Unia Europejska – historyczna szansa dla Polski

WSTĘP

Koncepcja zintegrowania państw europejskich już nie raz były precyzowane i wygłaszana. Miało to miejsce już w czasach starożytnych, ale po drugiej wojnie światowej nadano tej koncepcja ta nabrała świeżej wartości. Powstały wtedy wyjątkowo sprzyjające okoliczności, by wprowadzić w życie koncepcję europejskiego zjednoczenia. Koszmar drugiej wojny światowej, zdewastowane tereny oraz rozkład gospodarek sprawiły, że Europejczycy uświadomili sobie potrzebę utworzenia oraz uczynienia ściślejszymi postawy do współdziałania i zjednoczenia, co było koniecznym czynnikiem stabilizacji oraz życia razem bez wojen i konfliktów.

W obawie przed ewentualnością ponownego podniesienia się skłonności o nacechowaniu nacjonalistycznym jak również niebezpieczeństwo stojące u wschodnich bram Europy w postaci Związku Radzieckiego Republik Radzieckich, państwa europejskie, które utraciły zajmowane dotąd pozycje na arenie politycznej i gospodarczej zaczęły szukać nowych dróg i nowych sposobów na ponowne wzmocnienie i powrócenie na szczytowe miejsca międzynarodowego znaczenia.

Organizacje i stowarzyszenia propagujące zjednoczeniowe wartości w stosunku do kontynentu europejskiego przeżywały swój "złoty wiek". Wznowiły swą działalność istniejące przed wojną organizacje związkowe, powstało dużo nowych wewnątrzpaństwowych i ponadnarodowych ruchów i organizacji, grupujących wybitne jednostki swoich czasów - ludzi polityki, ekonomii, nauki, kultury… Idea integracji europejskiej była wartością, którą kierowały się w swoich wypowiedziach takie osoby, jak Winston Churchill, sprawujący w latach 1940 1945 oraz 1951 - 1955 funkcję szefa rządu Wielkiej Brytanii. We wrześniu 1946 roku nawoływał on do podjęcia działań w celu utworzenia konkurencyjnej wobec Stanów Zjednoczonych i Związku Radzieckiego organizacji o charakterze politycznym i gospodarczym. Mówił on w swoim przemówieniu, iż podstawa i pierwszym krokiem ku realizacji tego celu powinno być zjednoczenie Francji i Niemiec, które to następnie powinny objąć przewodnictwo nad pozostałymi zjednoczonymi państwami Europy. Nową organizację nazwał Stanami Zjednoczonymi Europy. Mówił także iż Wielka Brytania ze wszystkimi swoimi posiadłościami, Stany Zjednoczone Ameryki Północnej i Związek Radziecki powinny współistnieć w przyjaźni i stanowić opiekę nad reorganizującym się kontynentem europejskim.

Zanim dzisiejsza Unia Europejska nabrała obecnego kształtu musiała przejść długą i niełatwą ścieżkę. Nie był to jednak trud daremny, gdyż osiągnęła pozycję naczelną w skali świata, mającą wpływ na coraz więcej dziedzin życia Europejczyków.

GENEZA POWSTANIA UNII EUROPEJSKIEJ

Czerwiec 1947 roku przyniósł Plan Odbudowy Europy, który od nazwiska autora zwany jest Planem Marshalla, a który stał się pierwszym konkretnym krokiem na drodze do europejskiej integracji. USA, będące wówczas najlepiej rozwiniętym gospodarczo państwem, udzieliły wsparcia zachodnioeuropejskim państwom, by odbudowały narodowe gospodarki. Plan Odbudowy Europy polegał na udzieleniu pomocy poprzez dostawy towarów a także na wsparciu finansowym, opierającym się na kredytach, bezzwrotnych pożyczkach i pożyczkach niskooprocentowanych z wydłużonym terminem spłaty, przy założeniu, że kraje biorące udział w programie same stworzą reguły, w oparciu o które będzie odbudowywana powojenna Europa i kierunkowany jej rozwój jak również sposób rozparcelowania udzielonych pożyczek.

W odpowiedzi na zaproponowany przez Stany Zjednoczone plan kraje Europy Zachodniej 16 kwietnia 1948 roku utworzyły Organizację Europejskiej Współpracy Gospodarczej (Organization for European Economic Co-operation - OEEC), której zadaniem było spełnianie łącznika ze Stanami Zjednoczonymi. Uczestnictwo w programie zaproponowano wszystkim państwom europejskim, niestety państwa Europy Środkowo-wschodniej, znajdujące się w sowieckiej strefie wpływu, w tym Polska, odrzuciły uczestnictwo z powodu krytycznego nastawienia Związku Radzieckiego.

Pierwszymi celami do osiągnięcia, postawionymi przez Organizację Europejskiej Współpracy Gospodarczej, były:

• Utworzenie projektu, w oparciu o który miała być podnoszona z wojennych zniszczeń Europa oraz rozwijana współpraca w dziedzinie gospodarki pomiędzy krajami, które weszły w skład OEEC, a także sposób rozdziału wsparcia udzielanego ze strony Stanów Zjednoczonych
• Osiągnięcie miejsca do dyskusji, negocjacji i konsultowania się z USA w kwestiach europejskich.

Planem Marshalla został zakończony w 1950 roku jednak kraje członkowskie Organizacji Europejskiej Współpracy Gospodarczej nie zaniechały współdziałania, rozszerzając i wprowadzając zmiany do projektu, w oparciu o który funkcjonowały. Organizacja Europejskiej Współpracy Gospodarczej została przemianowana w 1960 roku w Organizację Współpracy i Rozwoju Gospodarczego (Organisation for Economic Co-operation and Development - OECD), w której urzeczywistniło się drugie zadanie OEEC - utworzenie forum do rozmowy i konsultacji nad przyszłością gospodarczą państw zachodnioeuropejskich. Zajmuje się liberalizacją wymiany handlowej oraz międzypaństwową współpracą.

