1.Programy i ugrupowania poetyckie dwudziestolecia międzywojennego.

SKAMANDER- należeli tu Julian Tuwim, Jan Lechoń, Antoni Słonimski, Kazimierz Wierzyński, Jarosław Iwaszkiewicz, a współpracowali: Kazimiera Iłłakiewiczówna, Maria Pawlikowska- Jasnorzewska, Jerzy Liebert. Po 1918 roku grupa poetów skupiła się wokół literackiego czasopisma "pro arte et studio", miejscem ich spotkań była słynna kawirnia "Pod Pikadorem". Następnie już w bardziej formalny sposób zaczęli ze sobą współpracować, wydając czasopismo "Skamander", którego nazwa pochodzi od nazwy starożytnej rzeki opływającej Troję. Motyw rzeki - Skamandra pojawił się w dramacie Wyspiańskiego "Akropolis". Patronem ugrupowania został Leopold Staff. Poeci tej grupy chcieli postrzegać się jako formację "programowo bezprogramową". W istocie jednak można określić kilka cech poezji Skamandrytów, które czynią ją rozpoznawalną.

1. Prawo do swobody twórczej, doboru tematu ze względu na indywidualną wrażliwość i talent. Uwolnienia artysty i poezji od pełnienia obowiązków względem ojczyzny, interesu państwowego (słynna fraza Lechonia w "Herostratesie": "a wiosna - niechaj wiosnę a nie Polskę zobaczę").

2. Zwrócenie się w stronę rzeczywistości, wspołczesności, którą wcześniej uznawano za "niepoetycką".

3. Pochwała życia w jego najbardziej biologicznym, banalnym, a nawet trywialnym wymiarze, kult witalizmu, aktywizmu i dynamicznej siły bijącej z rzeczywistości.

4.Poeta jest kreatorem, który może wszystko, ale nie jest, jak w tradycji romantycznej, wybrana jednostką, wywyższonym wieszczem, lecz zwykłym człowiekiem, świadomym swoich ograniczeń. Bohaterem tej poezji jest również człowiek codzienności, najczęściej mieszkaniec miasta.

5. Język miał odzwierciedlić współczesność, musiał zatem stać się prostszym, bardziej demokratycznym i przystępnym. Używano zwrotów potocznych, pojawiły się również wulgaryzmy.

6. Formalnie jednak panuje tradycjonalizm tzn. zachowano klasyczne zasady budowy wiersza, w tym rymu i rytmu. Czerpano również z całej tradycji literackiej, nie odcinano się od przeszłości.

Wiersze programowe to "Wiosna" Juliana Tuwima (pyt. 8),

"Herostrates" Lechonia - zarzuca on Polakom życie przeszłością, oglądanie się wciąż za siebie, wiarę w mity romantyczne jak np. walka narodowowyzwoleńcza, która nie prowadzi do wewnętrznej wolności człowieka. Wezwanie o zburzenie Łazienek to słowa wytyczające drogę narodu do duchowej niezależności: należy przestać patrzeć wstecz, zacząć dostrzegać współczesność, teraźniejszość - jeśli przyszła wiosna - to niech ona się objawi bez podtekstu politycznego.

"Ojczyzna chochołów" Wierzyński - nawiązanie do symbolu marazmu narodowego, który pojawił się w "Weselu" Wyspiańskiego. Polacy nadal żywią się sprzecznymi mitami - sarmackim i narodowowyzwoleńczym. Nie potrafią zbudować nowego państwa, ponieważ zbyt przywiązani są do tradycji, nie wyciągają z przeszłości żadnych lekcji, traktują ją bezkrytycznie.

AWANGARDA KRAKOWSKA - należą tu Tadeusz Peiper, Julian Przyboś, Jalu Kurek, Jan Brzękowski. Terminem awangarda obejmujemy całokształt pojawiających się w sztuce XX wieku tendencji nowatorskich, głównie w kwestiach formalnych, będących wyrazem poszukiwania nowych dróg ekspresji artystycznej w imię buntu wobec sztuki dotychczasowej.

W latach 20 -tych formułuje się wokół czasopisma "Zwrotnica", wydawanego przez Tadeusza Peipera grupa poetycka zwana Awangardą Krakowską. Program był dość jasno przedstawiony:

1.3M- miasto, masa, maszyna - kult współczesności, techniki, postępu cywilizacyjnego, idei urbanizacji.

