny wpływ miały również wybrane obiekty rolnicze. W państwach Europy Środkowej oraz Wschodniej proces budowania wielkich, krajowych oraz spółdzielczych gospodarstw rolnych, często łączyło się z osuszaniem sporych terenów, powodował także niekorzystne zmiany w środowisku naturalnym.

Zdarzenia polityczne oraz społeczne, które miały miejsce w Europie wpłynęły na poszerzenie możliwego obszaru działań, które sprzyjałyby ochronie jej różnorodności biologicznej oraz krajobrazowej. Zaczęła się rozwijać współpraca międzynarodowa w branży ochrony środowiska i zwiększyła świadomość społeczeństw a także ich zainteresowanie problematyką ekologii. W państwach Europy Środkowej uwidoczniła się tendencja zrywania z intensywną gospodarką rolną. Wpływ mają na to różne czynniki w tym np.:

- osłabienie rynku wewnętrznego albo ograniczenie wybranych rynków eksportowych,

- urynkowienie gospodarki a co za tym idzie ograniczenie obszaru pomocy rolnictwu przez kraj,

- prywatyzacja krajowego sektora w rolnictwie,

- brak gotówki w rolnictwie, który prowadzi np., do mniejszego zużycia środków produkcji (nawozów mineralnych, pestycydów).

4. Problemy ekologiczne związane z restrukturyzacją oraz prywatyzacją rolnictwa w Polsce

Przekształcenia strukturalne oraz własnościowe zajęły do tej pory w Polsce w największym stopniu sektor byłych krajowych zakładów gospodarki rolnej (ppgr).W ich efekcie do końca czerwca roku 1999 przejęto do Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa 3753 tys. ha co daje blisko 80% powierzchni gruntów przejętych ogółem do Zasobu. Dla każdej jednostki gospodarczej przejętej do Zasobu opracowany został program przebudowy w którym wzięto także pod uwagę wymagania oraz ograniczenia ochrony środowiska. Jednak w momencie przejmowania majątku do źródła nie zawsze możliwe było ujawnienie wszystkich czyhających zagrożeń ekologicznych, które związane były z przejmowanymi obiektami. Przeprowadzona inwentaryzacja pokazała, że na początku roku 1995 w Zasobie było 3 887 obiektów, których działalność ignorowała obowiązujące prawa ochrony środowiska. Do obiektów tych należały głównie osiedla mieszkaniowe, przemysłowe fermy chowu zwierząt i przedsiębiorstwa przetwórstwa rolno - spożywczego.

Podstawowymi czynnikami ujemnego oddziaływania na środowisko były:

- niewłaściwa gospodarka gnojowicą w fermach bezściołowych,

- braki oczyszczalni ścieków albo niesprawność tych mechanizmów w osiedlach mieszkaniowych, przedsiębiorstwach przetwórstwa rolno-spożywczego oraz pozostałych obiektach,

- niesprawne kotłownie osiedlowe i przemysłowe ,

  • nieścisłości w gospodarowaniu odpadami chemicznymi, które pozostają po zabiegach ochrony roślin.

Działania na rzecz ochrony środowiska

Podejmując się działań na rzecz ochrony środowiska służby Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa doprowadziły do zamknięcia produkcji, albo zmiany sposobu wykorzystywania konkretnych obiektów, które w ujemny sposób wpływały na środowisko. Dodatkowo zaczęto unowocześniać szczególnie te obiekty, których modernizacja mogła być dokonana przy niewielkim nakładzie środków finansowych.

Do działań proekologicznych, które zostały podjęte przez AWRSP należy zaliczyć:

- spisanie i odpowiednie zabezpieczenie miejsc, w których składowane są przeterminowane środki ochrony roślin oraz opakowania po tych środkach,

- zobligowanie użytkowników nieruchomości do szanowania obowiązków, które wynikają z przepisów o ochronie oraz kształtowaniu środowiska,

  • pozyskiwanie albo aktualizowanie pozwoleń wodno - prawnych dla ferm hodowlanych,
  • przekazywanie ziem gminom bez pobierania opłat na inwestycje infrastrukturalne, i także infrastruktury, która związana jest z osiedlami mieszkaniowymi,
  • w miarę swoich szans finansowanie albo współfinansowanie realizowania nowych inwestycji proekologicznych,
  • zajmowanie się prowadzeniem szkoleń dla dzierżawców, administratorów, tymczasowych zarządców oraz innych użytkowników nieruchomości Zasobu z obszaru przepisów o ochronie oraz kształtowaniu środowiska.

Aktywność Agencji w obszarze ochrony środowiska dała olbrzymie efekty bo do końca grudnia roku 1998 liczba obiektów, które ujemnie wpływały na środowisko spadła do 1 810, czyli 47% stanu wyjściowego. Obiekty ujemnie o ujemnym wpływie na środowisko występują z reguły na osiedlach mieszkaniowych oraz przedsiębiorstwach rolno - przemysłowych. Pod koniec grudnia 1998 r. w 570 osiedlach mieszkaniowych, przedsiębiorstwach rolno-przemysłowych oraz przemysłowych fermach produkcji zwierzęcej konieczna okazała się budowa oczyszczalni ścieków, natomiast 475 oczyszczalni ścieków oraz 552 miejscowych kotłowni wymagało modernizacji. Miejscami pojawiły się także kłopoty z utylizacją przeterminowanych środków ochrony roślin, jak również opakowań po tych środkach, które magazynowane były w dawnych pomieszczeniach gospodarczych albo tzw. "mogilnikach". W Zasobie jest obecnie 10 takich mogilników.