Następny etap wdrażania idei integracji to rok 1949 - wówczas to utworzono dwie bardzo ważne instytucje o dużym znaczeniu w polityce międzynarodowej. Były to Rada Europy i NATO - Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego.

Dotychczas podjęte kroki w kierunku integracji nie były zadowalające dla niejednego propagatora tej idei. Szukali oni ciągle nowych, przynoszących coraz lepsze efekty i bardziej sprawnych dróg. Do tak zwanych "ojców założycieli" Wspólnot Europejskich należy Francuz z pochodzenia o ekonomicznym wykształceniu - Jean Monnet, którego celem było tworzenie podwalin pod wspólną pracę między narodami i ten cel przyświecał mu przez całą karierę zawodową. Chciał przystosować ideę zjednoczeniową do zapotrzebowań swojego kraju ojczystego, gdyż państwo francuskie w obawie przed niebezpieczeństwem, jakim był jego wschodni sąsiad - Niemcy, starało się przeforsować taki sposób rozwiązywania spraw, by zabezpieczyć swoje interesy. Wynikiem prac Monneta był projekt, który 9 maja 1950 roku francuski minister spraw zagranicznych Robert Schuman zaprezentował. Była to propozycja połączenia interesów francuskich i niemieckich w dziedzinie przemysłowej oraz poddanie rynku węgla i stali pod wspólny zarząd. Projekt przyjęło 6 państw: Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, Republika Federalnych Niemiec oraz Włochy, które 18 kwietnia 1951 roku w Paryżu utworzyły Europejską Wspólnotę Węgla i Stali (EWWiS). Na jej czele stanął twórca projektu - Jean Monnet. Podstawowym założeniem powstałej organizacji było połączenie rynków węgla i stali, czyli tych, które miały największy udział tak w przemyśle zbrojeniowym, jak i restrukturyzacji gospodarczej krajów ze zniszczeń wojennych. Z upływem czasu zaczęto próbować objąć integracją inne sektory - wojskowy i polityczny. Nie zaowocowało to jednak sukcesami, gdyż na przeszkodzie stanęły dążenia wewnątrznarodowe i politycy uznali, iż zjednoczenie w sferze politycznej można osiągnąć poprzez zjednoczenie gospodarcze i na tym skupili swoje działania.

Duże znaczenie dla zwiększenia zainteresowania się nową organizacją miały znaczne sukcesy, jakie osiągały kraje członkowskie Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali. Dzięki nim bardzo szybko podniosły się ze zniszczeń wojennych i zaczęły rozwijać się gospodarczo. Nie obyło się wprawdzie bez przeszkód, których źródłem były ciasne rynki wewnątrzpaństwowe lub małe środki finansowe. Indywidualnie państwa nie były w stanie sobie z nimi poradzić. Stało się to przyczyną zaproponowania przez Belgię, Holandię i Luksemburg objęcia procesem zjednoczenia innych sektorów działalności gospodarczej państw. Powstały wtedy Europejska Wspólnota Gospodarcza (EWG, European Economic Community - EEC) i Europejska Wspólnota Energii Atomowej (Euratom - European Atomic Energy Community - EAEC). Podstawę prawną dały im traktaty rzymskie, podpisane 25 marca 1957 roku przez te same kraje, które stworzyły Europejską Wspólnotę Węgla i Stali. Mocy prawnej nabrały one 1 stycznia 1958 roku i podpisano je bezterminowo. Zadaniem Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej było osiągnięcie postępu w gospodarce, rozwój tej dziedziny, stabilizacja, podniesienie stopy życiowej i wzmocnienie współpracy między europejskimi krajami.

Już na wstępie założono, że 3 organizacje: EWWiS, EWG i Euratom, zostaną w przyszłości połączone. W tym celu, w tym samym czasie co traktaty rzymskie, została podpisana konwencja o fuzji niektórych instytucji wspólnotowych. W ten sposób dla trzech Wspólnot istniał jeden Parlament i jeden Trybunał. Parlament Europejski został utworzony 30 marca 1962 roku. Obecnie liczy 732 deputowanych i wyposażony jest w kompetencje z zakresu ustawodawstwa, uchwalania i kontroli wykonywania budżetu oraz kontrolne w stosunku do instytucji wspólnotowych. Trybunał Sprawiedliwości, którego dzisiejsza nazwa brzmi Europejski Trybunał Sprawiedliwości, powstał w 1952 roku. Jego zadaniem jest stosowanie prawodawstwa i interpretowanie zapisów traktatowych. Jest jedyną instytucją posiadającą prawo wydawania opinii na temat poprawności interpretowania zapisów traktatowych i wypowiadania się, czy dokumenty prawne autorstwa wspólnotowych organów nie stoją w sprzeczności z tymi zapisami.

Z każdym rokiem swej działalności EWG wzmacniała swą pozycję i znaczenie zarówno na kontynencie europejskim jak i na arenie międzynarodowej dzięki wydawaniu dużej liczby ważnych i znaczących dokumentów. Jako przykładowe można podać konwencje z Juande lub z Lome, które podpisały kraje EWG i państwa z rejonu morza Karaibskiego, Afryki i Pacyfiku, a które zagwarantowywały tym wsparcie materialne i handel. W 1965 roku podpisano Traktat Fuzyjny, który łączył kolejne wewnętrzne organy wspólnotowe. W lipcu 1967 roku stworzono pierwszą wspólną instytucję dla 3 Wspólnot. Była to Komisja Europejska.

W roku 1968 zaczęto ujednolicać rolnictwo i utworzono Unię Celną.