2. Poeta nie jest natchnionym wieszczem, lecz rzemieślnikiem, który w trudzie (niemal fizycznym) pracuje nad oporną materią słowa. Jest to jego obowiązek, z którego powinien wywiązać się jak najsumienniej. Powinien poszukiwać nowych dróg wyrazu, inspiracje czerpiąc z teraźniejszości - ona się rozwija, nie przeszłość.

3.Kreacyjny wysiłek musi być wyznaczony w ramach zasady ekonomii słowa i dyscypliny użycia słowa. Maksymum treści w minimum środków wyrazu.

4. Język poetycki jest różny od języka potocznego czy prozy, ponieważ nie nazywa rzeczy wprost, posługuje się metaforą, która wprowadza twórczą wieloznaczność.

5.Metafora to królowa środków poetyckich - nie odwzorowuje rzeczywistości, tylko ją przetwarza, jest przy tym ekonomiczna. Nie ma pełnić funkcji estetycznej tylko semantyczną, choć i o kunsztowność tu chodzi- poezja to tworzenie pięknych zdań.

6. Rymy odległe i niedokładne to walka z tradycyjną łatwą melodyką poezji.

7. Poetyka ekwiwalentu - mówienie o uczuciach i przeżyciach nie bezpośrednio, lecz poprzez metafory. Odrzucenie sentymentalizmu i taniej uczuciowości.

8. Układ rozkwitający.

Wiersze reprezentacyjne:

"Notre Dame" J. Przyboś - to świadectwo współczesnego człowieka niewierzącego, który czuje się przytłoczony wielkością materialnego świata. Nie Bogu, do którego wiara, zmotywowała ludzi, by tworzyli tak ogromne budowle, należy się podziw, lecz geniuszowi człowieka i jego faktycznej sile.

"Gmachy" J. Przyboś - to człowiek jest współczesnym Bogiem, twórcą projektu swej rzeczywistości. Robotnicy są realizatorami tego planu - to dzięki nim dachy składają pokłon człowiekowi i całemu miastu. Wiersz to pochwała wysiłku i pracy, którą można osiągnąć prawie wszystko.

FUTURYŚCI - nazwa formacji powstałej we Włoszech, gdzie w 1909 roku Filip Marinetti wydał swój "manifest futuryzmu". Zanegowali oni pojęcie tradycji, chcieli zburzyć pomniki przeszłości, w imię rozwoju cywilizacji współczesności. Głosili pochwałę techniki, a także kult siły aż do agresywności. Również w kwestiach języka poetyckiego byli antytradycjonalistami, dążyli do wyzwolenia słowa od krępujących go zasad wypowiedzenia. Stąd ich postulat: "słów na wolności".

W Polsce do grona futurystów zaliczamy: Jerzego Jankowskiego, Brunona Jasieńskiego, Stanisława Młodożenieca, Anatola Sterna. Aleksandera Wata., a także współpracującego z nimi Tytusa Czyżewskiego. Postulaty zostały a formułowane w tekście Brunona Jasieńskiego w "Manifeście w sprawie poezji futurystycznej".

1. Antytradycjonalizm, zanegowanie potrzeby pielęgnowania dziedzictwa kulturowego. Odrzucenie wszelkich nurtów, prądów w dotychczasowej sztuce i literaturze.

2. Imperatyw nowatorstwa.

3. Zamiast logiki zasada podświadomego łączenia obrazów, faktów, słów(np. na podst. ich brzmienia).

4. Nowatorstwo w sferze języka: neologizmy, prozaizmy, formy zapisu telegraficznego, odrzucenie zasad gramatycznych i ortograficznych, ekstrawagancje w zapisie graficznym.

Wiersze reprezentatywne:

Młodożeniec "Wiek XX" - wiersz łamiący zasady ortograficzne, przedstawia sytuacje wejścia w wiek XX - wiek osiągnięć cywilizacyjnych, technicznych. Kinematograf porusza się jak niegdyś cykle przyrody.

Młodożniec "Moskwa" - wiersz stosuje kompozycję schodkową (charakterystyczną dla Majakowskiego). Wiersz o wyborze miejsca zamieszkania. Futuryści był w większości komunistami, Moskwa z odbywającą się tam rewolucją byłą im bliska, podmiot jednak decyduje się na pozostanie w Polsce.

Czyżewski "Mediumiczno- magnetyczna fotografia poety Brunona Jasińskiego"- wyraz fascynacji współczesną techniką- zawiera poetycki opis procesu wywoływania zdjęć.