W roku 1998 nakłady finansowe Agencji na zrealizowanie zadań inwestycyjnych oraz modernizacyjnych obiektów źle wpływających na środowisko wyniosły ponad 102 mln zł i były dwa razy wyższe niż w roku 1997. Równocześnie w bardzo znacznym stopniu zmalały sankcje wymierzane za łamanie praw ochrony środowiska - z 2,4 mln zł w roku 1997 do 0,7 mln zł w roku 1998.

Ochrona przyrody a proces restrukturyzacji rolnictwa

W Zasobie Własności Rolnej Skarbu Państwa znalazł się także cały szereg nieruchomości, które znajdowały się na terenach, które były objęte szczególną ochroną w oparciu o przepisy o ochronie przyrody. Obejmują one przede wszystkim; parki krajobrazowe (66 645 ha), rezerwaty przyrody (8 040 ha), użytki ekologiczne (5 655 ha). Nieruchomości tego typu bardzo często przekazuje się na rzecz krajowych jednostek organizacyjnych, które nie mają osobowości prawnej. W drodze nowelizacji ustawy z 19 października 1991 r. została utworzona szansa zwolnienia z opłat za pełnienie zarządu nieruchomości, które objęte są jednym z typów ochrony przyrody. Także w przepisach znowelizowanej ustawy zdecydowano, że od dnia 19 stycznia 1994 r. lasy, które podlegają zarządowi Lasów Państwowych, a nie zostały wydzielone geodezyjnie z Państwowego Funduszu Ziemi i z nieruchomości, które zostały po zlikwidowanych PGR-ach przechodzą do Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa. W takim trybie zostało przyjętych do Zasobu do dnia 30 czerwca 1999 r. blisko 94 tys. ha lasów, z których w przeróżnych formach zostało rozdysponowane blisko 65 tys. ha. Uchwalono, że wszystkie lasy, w których jest szansa na prowadzenie sensownej gospodarki leśnej, będą przejmowane przez Lasy Państwowe. Reszta niewielkich oraz rozproszonych zespołów leśne powinna zostać w Zasobie w celu dalszego rozdysponowania ich razem z przyległymi do niech nieruchomościami rolnymi.

Jak do tej pory Agencja zaoferowała Lasom Państwowym 154 tys. ha gruntów w celu zalesienia. Po objęciu wspólnymi przeglądami 122 tys. ha takich gruntów do przejęcia przez Lasy Państwowe zostało zakwalifikowanych 98 tys. ha z czego do dnia 30 czerwca 1999 r. przekazano do zalesienia 71 tys. ha.

Wybrane przykłady ochrony środowiska naturalnego w państwach Unii Europejskiej

Najlepiej sposób podejścia do sprawy ochrony dziedzictwa kultury materialnej środowiska przyrodniczego ilustruje Wielka Brytania, w której zgodnie z obowiązującymi przepisami osoby fizyczne oraz prawne, które są właścicielami albo też dzierżawcami obiektów krajobrazowych posiadają prawo starania się o przyznanie przysługujących dotacji na finansowanie prac, które związane są z ochroną oraz udostępnianiem obiektów krajobrazowych dla narodu. Za tego typu obiekty uważane są głównie: pastwiska leżące na podłożu kredowym oraz skałach wapiennych, wrzosowiska, wody śródlądowe, obszary wybrzeży morskich, tereny górskie, tereny o istotnej wartości historycznej, tradycyjne sady oraz ogrody, lasy gminne, obszary wiejskie wokoło miast, tradycyjne ogrodzenia (żywopłoty). Za element ochrony powyżej wyliczonych obiektów uważane jest także zachowanie okazów fauny, które tam występują, dbanie o wygląd oraz "naturalną urodę" tych obiektów. Właściciele albo dzierżawcy mają obowiązek do zawarcia umowy na ochronę tych obiektów na okres co najmniej dziesięciu lat. W umowie, zamiast standardowej stawki dotacji, określane zostały bardzo szczegółowo, ustalone obszary prac koniecznych do zrobienia w obrębie ochrony obiektu krajobrazowego. Podobnych przykładów dbania o ochronę środowiska naturalnego w państwach Unii Europejskiej można by tu wyliczyć dużo e więcej ponieważ nawet w Szwecji, którą niemal w całości pokrywają lasy i gdzie raptem 7 % całej powierzchni ziem stanowią grunty uprawne rolnikom wynagradzane są koszty używania polecanych sposobów uprawy gleby oraz pielęgnacji trwałych użytków zielonych.