Lata 70-te przyniosły nowy wymiar współdziałania Wspólnotom Europejskim. Dla koordynowania współpracy międzyrządowej w polityce międzynarodowej została utworzona organizacja o nazwie Europejska Współpraca Polityczna (EWP). Instytucją stojąca ponad EWP, znajdującą się poza normami ustawowymi Wspólnot Europejskich została Rada Europejska, w której kompetencji leży decydowanie o przyszłych formach działalności i rozwoju Wspólnot Europejskich. Powołano również Europejski System Walutowy (ESW), którego zadaniem było ustabilizowanie kursów walutowych w krajach Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej.

Wydarzenia z lat siedemdziesiątych, przede wszystkim poważne załamanie na rynkach naftowych oraz krach systemu walutowego spowodowały osłabienie i spowolnienie integracji wielu sektorów gospodarczych. Spostrzeżono i ujawniono błędy Traktatu o Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej, iż nie ma tam zapisów dotyczących przyszłości Wspólnoty, jak się ma ona znaleźć na kolejnym etapie zjednoczenia oraz negatywne strony obowiązującego sposobu decyzyjnego wymagającego jednomyślnego stanowiska we wspólnotowej Radzie Ministrów, co nie pozwalało podjąć niejednej decyzji. Zaczęto więc dostosowywać uprawnienia wspólnotowe do wymogów sytuacji i czynić jej działalność bardziej sprawną, co też czyniono przez kolejne lata.

Polepszenie położenia i zaktywizowanie zjednoczeniowych procesów miała przynieść koncepcja jeszcze głębszego integrowania, którego przejawem miał być wspólny rynek. Lecz utworzenie jednolitego wewnętrznie rynku nie było łatwe i konieczne było włożenie w to wiele pracy. Wymagało to zniesienia niejednej przeszkody i bariery, które spowalniały swobodę przepływu osób, towaru, usług i środków pieniężnych. Bariery te niepotrzebnie podnosiły tylko koszty umów o zasięgu międzynarodowym. Działania, które podejmowano w tej dziedzinie zostały uwieńczone traktatem, który zatytułowano Jednolity Akt Europejski. Został on podpisany 17 lutego 1986 roku w Luksemburgu. Zawarto w nim możliwość poszerzenia uprawnień Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej o badania naukowe, sferę technologii czy ekologię, jak również zmniejszenie różnic w rozwoju. Wyznaczono również termin, do którego miały być zakończone wszystkie działania podjęte w związku z utworzeniem wewnętrznego rynku na 1 stycznia 1993 roku.

Zwieńczeniem tego trwającego wiele lat procesu integrowania się państw europejskich po wojnie, które zapoczątkowało nowy etap rozwoju zjednoczonych państw i całego kontynentu europejskiego, miało miejsce 2 lutego 1992 roku w Maastricht. Wówczas to 12 krajów, które tworzyły Europejską Wspólnotę Gospodarczą, podpisało Traktat o Unii Europejskiej, którego podstawę stanowiły trzy filary uzupełnione o dwie polityki: wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa oraz wspólny wymiar sprawiedliwości i sprawy wewnętrzne. Traktat o UE, sięgający daleko w przyszłość i przewidujący dał podstawy dla całokształtu zadań do spełnienia, metod ich realizacji oraz form działania Unii Europejskiej.

Dziś początkach XXI stulecia, konieczne jest uświadomienie sobie, że nie wszystko zostało zrealizowane i dużo rzeczy czeka na realizację, dlatego przebieg ujednolicania państw europejskich nie został zakończony. Wprawdzie została wprowadzona unia gospodarczo-walutowa i nowa wspólna waluta - euro, lecz nadal nie został osiągnięty cel najwyższy, czyli Europejska Unia Polityczna.

Niektóre dane o państwach członkowskich Unii Europejskiej i Polsce (2005 r)

Państwo	Powierzchnia	Ludność	PKB	PKB per capita	Członkostwo w głównych europejskich organizacjach
	tys. km2	tys.	mld USD	ECU
Austria	83 858	8 184 691	222	27 300	Rada Europy, OBWE
Belgia	30 525	10 364 388	260	25 400	Rada Europy, OBWE, NATO, UZE
Cypr	5 895	780 133	11,9	15 600	Rada Europy, OBWE
Czechy	78 866	10 241 138	57	5 500	Rada Europy, OBWE, NATO
Dania	43 094	5 433 000	186	35 100	Rada Europy, OBWE, NATO, UZE
Estonia	45 226	1 332 893	5	4 300	Rada Europy, OBWE, NATO
Finlandia	338 145	5 223 442	131	25 400	Rada Europy, OBWE
Francja	547 026	60 656 178	1623	25 400	Rada Europy, OBWE, NATO, UZE
Grecja	131 940	10 668 354	124	11 700	Rada Europy, OBWE. NATO, UZE
Hiszpania	504 782	44 100 000	592	15 000	Rada Europy, OBWE, NATO, UZE
Holandia	41 526	16 406 491	397	25 200	Rada Europy, OBWE, NATO, UZE
Irlandia	70 273	4 015 676	83	22 500	Rada Europy, OBWE
Litwa	65 200	3 596 617	10	2 600	Rada Europy, OBWE, NATO
Luksemburg	2 586	443 000	16	44 000	Rada Europy, OBWE, NATO
Łotwa	64 589	2 290 237	7	2 700	Rada Europy, OBWE, NATO
Malta	316	398 534	4,1	11 000	Rada Europy, OBWE
Niemcy	357 023	82 400 000	2,431	27 400	Rada Europy, OBWE, NATO, UZE
Polska	322 577	38 635 144	161	4 200	Rada Europy, OBWE, NATO
Portugalia	92 389	10 566 212	118	11 800	Rada Europy, OBWE, NATO, UZE
Słowacja	49 035	5 430	20	3 600	Rada Europy, OBWE, NATO
Słowenia	20 273	2 011 070	18	9 100	Rada Europy, OBWE, NATO
Szwecja	449 964	9 060 430	251	28 300	Rada Europy, OBWE
Węgry	93 030	10 006 835	52	5 100	Rada Europy, OBWE, NATO
Wielka Brytania	244 820	60 441 457	1451	23 500	Rada Europy, OBWE, NATO, UZE
Włochy	301 277	58 103 033	1295	21 700	Rada Europy, OBWE, NATO, UZE
UE 25	3 980 000	458 000 000	10,2 bilionów €	22 300 €