Wat "Ja z jednej i ja z drugiej strony mego mopsozelaznego piecyka"- poemat autotematyczny. Podmiot opisuje swój rytm życia - nocne wyleganie na ulice, włóczęgi, dzienne lenistwo. Miasto, staje się jego tłem, choć odczuwa też jego niszczycielską siłę.

2. "Przedwiosnie", "Ferdydurke", "Sklepy cynamonowe" - nowatorstwo formalne, nowy typ narracji, rozwinięcie mitu dzieciństwa.

PROBLEM FORMY TEKSTÓW:

FERDYDURKE - powieść napisana poza konwencją literatury mimetycznej, nie respektuje zasad przyczynowości i prawdopodobieństwa, nie posługuje się konstrukcją 3-cioosobowego narratora. Jest parodią powieści tradycyjnej, stosuje metodę deformacji jako narzędzia pokazywania świata. Kompozycja powieści otwartej i luźnej - 3 częściowa, ale rozdzielona autonomicznymi fragmentami, dygresjami. Jezyk wykazuje olbrzymie nowatorstwo - neologizmy splatają się z parodią znanych stylów literackich- np. romantycznego. Pojawiają się słowa-klucze: gęba, łydka, pupa, za pomocą których odbywa się deszyfracja sensu. Zarówno tytuł jak i formuła zakończenia są absurdalne i przeczą tradycyjnym zasadą komunikacji między autorem, dziełem i czytelnikiem.

SKLEPY CYNAMONOWE - odnowieniu i odbudowie podlega świat dziecięcych wspomnień, zorganizowany na wzór osi świata (axis mundi). Przestrzeń podlega mitologizacji.

GRANICA - kompozycja zbudowana na bazie chwytu : inwersji czasowej, która odwraca uwagę czytelnika tradycyjnie skupionego na śledzeniu wydarzeń. Tymczasem w powieści w pierwszym zdaniu dowiadujemy się o końcu drogi życiowej głównego bohatera - wymusza to inny rodzaj lektury na czytelniku. Musi on zadać pytanie "dlaczego", nie zaś "co dalej". Forma wiąże się zatem z tematyką - psychosocjologiczną. Fabuła jest banalna, autorce bardziej chodzi o odkrycie mechanizmów motywacyjnych w życiu człowieka niż przedstawienie historii typowego pozamałżeńskiego romansu. Wieloznaczność tytułu powieści sugeruje mnogość odczytań tekstu.

PROBLEM NARRACJI:

FERDYDURKE - narracja rozbita na trzy głosy: autora, nar. pierwszoplanowego i pierwszoosobowego Józia, nar. w trzeciej osobie w autonomicznych opowiadaniach "Filidor dzieckiem podszyty" i "Filibert dzieckiem podszyty". Wynikiem zmieszania tych głosów jest niejednorodność stylowa i gatunkowa.

SKLEPY CYNAMONOWE - narratorem jest tu bohater najpierw dorosły mężczyzna, potem cofający się do czasów dzieciństwa i przyjmujący ostatecznie punkt widzenia dziecka.

GRANICA - występuje tu narracja wehikularna, która gromadząc różne punkty widzenia, przedstawia prawdę jako złożoną, często składającą się ze sprzecznych elementów. Zmierza to do efektu polifoniczności czyli wielogłosowości ( jak u Dostojewskiego w "Zbrodni i karze"). Technika odpowiada przesłaniu powieści: prawda o człowieku jest gdzieś na zewnątrz niego - pomiędzy jego subiektywnym sądem a opinią społeczną. Narrator jest naszym przewodnikiem po świecie - opisuje rzeczywistość, ale i emocje i myśli bohaterów. W związku z tezą Nałkowskiej o naturze poznania, głos narratora unika autorytarności, nie jest jego własnym, często ustępuje świadectwu innego bohatera. Pisarka posłużyła się retrospekcją, zaburzająca relacje chronologiczne - wszystko dla celów

analizy głównej postaci.

PRZEDWIOŚNIE - dwa typy narracji - personalna i wszechwiedząca. Pisarz chciał stworzyć możliwie jak najszerszy obraz wydarzeń, nie jednak w sposób autorytarny. Dopuścił więc wielość punktów widzenia, opinii, poglądów. Personalny narrator mówi głosem którejś z postaci - Cezarego, jego matki, wszechwiedzący prezentuje wydarzenia. Trzy części powieści opisane są w różny sposób - pierwsza to raczej reporterska relacja z czasów rewolucji, przeszłości bohatera, druga to malownicza epicka opowieść o jego życiu w Nawłoci, w trzeciej dominuje dialog, w którym bohater wiedzie spory ideologiczne w Warszawie.