Polityka ekologiczna rozwoju polskiego rolnictwa

Polityka ekologiczna rozwoju Polski została zaakceptowana przez parlament w roku 1991. Tego samego roku została opracowana Strategia Ochrony Żywych Zasobów Przyrody. Podstawowe cele strategii opierały się na analizowaniu pojawiających się zagrożeń oraz alternatywnych metod gospodarowania, które powinno się stosować w krajobrazie rolniczym, w lasach, na obszarach użytków zielonych, terenach wodno-błotnych, systemach hydrologicznych oraz w działalności gospodarczej . Z takiego punktu widzenia w rolnictwie na uwagę zasługują szczególnie dwa zamiary, które miały na celu zjednoczenie ochrony różnorodności biologicznej z rolniczą działalnością gospodarczą. Pierwsza z nich dotyczyła tak zwanych "Zielonych Płuc Polski", czyli północno-wschodniego regionu państwa, gdzie program ochrony różnorodności biologicznej oraz krajobrazowej związany był z naturalnym rolnictwem, eko-turystyką, rekreacją oraz tradycyjnym rzemiosłem. Drugim zamierzeniem było stworzenie w roku 1992 w Wielkopolsce na terenie 1600 ha Agroekologicznego Parku Krajobrazowego gdzie w poprzednim stuleciu uformował się krajobraz rolniczy, w obszarze którego występują zadrzewienia śródpolne. Obszar ten wyróżnia bardzo bogata różnorodność biologiczna (ponad 800 gatunków roślin oraz bogata fauna), mozaikowate ułożenie pól uprawnych, pasma łąk, występują oczka śródpolne oraz bagna przy wysokim poziomie produkcji rolnej z racji polepszonych stosunków wodnych.

Dokumenty prawne, które wspierają inwestycje służące ochronie środowiska

Mimo zmian, naszemu rolnictwu jako jednemu z ostatnich w Europie udało się zachować swój tradycyjny charakter, w którym rozwój oraz wprowadzane zmiany nie zdołały zniszczyć tradycyjnych społeczności wiejskich oraz europejskiego krajobrazu rolnego. Stanowi ono część naszego, wspólnego spadku europejskiego.

Przyszłościowe zamiary rządu w obszarze popierania inwestycji, które służą ochronie środowiska zostały zapisane w dokumencie "Spójna polityka strukturalna rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa" zaakceptowanym przez Radę Ministrów w lipcu 1999 r. Z tego dokumentu jasno wynika m.in., że rolnikom będą przyznawane subsydia na sfinansowanie części kosztów budowy albo remontu urządzeń do oczyszczania ścieków bytowych a także urządzeń do prawidłowego magazynowania nawozów organicznych oraz kiszonek. Opracowany projekt ustawy o nawozach i nawożeniu nałożył obowiązek zbudowania takich urządzeń w czasie pięciu lat od momentu wejścia jej do życia.

Podobnie dotowane będą ze środków publicznych poniższe inwestycje ekologiczne:

  • budowanie urządzeń, które przeciwdziałają erozji i dróg technologicznych robionych w trakcie scalania gruntów,
  • budowanie urządzeń małej retencji wodnej,
  • działanie na rzecz utrzymania dóbr krajobrazowych oraz dziedzictwa kulturowego wsi (zakładane były zadrzewienia śródpolne, ochronie poddano elementy krajobrazu, które korzystnie wpływały na bilans wodny, ochrona tradycyjnego dla wybranego regionu budownictwa wiejskiego).

Omawiany dokument zakładał także wdrążenie, na wzór zasad, które obowiązują w Unii Europejskiej, płatności, które wynagradzają ubytek dochodów rolników, którzy używają sposobu produkcji służącej ochronie środowiska.

W naszych warunkach przedstawione płatności skierowane będą do następujących rolników:

- używających konkretnych metod gospodarowania na obszarach o wysokich walorach przyrodniczych,

- używających polecane metody gospodarowania na obszarach o mniej korzystnych warunkach do produkcji rolnej,

- do tych, którzy podejmują działania, które służą zmniejszaniu zanieczyszczenia wód oraz erozji, wspierających rozwój małej retencji wodnej oraz elementów krajobrazowych,

- dla tych, którzy prowadzą gospodarstwa ekologiczne, przestawiają się na ekologiczne sposoby produkcji albo używających integrowane sposoby produkcji rolnej,

- zajmujących się hodowlą ginących gatunków zwierząt gospodarskich oraz uprawiających ginące odmiany roślin uprawnych,

- dla tych którzy dokonują inwestycji w energooszczędne środki trwałe oraz technologie przydatne w systemach produkcji przyjaznych dla środowiska.

Dodatkowo, także wzorem zasad, które obowiązują w Unii Europejskiej Krajowy program zwiększania lesistości ma zostać uzupełniony o subwencje dla rolników. Wypłaty dla rolników, którzy podejmą się zalesiania własnych gruntów będą robione (zależeć będzie to od sytuacji regionalnej oraz dostępnych środków) w formie dotacji kosztów nasadzeń, pielęgnacji oraz innych prac w czasie pierwszych pięciu lat uprawy lasu i nakładów na infrastrukturę leśną (przecinki przeciwpożarowe, miejsca czerpania wody, drogi leśne itp.).