CZŁONKOSTWO W UNII EUROPEJSKIEJ

Systematyczne podejmowanie działań, szybko postępujący rozwój, to co osiągnęły państwa europejskie oraz sukcesy krajów należących do Unii Europejskiej zostało zauważone i docenione przez państwa, które nie należały do Unii. Również ze strony samej Unii Europejskiej zostały podjęte działania w kierunku rozszerzenia i objęcia nim resztę europejskich państw. Już w fazie tworzenia i działania Wspólnot zakładano, że zjednoczeniem nie będzie objętych jedynie sześć państw założycielskich, lecz z czasem dołączą się inne. Wstęp do Traktatu założycielskiego podpisanego w Rzymie w 1957 roku zawiera zwrot skierowany do wszystkich krajów kontynentu europejskiego, zapraszający by starali się o uzyskanie statusu członka Europejskiej Wspólnoty. Oczywistym faktem było, iż akces mogły zgłaszać tylko te kraje, których rządy kierowały się zasadami demokracji, i które były odpowiednio rozwinięte gospodarczo, by były w stanie zmierzyć się ze zobowiązaniami członkowskimi i być konkurencyjnymi w stosunku do innych państw na poziomie wolnego rynku.

Najbardziej rozwinięte wówczas państwo europejskie - Wielka Brytania - nie zgodziła się na włączenie do tworzenia Wspólnot Europejskich. Obawiała się, iż skutkiem będzie zbyt daleko idące ograniczenie suwerenności jak również rozluźnienie związku z Brytyjską Wspólnotą Narodów. W efekcie jej pozycja na arenie międzynarodowej uległa osłabieniu, natomiast Europejska Wspólnota Gospodarcza odnotowała wzrost. Dlatego w 1961 roku Wielka Brytania postanowiła wraz z Danią i Irlandią zgłosić swój akces do EWG. W 1962 roku z wnioskiem o przyjęcie wystąpiła Norwegia. Wszystkie te kraje znalazły się w grupie państw oczekujących na umożliwienie włączenia się do wspólnotowych struktur. Oczekiwały, że uczestnictwo poprawi ich ogólną sytuację, że umocnią swą pozycję, rozwój gospodarczy nabierze tępa, będą miały dostęp do wspólnego rynku, unikną izolacjonizmu i będą miały wpływ na europejskie wydarzenia. Przystąpieniu Wielkiej Brytanii sprzeciwiała się Francja, zwłaszcza jej prezydent Charles de Gaulle. Ponowne rozmowy z Wielką Brytanią na temat jej przyłączenia się do Wspólno Europejskich zostały podjęte dopiero po ustąpieniu de Gaulla

Początkowe próby rozszerzenia Wspólnot o nowe państwa nie wypadły pozytywnie. W 1972 roku w Norwegii odbyło się referendum na temat przystąpienia tego kraju do wspólnotowej organizacji, które zakończyło się negatywnie, co było zaskoczeniem dla wielu osób.

Pierwsza fala rozszerzenie nastąpiła 1 stycznia 1973 roku. Wówczas do Wspólnot Europejskich przystąpiły trzy nowe państwa: Wielka Dania i Irlandia, powodując zwiększenie się liczby członków do dziewięciu.

Niejedno europejskie państwo, pomimo pragnienia uczestniczenia w budowie nowej europejskiej organizacji nie miało możliwości na to ze względu na swoją ekonomiczną sytuację lub systemów politycznych, które w nich panowały.

Z tego właśnie powodu Grecja, Portugalia i Hiszpania pod dyktatorskimi rządami nie mogły starać się o przyjęcie ich do europejskiej rodziny państw demokratycznych. Wprawdzie Grecy wynegocjowali pozycję państwa stowarzyszonego ze Wspólnotami na długo przed tym, kiedy w 1967 roku miał miejsce tak zwany zamach czarnych pułkowników, w którego wyniku rozpoczęły się rządy dyktatorskie. Gdy w Grecji ponownie zapanowała demokracja w 1974 roku, nic nie stało na przeszkodzie by to państwo stało się pełnoprawnym członkiem Wspólnot Europejskich, co też nastąpiło 1 stycznia 1981 roku. W ten sposób Wspólnoty liczyły już dziesięć państw członkowskich. Grecja w ciągu okresu przejściowego, który miał trwać pięć lat, miała dostosować system ceł importowych oraz politykę rolną do wspólnotowych wymogów. O dwa lata dłuższym okresem dostosowawczym (do 1 stycznia 1988 roku) zostały objęte brzoskwinie, pomidory oraz swoboda przepływu osób pracujących.

Gdy w 1974 roku przeszła rewolucja portugalska, a rok później zmarł generał Franco również Hiszpania i Portugalia postanowiły złożyć wniosek o członkostwo we Wspólnotach. Do przyłączenia się Hiszpanii negatywne stanowisko przyjęła Francja, uważała bowiem, że wpłynie to negatywnie na pozostałe wspólnotowe kraje. Takie stanowisko wydłużyło znacznie rozmowy negocjacyjne z tymi państwami, i nie należały do najłatwiejszych. Umowy o członkostwo zostały podpisane wreszcie 12 czerwca 1985 roku. Okresy przejściowe wynosiły: siedem lat w przypadku większości kwestii, w tym swobody przepływu osób pracujących (oprócz Luksemburga, w przypadku którego okres przejściowy trwał o 3 lata dłużej), w pozostałych przypadkach 10 lat.