MIT DZIECINSTWA

SKLEPY CYNAMONOWE - mit dzieciństwa przedstawiony jest jako wędrówka po pełnych tajemniczych zakamarków ulicach miasta. Czas panujący w opowiadaniach to czas mityczny, cykliczny odpowiadający przemianom w przyrodzie. Świat podlega metamorfozom - realny koń zamienia się w konika na biegunach - symbol zabawy i dziecięcej beztroski. Wędrówka jest zatem podrożą w poszukiwaniu przeszłości i siebie samego w czasach bezdusznej skomercjalizowanej teraźniejszości. Procesowi dojrzewania towarzyszy lęk, wstyd i poczucie wyalienowania.

FERDYDURKE - Dorosłość to często pozór kryjący w sobie wtórną niedojrzałość. Dzieciństwo jest stanem nie wyzwolonym od formy, nie do końca naturalnym, również dzieci podlegają kontroli społeczeństwa. Dzieciństwo to również próba buntu wobec oczekiwanej dojrzałości - to odmowa przybierania gotowych, poważnych i akceptowalnych "gęb".

PRZEDWIOŚNIE - beztroskie, szczęśliwe, pod opieką rodziców, ale w konsekwencji zakończone młodzieńczym buntem wobec wszelkich autorytetów i każdej władzy.

3. Postacie kobiece dwudziestolecia międzywojennego.

GRANICA

JUSTYNA BOGUTÓWNA - młoda, biedna dziewczyna wiejska, córka kucharki rodziców Ziembiewicza. Z Zenonem ma romans, którego efektem jest ciąża. Z powodu usunięcia dziecka za pieniądze Ziembiewicza, popada w chorobę psychiczną, targnie się na swoje życie , potem zorganizuje atak na Zenona - oblewa mu twarz kwasem, oślepiając go.

ELŻBIETA ZIEMBIEWICZ (Z DOMU BIECKA) - panna z dobrego domu, wychowana przez ciotkę. Zona Ziembiewicza matka jego syna Waleriana. Jest osobą wrażliwą, stara się pomóc Justynie, szukając jej pracy, lecz słabą. Wybacza Zenonowi zdrady przed i małżeńskie, stosując się do cynicznych rad matki. Widzi obłudność świata, ale nic z tym nie robi.

CECYLIA KOLICHOWSKA - ciotka Elżbiety, właścicielka kamienicy, wdowa, która nie umie poradzić sobie z samotnością i starością.

PRZEDWIOŚNIE

JADWIGA BARYKA - patriotka, nawet mieszkając na emigracji w Baku nie przestaje myśleć o rodzinnych Siedlcach, nie chce uczyć się języka rosyjskiego. Przestrzega syna przed rewolucją, ten wydaje jednak komunistom miejsce, gdzie matka skryła biżuterię rodzinna. Zmuszana do pracy przez komunistów, umiera, przed pogrzebem jeszcze biżuteria, która ma na sobie zostaje jej zabrana.

MISTRZ I MAŁGORZATA

MAŁGORZATA - sens życia odnajduje dopiero u boku Mistrza, który daje jej poczucie wartości, nie zaś złota klatkę jak jej mąż. Nie chcąc utracić ukochanego, zgadza się na zostanie gospodynią na balu Wolanda. W trakcie lotu nad Moskwą uświadamia sobie swoją wolność. Na balu wstawia się za nieznaną sobie Friedą, czym zyskuje sobie szacunek Wolanda tak ,że postanawia on pomóc Małgorzacie i Mistrzowi.

4. Groteska w twórczości międzywojnia - proza i poezja.

Jedna z etymologii nazw odsyła nas do rysunków znajdowanych na ścianach grot. To kategoria estetyczna polegająca na deformacji rzeczywistości dokonanej poprzez : zmieszanie kategorii - powagi i śmiechu, piękna i brzydoty, śmiechu i strachu. Groteska może być całym utworem lub jedynie fragmentem tj. jedną sceną, jednym opisem...

FERDYDURKE - Cała fabuła oparta jest o groteskowe wydarzenie uprowadzenia 30-letniegi Józefa pisarza przez profesora Pimpkę i osadzenie go w z powrotem w szkole, gdzie uczy się jako uczeń.