Z upływem czasu wspólnotową działalnością zainteresowały się pozostałe państwa europejskie. Zaczęły wpływać kolejne wnioski o członkostwo: w 1989 roku złożyła go Austria, dwa lata później Szwecja a w 1992 roku Finlandia, Szwajcaria i po raz drugi Norwegia. Państwa te upatrywały we Wspólnotach Europejskich organizację atrakcyjną przede wszystkim z tego względu, że rósł jej poziom rozwoju gospodarczego oraz znaczenie polityczne na arenie międzynarodowej. Rozmowy wprawdzie przebiegały szybko i sprawnie, lecz powtórne referendum, które odbyło się w Norwegii miało ten sam wynik, co poprzednie, jak również referendum szwajcarskie. W efekcie kolejna fala rozszerzenia z 1995 roku zwiększyła liczbę państw członkowskich Wspólnot o trzy nowe kraje: Szwecję, Finlandię i Austrię.

Podczas gdy do sześciu założycielskich państw Wspólnot Europejskich przyłączały się następne, by współtworzyć zjednoczoną Europę, państwa środkowo- i wschodnioeuropejskie, znajdujące się w radzieckiej strefie wpływu, nie miały na to na razie żadnych szans. Sytuacja odmieniła się, gdy na przełomie lat 1989/1991 rozpadł się Związek Radziecki a państwa uwolniły się spod jego wpływu, dopiero wówczas mogły zacząć myśleć o przyłączeniu się do wspólnotowych struktur.

Niestety poziomem rozwoju gospodarczego znacznie odbiegały od krajów unijnych, to w zasadzie nic nie było na przeszkodzie, by mogły zacząć starać się o członkostwo. Na początek uzyskały statusy państw stowarzyszonych, co nastąpiło w przypadku Czechosłowacji, Polski i Węgier w 1991 roku. Założeniem tych umów było doprowadzenie do uzyskania przez te państwa statusu pełnoprawnego członka Wspólnot Europejskich. Z czasem analogiczne umowy podpisano z Albanią, Bułgarią, Rumunią, Słowenią, Estonią, Litw i Łotwą. Natomiast po rozpadzie Czechosłowacji na dwa oddzielne państwa umowa także została zastąpiona dwiema, z każdym z nowopowstałych państw z osobna.

Jako pierwsze wnioski o członkostwo złożyły Polska i Węgry, co nastąpiło w marcu 1994 roku. Kolejne lata przyniosły podobne kroki podjęte przez Bułgarię, Estonię, Litwę, Łotwę, Czechy, Rumunię, Słowację i Słowenię.

Jako reakcję na te kroki opublikowano w 1993 roku Białą Księgę, która wyszczególniała zadania, które państwa starające się o członkostwo musiały wykonać, by stać się w pełni gotowymi na to. W czerwcu 1996 roku zapadła decyzja, iż rozmowy akcesyjne z kandydującymi państwami zostaną rozpoczęte w pół roku po zakończeniu się międzyrządowego zebrania. Wówczas nie było możliwości jednoczesnego zakończenia rozmów akcesyjnych ze wszystkimi kandydatami, ani jednoczesne przyjęcie ich w unijne struktury. Było to spowodowane tym, że państwa znajdowały się na różnym poziomie w rozwoju gospodarczym jak i w dostosowywaniu się do unijnych wymogów. Najbliższe przyjęcia były Czechy i Słowenia. Zakładano, iż przyjęcia rozłożą się w czasie oraz to, że okresy przejściowe również będą uzależnione od państw.

Konieczne jest zauważenie faktu, iż część europejskich krajów nie była pozytywnie nastawiona do zjednoczeniowych koncepcji. Niektóre uważały, iż członkostwo w Unii spowoduje odwrotny proces niż rozwój gospodarczy i poprawę poziomu życia, oraz że pociągnie to za sobą utratę niepodległości. To było przyczyną wystąpienia Grenlandii ze Wspólnot Europejskich, która należała do nich jako część państwa duńskiego, a po uzyskaniu statusu autonomicznego zdecydowała się na ten krok. W tej chwili ma status zamorskiego terytorium stowarzyszonego.

DROGA POLSKI DO UNII EUROPEJSKIEJ

Sytuacja, jaka miała miejsce po upadku w Polsce tak zwanej "demokracji ludowej" unaoczniła konieczność zreformowania wielu instytucji i dostosowania kraju do nowej rzeczywistości oraz do europejskiego poziomu. Polska stanęła przed zupełnie nowymi i odmiennymi od dotychczas jej znanych zadań i problemów. Państwa, który dotychczas znajdowały się pod wpływem ustroju narzuconego przez Związek Radziecki, musiały dokonać transformacji systemowej od ustroju opartego na gospodarce kolektywistycznej do demokracji i swobód gospodarczych. Jako cel Polska postawiła sobie dołączenie do Unii Europejskiej. Interesować tą kwestią zaczął się już rząd Tadeusza Mazowieckiego w 1989 roku, kiedy brano pod uwagę zawiązanie współpracy ze Wspólnotami Europejskimi. Chciano w ten sposób umocnić pozycję Polski oraz spowodować, by rozwój gospodarczy nabrał tępa. W 1990 roku podjęto rozmowy o stowarzyszenie państwa polskiego ze Wspólnotami. Zakończyły się one podpisaniem Układu Europejskiego 16 grudnia 1991 roku.

Dokument podpisano bezterminowo, a mocy prawnej nabrał 1 lutego 1994 roku. Podstawowymi celami Układu były:

• Utworzenie bazy dla dialogu politycznego, dzięki któremu miano osiągnąć bliższą współpracę polityczną między państwem polskim a państwami zjednoczonymi we Wspólnotach
• Udzielenia wsparcia dla rozwoju handlowego i zharmonizowanych relacji ekonomicznych pomiędzy podpisującymi Układ, co z kolei miało na celu stworzenie dogodnych warunków dla rozwoju gospodarczego Polski
• Utworzenie warunków, na których mogłoby się oprzeć wsparcie finansowe i techniczne dla Polski
• Utworzenie warunków sprzyjających stopniowemu integrowaniu się państwa polskiego z WE
• Wspieranie współpracy kulturalnej.

Przewidziane zostało utrzymywanie stałej łączności między Polską a Wspólnotami, co miało na celu pomaganie Polsce w dostosowywaniu się do wymogów ekonomicznych i politycznych Wspólnot Europejskich.

Dla sektora przepływu towarów Układ Europejski utworzył strefę wolnego handlu, co oznaczało całkowite zlikwidowanie opłat celnych i pozostałych metod ograniczających, dając jednocześnie szansę na zliberalizowanie innych ważnych dziedzin. Wytyczne te wprowadzane są w życie stopniowo i tylko w stosunku do określonych produktów.

Umożliwiono swobodę prowadzenia działalności gospodarczej jako własnej firmy przy czym pozostawiono możliwość wprowadzenia ograniczających przepisów do tej wolności.

W sektorze usługowym podjęto działania umożliwiające z czasem świadczenie działalności usługowej przez Polaków lub Europejczyków lub należące do nich firmy, które zostały stworzone na terenie należącym do innych osób niż te ,do których kierowane są usługi, uwzględniające poziom rozwoju sektora usługowego stron podpisujących Układ.

Gdy zapisy Układu nabiorą mocy prawnej, kraje będące członkami Unii podjęły zobowiązanie zagwarantowania swobody przepływu kapitału w określonych kwestiach:

1. środków finansowych związanych z bezpośrednimi inwestycjami w firmy, które zostały stworzone w oparciu o literę prawa państwa, gdzie inwestycje są lokowane,

2. dotyczą środków inwestowanych w zgodzie z wytycznymi Układu, to znaczy które dotyczą wolnej przedsiębiorczości i zlikwidowania lub zwracania zainwestowanych środków, oraz osiągniętych zysków z tego tytułu.

Zobowiązania te zaczęły dotyczyć Polskę w momencie zakończenia pierwszej fazy okresu przejściowego, to znaczy od l lutego 1999 roku. Po upływie tego czasu strony podjęły zobowiązanie, iż podejmą każde możliwe starania, ułatwiające utworzenie kryteriów koniecznych do wdrażania wspólnotowego prawodawstwa w sprawie swobody przepływu środków finansowych.

W Układzie zawarto reguły dotyczące konkurencyjności w relacjach handlowych pomiędzy stronami Układu. Znalazła tu zastosowanie stara zasada zakazująca działalności ograniczającej swobodę konkurencji, jeśli działania te stoją w sprzeczności z postanowieniami Układu i jeśli jednocześnie mogą negatywnie wpływać na stosunki handlowe pomiędzy sygnatariuszami Układu.

Korzystne strony wdrażania postanowień tego dokumentu to sprawienie, że rozwój gospodarczy nabrał tępa przy jednoczesnym obniżeniu poziomu inflacji. Natomiast skutki stowarzyszenia to:

• zlikwidowanie przeszkód la polskich eksporterów, co w sposób pozytywny wpłynęło na zwiększenie się liczby inwestorów, konsumpcji i PKB
• wymóg obniżenia przez Polskę opłat celnych dotyczących importu, co wpłynęło na zwiększenie się importu a przez to na spadek salda obrotów bieżących
• wprowadzenie klauzuli restrykcyjnej, co spowodowało poprawienie salda obrotów bieżących
• stworzenie takiego sposobu wymiany handlowej, który byłby efektywny dzięki zniesieniu przeszkód w stosunku do towarów eksportowanych z Polski, co oddziałuje na wymianę handlową zagraniczną, konsumpcję, poziom inwestycji i produkt krajowy brutto, a także obniża poziom inflacji i bilansu handlowego.
• Zwiększa siłę napływu środków kredytowych pochodzących z Europejskiego Banku Inwestycyjnego, co ma spowodować wzrost inwestycji, a w sposób pośredni także poprawę eksportu a w późniejszym czasie wzrost PKB
• Nacisk ze strony konkurencji wzrastający z upływem lat według przewidywań.

Ważnym efektem podpisanego Układu o Stowarzyszeniu jest nie podlegająca zwrotowi pomoc pieniężna UE dla państwa polskiego. Dokonywała się ona przede wszystkim w oparciu o program Phare (skrót od Poland, Hungary - Assistance for Restructing of Then-Economics), który powstał w 1989 roku na szczycie siedmiu najbardziej uprzemysłowionych państwa na świecie.

Program jest finansowany ze środków unijnych oraz innych państw, będących członkami OECD, Banku Światowego, Międzynarodowego Funduszu Walutowego, Europejskiego Banku Odbudowy a także specjalnych organizacji działających przy ONZ. Udzielanie pomocy koordynuje Komisja Europejska.

Środki finansowe mają być przydzielane na konkretne cele w konkretnych sektorach: rolnictwie, sektorze prywatnym, małej i średniej przedsiębiorczości, ochronie środowiska, rozwoju regionalnym, sektorze usług finansowych. Dla Polski w latach 1990-1992 przypadło około 200 milionów ecu. Od 1993 roku zaczynając środki finansowe są przydzielane w kilkuletnich okresach. Polska otrzymała także pomoc w postaci niskooprocentowanych pożyczek udzielanych przez Bank Inwestycyjny. W sumie w latach 1990-1992 wyniosła ona 200 milionów ecu. Z tego najwięcej trafiło do Telekomunikacji Polskiej - 70 milionów, Polskiego Banku Rozwoju - 75 milionów), Lotniska Warszawskiego i Polskiego Górnictwa Naftowego i Gazownictwa - po 50 milionów ecu.