PROCES- Józef K. aresztowany w dniu 30 urodzin we własnym pokoju i oskarżony nie wiadomo przez kogo i na jakiej podstawie. Dalej zmaga się ze swoim procesem, który kończy się wydaniem wyroku i śmiercią Józefa K.

BAL W OPERZE - (poemat J. Tuwima) - satyra polityczna z 1936 roku, ośmieszająca ówczesne elity rządzące. Rzeczywistość rozczarowała wszystkich tych, którzy sądzili, iż wyzwolona Polska będzie krajem inteligencji, wolności obywatelskich. Tymczasem antysemityzm i nacjonalizm kwitnie. Elity piją w ordynarny sposób, gdy w kraju zapanowuje chaos, barbarzyństwo, głupota. Dynamika obrazu, dosadny język, groteskowe obrazy - to narzędzia ekspresji poety. Za nimi kryje się jednak poczucie zbliżającego się kryzysu.

SKLEPY CYNAMONOWE - groteska widoczna zarówno w konstrukcji świata przedstawionego, jak i w kreacjach bohaterów. Ojciec stopniowo upodabnia się w ptaka - kondora przywódcę stada, którego hodowlą się zajmuje. W końcu metamorfoza się dopełnia, przestaje być człowiekiem.

5. Człowiek w potrzasku egzystencjalnym. Kafka, Gombrowicz, Schulz, Bułhakow.

PROCES - bohaterem jest Józef K. 30-letni urzędnik bankowy, nie posiadający zbyt intensywnego życia osobistego - nie ma znajomych, z bliskimi nie utrzymuje kontaktu, ze współlokatorami nie łączą go żadne więzi. Jego życie jest przeciętne, monotonne, ustatkowane, ale nudne, brak w nim obecności drugiego człowieka. Z prawnego punktu widzenia nie można mu zarzucić nic, a jednak pewnego dnia jest aresztowany i oskarżony na podstawie nikomu nieznanego prawa. Rozpoczyna się proces, K. liczy na szybkie umorzenie sprawy, powołując się na sprawiedliwość, ta jednak nie jest mu dana. Nie ma on dostępu do Sędziego głównego, jest wodzony za nos przez biurokratyczne mechanizmy sądownicze. Nie może się jednak spod ich władzy wyzwolić. K. obwinia za tę absurdalna sytuację Sąd, nie znajduje winy w sobie, jednak tuż przed śmiercią, myśli o wszystkich rzeczach, które mógł jeszcze zrobić.

MISTRZ I MAŁGORZATA - w kraju, w którym rządzi system totalitarny, nie ma wolności poglądów również tych artystycznych. Pisarze nie mogą pisać dowolnie, przynależność do związku - Massolitu, wytycza obszar ich twórczość. Również bez potwierdzenia przynależności do związku, nie można publikować. Wydawnictwa odrzucają książki, które próbują przedstawić prawdę lub podważają zastany świat. Taka cenzura zniszczyła Mistrza i jego dzieło życia.

FERDYDURKE - prof. Pimko porywa 30-letniego Józefa i zmusza go do powrotu do szkoły, gdzie poddany jest on wraz z innymi uczniami procesowi infantylizacji - wepchnięcia w rolę niedojrzałego młokosa, który buntując się przeciwko narzuceniu formy (gęby) tylko ją potwierdza. Józio rozpaczliwie poszukuje naturalność w życiu, autentyczności, szczerości, oryginalność - na próżno, gdziekolwiek się znajdzie jakaś inna forma go dopadnie. Każda relacja z innym jest deformacją, jest przymusem wejścia w określoną role. Nie ma przed tym ucieczki.

SKLEPY CYNAMONOWE - wydarzenia mają miejsce "w trzynastym, nadliczbowym niejako i fałszywym miesiącu, na marginesie czasu, na bocznych jego torach". Widzimy walkę, jaką przeszłość, intymność, wyobraźnia - uosabiane przez Ojca handlarza w sklepie bławatnym, toczy z nadchodzącą skomercjalizowana i bezduszną rzeczywistością. Prawdziwe wartości świata Ojca zostają stopniowo wypierane przez pozór, tandetę, tani blichtr albo ideę czystego pragmatyzmu, którą reprezentuje Adela, wraz ze światem Ojca, odchodzi też i świat dzieciństwa, marzeń i fantazji narratora. Zabite kamieniami egzotyczne ptaki, które niegdyś Jakub hodował są tego najlepszym przykładem. Życie traci sens, gdy zabijamy w nim fantazję i wyobraźnię, dlatego dorosły już narrator woli przenosić się do magicznego, fantastycznego, zmitologizowanego świata swojego dzieciństwa- utraconego raju.

6. Katastrofizm w poezji i prozie XX-lecia.

BAL W OPERZE - J. TUWIM

struktura utworu w zakończeniu i początku nawiązuje do Ewangelii św. Jana. Występują również 4 kręgi: miasta, wsi - prowincjonalnego życia, krąg uniwersalizujący (pieniądze) oraz Kosmiczny. W tym ostatnim przywołany zostaje Zodiak nad którym króluje małpa - bawiąca się ludźmi i światem. Miasto to miejsce upadku wartości i królestwo pieniądza. Diabeł ma twarz finansjera. Wieś, przeciwnie, jest wyidealizowana. Natomiast w uniwersalnym - pojawia się obraz miasta jako świata. Jest nim starożytny Babilon - symbol upadku, demoralizacji, rozpusty. Część IV to obraz balu, w którym uczestniczy elita społeczna, bawiąc się ordynarnie i prostacko. W części X pojawia się diabeł, który obnaża instynktowną sferę ludzkich zachowań, w tym nobliwych gości na balu. Jego finałem jest przejazd nagiej kobiety na świni - parodystyczny obraz znany w tradycji jako symbol rozpusty i upadku moralnego (występuje jego pierwowzór w Apokalipsie św. Jana - nie to samo co w Ewangelia św. Jana !)

ŻAL - CZECHOWICZ

Podmiot liryczny to homo viator -człowiek w drodze, wędruje on w tym wierszu ulicami miasta, obserwuje cierpienie i smutek ludzi - miasto niedawno doświadczyło pogromu żydowskiego, synagogi są zdewastowane, szyby rozbite, cała przestrzeń miasta zaświadcza o tym strasznym wydarzeniu. Niestety to nie koniec, słychać bowiem "ryk głodnych ludów", żądnych krwi - to znak zbliżającej się apokalipsy wojennej, istnej rzezi. Ci, którzy zdołają ocaleć, będą musieli odpowiedzieć sobie na przerażające pytanie: kim są /kim jest człowiek, jeśli był zdolny do takich okrutnych czynów? Podmiot w wierszu jest zbiorowy, mówi głosem swojego pokolenia.

ROKI - MIŁOSZ

Tytuł wiersz nawiązuje do prawa zwyczajowego - szlachcic mimo obowiązku stawienia się, mógł nie dotrzeć do sądu, jednak jego wyrok był wówczas odraczany- nie można było go uniknąć. Katastrofa unosi się już w powietrzu, zaświadcza o tym przyroda. Wizja, która przedstawia w konwencji snu (onirycznej) podmiot jest jego subiektywną wizja pośmiertną (eschatologiczną) widzimy dym, ziemię umarłą, bestie nadchodzącą z morza. W dalszej części wiersza mamy adresata - ocalonego, który jednak nie potrafi dalej już kochać ziemi, z której wyszedł. Wkrótce okazuje się, że i on będzie musiał zginąć. Apokalipsa bowiem trwa nadal.

KONIEC ŚWIATA - GAŁCZYŃSKI

Pandafilanda to prorok, który zwiastuje koniec świata. Nikt jednak nie chce go słuchać, ludzie mają go za szaleńca, bo nie pasuje on do ich wyobrażenia proroka- nieomylnego , natchnionego. Pandafilanda tymczasem ciągle coś musi obliczyć, nie jest pewien swojej wiedzy. Kiedy o 18 następuje koniec świata, pękają wszystkie lustra, na znak rozpadu rzeczywistości (lustro symbolizuje rzeczywistość), a święci uciekają do nieba. Szatan jest Astralnym Potworem, zjadającym lekarstwa tym, którzy walczą jeszcze ze śmiercią, nie chcą odejść. Jednak koniec świata staje się też tematem plotek, odkąd trafił do prasy. Odbiera mu to jednak na wiarygodności, ludzie nie zmieniają się pod wpływem nadchodzącego końca. Postanawiają zorganizować manifestację przeciwko końcu świata, by pokazać Bogu swój sprzeciw wobec jego woli.