Działania skierowane na realizację zadań integracyjnych wdraża od 1996 roku specjalnie w tym celu powołany Komitet Integracji Europejskiej. Jest on podstawową instytucją administracyjna rządu w sprawach związanych z koordynowaniem działań integracyjnych i dostosowawczych państwa polskiego do unijnych wymogów, oraz koordynuje działania administracji państwowej mające na celu pozyskanie zagranicznych funduszy.

Mimo niosącego ze sobą nadzieję wstępu, przyłączenie się Polski do Układu Europejskiego nie było jednoznaczne z udziałem Polskie we Wspólnotach Europejskich. Dlatego Polska wraz z pozostałymi państwami kandydującymi wystosowały do Unii prośbę o dokładne określenie wymogów, jakie muszą spełnić, by zostały przyjęte do Unii. Jako odpowiedz zostały sformułowane tak zwane kryteria kopenhaskie na szczycie Rady Europejskiej w Kopenhadze w czerwcu 1993 roku. Zawierały wszystkie wytyczne, nie tylko ekonomiczne:

• Posiadanie stabilnych instytucji politycznych, które zagwarantują panowanie demokracji, poszanowanie dla praw człowieka i praw mniejszości oraz zapewnienie im ochrony
• Konkurencyjnej gospodarki rynkowej, która sprostałaby naciskom rynkowym UE
• Gotowość do sprostania zobowiązaniom wynikającym z unijnego członkostwa w tym związanym z unią polityczną, gospodarczą i walutową.

Polska wniosek akcesyjny złożyła 8 kwietnia 1994 roku dając tym do zrozumienia że może stanąć na wysokości zadania i sprosta wymogom członkostwa.

Duży wpływ na starania państwa polskiego o przyjęcie do Unii miały postanowienia Rady Europejskiej z Madrytu z grudnia 1995 roku. Zapadła tam decyzja o rozpoczęciu rozmów z państwami kandydującymi w pół roku po zakończeniu Konferencji Międzyrządowej dotyczącej przeprowadzenia w UE reform. W połowie 1997 roku zaopiniowała Polskę, jako państwo, które jest najlepiej przygotowana do podjęcia rozmów negocjacyjnych. Tak korzystna wypowiedź przesądziła o tym jak przebiegały dalsze rozmowy. Przewidziano rozszerzenie na rok 2005.

SPODZIEWANE KORZYŚCI CZŁONKOSTWA POLSKI W UNII EUROPEJSKIEJ

Polska wiązała nadzieję unijnym członkostwem takie jak i inne kraje kandydujące, które już wcześniej starały się o przyjęcie. Same zapisy Układu Europejskiego przewidywały niemałe korzyści gospodarcze polegające na zlikwidowaniu przeszkód w wymianie handlowej. Zakładały utworzenie strefy wolnego handlu, co pozwoliłoby Polsce na przykład zwiększyć rozmiary produkcji, a przez to obniżenie kosztów jednostkowych, racjonalne wykorzystywanie zasobów zwiększenie wyspecjalizowania. Miało to przynieść zwiększenie się dochodów na osobę w skali kraju. Dla obywateli oznaczało to tańsze ale i lepsze produkty wytwarzane w kraju, co wymuszał nacisk ze strony unijnej konkurencji.

Oczekiwano, że unijne członkostwo przyniesie Polsce rozwój i zmodernizować gospodarkę i da nowe szanse. Mają zostać zniesione bariery uniemożliwiające swobodny przepływ towaru pomiędzy Unią a Polską. Koniecznością stanie się zintegrowanie polskiego przemysłu rolniczego z unijnymi wymogami, co pozytywnie da się odczuć polskim eksporterom i temu, że polskie towary rolne staną się konkurencyjne. To znów ma pobudzić rozwój produkcji w przemyśle i współpracę, a przez to wzrost produktu narodowego.

W niczym nie ograniczone dojście do wewnątrzunijnego rynku, czyli do około 370 milionów potencjalnych nabywców, ma umożliwić zwiększenie zaoszczędzenia nakładów i poprawę międzynarodowej konkurencyjności wszystkich rzeczy wytwarzanych w Polsce, także wzrost napływu kapitałów i zwiększenie się liczby inwestorów, pochodzących z zagranicy, którzy wyraziliby zainteresowanie naszym krajem. Prognozy te oparte są na pozytywnych skutkach , które osiągnęły inne państwa, które już uczestniczą w budowaniu wspólnego rynku, co zaczęło się już na etapie dostosowywania się do unijnych standardów. Rzeczywistość była taka, iż wymiana handlowa miedzy unijnymi państwami wzrastała w sposób nieporównywalny nigdzie indziej a poziom obrotu handlowego Unii w handlu globalnym wynosił połowę. Wciąż wzrastał i następował rozwój unijnego eksportu dzięki czemu wzrastało narodowe bogactwo państw członkowskich, obce państwa zainteresowały się owymi rynkami zbytu, wzrosły zagraniczne inwestycje i konkurencja w efekcie napływ kapitału, nowe rozwiązania technologiczne i sposobów zarządzania, dzięki czemu gospodarka stawała się nowocześniejsza i sprawniejsza. Ożywienie gospodarcze przyniosło nowe miejsca zatrudnienia dla liczby osób przekraczającej 10 milionów, dzięki czemu spadło bezrobocie. Zakładano, iż tak też będzie się działo w Polsce.

Oczekiwano, że będą to korzyści na wiele lat i opierano te oczekiwania na prognozach, jaki będzie miało wpływ polskie członkostwo w Unii na makroekonomiczne kategorie. Opracowano dwa możliwe rozwiązania na lata 2001 - 2010, uzależnione od uzyskania statusu członka w 2001 roku lub w 2010 roku.