SZEWCY-WITKACY

Świat pogrążony jest w kryzysie, brakuje mu jakichkolwiek wartości metafizycznych. Jednak rewolucje, które przychodzą : faszystowska, komunistyczna, technokratyczna pogłębiają jeszcze ten stan kryzysu. Świat, który jest ich efektem zapomina czym jest sztuka, religia, filozofia. Gebon Kuczymorda prowadzi do przewrotu faszystowskiego o absurdalnym zakończeniu, Hiperrobociarz zaprowadza zunifikowany świat anonimowej władzy. Witkacy przedstawił koncepcję permanentnej rewolucji, która prowadzi nieodwracalnie do zapanowania państwa totalnego i ostatecznego zniewolenia jednostki.

7. Leśmian - poeta nieistnienia.

Bolesław Leśmian był wyjątkiem na tle swojej epoki, bowiem w przeciwieństwie do większości swych kolegów po piórze, nie przynależał on do żadnego ugrupowania poetyckiego dwudziestolecia. Jego debiut przypada jeszcze na okres Młodej Polski "Sad rozstajny" 1912, jednak większy rozgłos przyniósł mu późniejszy tom "Łąka" 1920 oraz "Napój cienisty" 1936. Twórczość jego można zakwalifikować do nurtu egzystencjalnego i filozoficznego , bliski mu był zwłaszcza kontekst bergsonizmu ( filozofii H. Bergsona), głoszącej prymat intuicji nad rozumem oraz witalizmu i aktywizmu. Świat to wynik walki między bezwładną materią a twórczym duchem - człowiekowi trudno wynik tej walki przewidzieć. Świat jest chaotyczny, przypadkowy, zaskakujący - Leśmian przedstawił to za pomocą fantastyki. Jego bohater jest zagubiony w rzeczywistości , ale próbuje zgłębić metafizyczną zasadę świata. Jedną z możliwych dróg poznania pozarozumowego jest kontemplacja, a ta przychodzi wraz z miłością, erotyką (" W malinowym chruśniaku"). Przyroda zawsze jest blisko człowieka, i to w niej powinien on szukać swojego sprzymierzeńca, nauczyciela.

8. Raj utracony - epika i liryka.

PRZEDWIOŚNIE

Tematyka utraty została przez Żeromskiego wprowadzona poprzez użycie mitu "szklanych domów", które okazują się utopijną wizją dobrobytu. Wizja ta jest zaprzeczeniem faktycznego stanu rzeczywistości - zderzenie tych dwóch wymiarów - mitycznego, utopijnego, życzeniowego z faktycznym, realnym jest dla bohatera wstrząsem. Arkadia nowoczesności, której obraz kreślił Cezaremu jego ojciec, okazuje się być tylko pięknym marzeniem XX wieku, które pryska jak bańka mydlana.

FOLWARK ZWIERZECY - ORWELL

Marzenie o świecie bez władzy, bez człowieka, bez przemocy i zniewolenia, które snują zwierzęta w jednym z gospodarstw, okazuje się być nierealne: wkrótce i same zwierzęta poddają się demoralizującemu wpływowi władzy.

OJCZYZNA CHOCHOŁÓW- WIERZYŃSKI

Najbardziej podatnym na wytwarzanie iluzji, na snucie marzeń o wolności i nowym państwie był okres tuż po wojnie 1918. Polska odzyskała niepodległość, można było rozpocząć odbudowę państwa i narodu. Jednak wkrótce okazało się, ze jest to tylko iluzja- państwa nie da się zbudować, patrząc wstecz, kierując się standardami z minionych epok. Zbytni tradycjonalizm Polaków, ich przeświadczenie o własnej wyższości (sarmatyzm we krwi) połączone z myśleniem raczej o prywatnym interesie niż dobru ogółu - oto przyczyny panującego w dwudziestoleciu kryzysu. Polacy wciąż tańczą swój chocholi taniec ( znany z Wesela Wyspiańskiego), stojąc w miejscu, nie potrafiąc wyjść z przeklętego kręgu marazmu społecznego.

9. Rola codzienności w literaturze XX-lecia.

Współczesność dla pisarzy epoki dwudziestolecia byłą niebywale fascynującym tematem. Dynamiczny rozwój techniki (telegraf, kinematograf, samolot), osiągnięcia cywilizacyjne (technicyzacja życia, urbanizacja, powstawanie metropolii), nowe zjawiska kulturowe i społeczne (kino, radio, kultura masowa), nowe trendy w sztuce (awangarda) filozofii i psychologii (psychoanaliza) spowodowały, ze o rzeczywistości chciano pisać. Człowiek okazał się potężny, siłą swego rozumu zapanował nad naturą, ucywilizował ją. Oprócz tego zwłaszcza w nurcie Skamandra pojawia się pochwała zwykłej codzienności, opierającej się na prostych czynnościach, naturalnych procesach.