W przypadku wariantu pierwszego oczekiwano wzrostu inwestycji, a przez to szybsze restrukturyzowanie gospodarcze i większy wzrost. Drugi ten zakładał wzrost produktu krajowego brutto o 2,3 % w porównaniu z drugim wariantem. To znaczy, że produkt krajowy brutto będzie wzrastał szybciej jeśli Polska tanie się członkiem UE wcześniej. Przewidywano, iż inflacja będzie na poziomie 6,6% w okresie 2001 - 2005 w pierwszym wariancie, natomiast w drugim wyniosłaby 8,9 %. W przypadku wcześniejszego członkostwa przewidywano także, że tempo z jakim będzie następował wzrost eksportu będzie o 2% większe niż według drugiej wersji. Taka też różnica będzie w imporcie. Zostało to zapisane za pomocą tabeli.

Wpływ członkostwa Polski w Unii Europejskiej na podstawowe kategorie makroekonomiczne w latach 2001 - 2010 (przeciętne źródło wzrostu w %)

Wyszczególnienie	Scenariusz
	bez członkostwa w UE do 2010 r.		zakładający wejście do UE ok. 2001 r.
	2001 -2005	2006-2010	2001-2005	2006-2010
Produkt krajowy brutto (PKB)	4,7	4.0	6.1	4.7
Spożycie indywidualne	3,0	3,1	4.9	3.4
Inwestycje brutto	7.9	4.6	9.9	4.6
Krajowy popyt finalny	4.7	3,7	6,5	3,8
Eksport towarów i usług	7,4	5.9	9.1	7.9
Import towarów i usług	6,7	5.0	8.9	5,9
Inflacja (deflator spożycia indywidualnego)	8.9	7.8	6.6	4.4
Kurs walutowy zł/USD	3,9	3.8	2,0	2,0
PKB	13,8	19.1	14.8	21.3

Pomijając ważne względy ekonomiczne należy zwrócić uwagę na kwestie spoza ekonomii, zwłaszcza dotyczące bezpieczeństwa państwa. Unia Europejska posiada taki możliwości na poziomie dużo większym niż państwo polskie, które występowałoby samotnie na arenie międzynarodowej. Wejście Polski do unijnych struktur pozwalał się przyłączyć także do relacjami między państwami członkowskimi opartymi na pokoju, stabilizacji i partnerstwie.

Osamotniona Polska nie jest już tak atrakcyjna, gdyż może zaoferować znacznie mniej niż we wspólnocie, a przez to nie ma takiej siły przetargowej, by być skuteczna w zabieganiu o realizację swoich zamierzeń na polu międzynarodowych rozgrywek. Członkostwo polega również na tym, że Polska będzie miała wpływ na decyzje zapadające w Unii oraz na zasady jej funkcjonowania i kierunki rozwoju, a także na innych uczestników Wspólnot. A wewnętrzne unijne instytucje chronią wspólny rynek, podejmując interwencje tam, gdzie podejrzewa się istnienie nieuczciwych działań w konkurencji, zwiększaniu importu czy innych działań na szkodę wspólnotowych producentów.

Bardzo ważnym efektem zjednoczenia jest tworzenie nowych miejsc zatrudnienia, prze co zmniejszy się stopa bezrobocia a podniesie się stopa życiowa. Uczestnictwo w unijnych strukturach mogłoby poprawić klimat społeczno-polityczny i zrobić go przyjaznym na przeprowadzenie reform gospodarczych. Naczelne organy państwowe zostały zobowiązane do przeprowadzenia reform, które dostosują kraj zgodnie z wyznaczonym harmonogramem działań. W sposób doraźny motywowały je korzyści polityczne płynące z tego oraz naciski różnych zainteresowanych grup. Spodziewano się, że im szybciej nastąpi integracja tym bardziej opinia społeczna będzie do niej nastawiona przychylnie.

Nie należy zapominać, że Polska znajduje się pomiędzy dwoma dużych rozmiarów obszarami społecznymi - unijnym obszarem Schengen oraz rosyjską strefą Wspólnoty niepodległych Państw. Jest swego rodzaju strefą graniczną, przez którą będzie się odbywał szmugiel substancji narkotycznych, broni, pieniędzy pochodzących z nielegalnych źródeł oraz innych form działalności przestępczej w kierunku ze wschodu na zachód. W druga stronę będą uciekać osoby ścigane przez wymiar sprawiedliwości. Obszar za wschodnią granicą Polski stanie się strefą przestępców. Dlatego też staje się korzystne przyłączenie Polski do Unii i wspólne przeciwdziałanie przestępczości zorganizowanej o zasięgu międzynarodowym.

Powyższe rzeczy stanowią dla Polaków argument przekonujący o korzyściach płynących z unijnego członkostwa. Według badań przeprowadzonych przez Centrum Badania Opinii Publicznej za integracją opowiadało się w 1996 roku 55 procent społeczeństwa polskiego, i liczba ta z każdym rokiem rosła, co dawało nadzieję na pozytywny wynik referendum w sprawie członkostwa w Unii.

ZAKOŃCZENIE

Rozmowy w sprawie przyłączenia do struktur unijnych były precedensem w całym dorobku historycznym Polski. Przed Polską otwarła się szansa przeobrażenia społeczno - polityczno - gospodarczego kraju w ramach Unii Europejskiej, choć droga do osiągnięcia tego jest długa i trudna.

Poprawne ustosunkowanie się do realiów wewnętrznych i prawnych oraz do metod działania Unii Europejskiej będą decydować o warunkach przystąpienia Polski do Unii oraz w oparciu o jakie instrumenty finansowe ma się to stać. Lepsze przygotowanie polskich negocjatorów ułatwi szysze i najkorzystniejsze warunki przystąpienia. Natomiast wydłużenie się tego procesu spowoduje wzrost osób sceptycznie do tego nastawionych. W efekcie utrudnione będzie wdrażanie postanowień układu akcesyjnego.

Na szczęście dla Polski wszystko zakończyło się pomyślnie i państwo polskie stało się członkiem Unii Europejskiej wraz z dziewięcioma innymi państwami 1 maja 2004 roku.