CIOTKA HELENA - T.S. ELIOT

Śmierć ciotki Heleny okazuje się być czymś naturalnym, normalnym. Nie zaburza ona porządku, budzi jednak nostalgię i zadumę wśród ludzi:

Teraz, kiedy umarła, zamilkło niebo,

Uciszyły się na ulicy sąsiednie domy.

Zasunięto żaluzje i wytarł nogi pogrzebowy przedsiębiorca: był świadomy,

Że i przedtem zdarzały się podobne rzeczy.

Smutne zdarzenie nie zmienia niczego w codzienności;

I lokaj zasiadł na dużym stole

Trzymając na kolanach drugą pokojową -

Tak zawsze akuratną, gdy żyła jej pani.

KARTOFLE - J. TUWIM

Kartofel z ogniska jest najpiękniejszym i najwspanialszym przedmiotem, godnym poetyckiego opisu. Przywołuje on bowiem najlepsze wspomnienia z okresu dzieciństwa. Pochwała zwykłego życia.

MIESZKAŃCY - J.TUWIM

Pojawia się już krytyka społeczeństwa masowego, jednakowego, w którym brak indywidualizmu:

Straszne mieszkania. W strasznych mieszkaniach

Strasznie mieszkają straszni mieszczanie.

Ich mrówcze życie przeraża poetę - codzienność to papka informacyjna dostarczana im masowo.

Wielu pisarzy tamtej epoki pisało pamiętniki - świadectwa swego czasu - A.Wat, M. Dąbrowska.

10. Miasto - nową przestrzenią znaczącą.

WIOSNA. DYTYRAMB - J. TUWIM

Zbiorowym bohaterem wiersza jest tłum, który, gdy tylko budzi się w przyrodzie nowe życie, również wylega na ulice, do parków i kawiarni, by tam rozkoszować się wiosną. Rozkosz ta jest czysto biologiczna, erotyczna, nie wysublimowana, duchowa. Opis tłumu jest dokonany poprzez liczne wulgaryzmy, padają określenia: potwór poróbczy, psiekrwie, gnój miasta. Okazuje się ze człowiek jest w gruncie rzeczy tylko istotą biologiczną, seksualną., zdemoralizowaną przez swoją własną naturę, której oszukać się nie da.

ULICA KROKODYLI (ZE ZBIORU SKLEPY CYNAMONOWE) - B. SCHULZ

Ulica ta to synonim upadku dawnych ludzkich wartości - panoszy się na niej tandeta, pozorna nowoczesność, przykrywająca pustkę i bylejakość. Odbija się to na relacjach między ludźmi: klient traktowany jest bezosobowo, subiekcie są natrętni i zniewieściali. Cała przestrzeń ulicy jest jednym wielkim pozorem: tekturowe tramwaje, nieprzewidywalne pociągi, atmosfera rozpusty i rozprzężenia. Dzielnica jest doczepiona jakby do starej części miasta.

MISTRZ I MAŁGORZATA - BUŁHAKOW

Zderzeniu ulęgają dwa wymiary : realny, opisany świetnie i ze szczegółami przez Bułhakowa świat opanowanej przez reżim totalitarny Moskwy oraz fantastyczny pojawiający się wraz z dziwnym orszakiem Wolanda. Jednak wygłupy diabelskiej świty niewiele różnią się od realiów moskiewskich, gdzie ludzie znikają nagle i bez śladu, odbywają się liczne aresztowania, represje, absurdalna władza chce kontrolować wszystkie dziedziny życia- sztukę też. Rzeczywistość jest zdeformowana, groteskowa, widziana jakby w krzywym zwierciadle.

PROCES - F.KAFKA

Rzeczywistość przedstawia się jak z koszmarnego snu - ukształtowana jest jak labirynt. Główny bohater, zmagający się z anonimowym i niedostępnym mu systemem, kluczy po zakamarkach, strychach, piwnicach w poszukiwaniu miejsc posiedzeń sądu. Przestrzeń miasta staje się symbolem zagubienia egzystencjalnego, ale i kłamstwa systemu, z którym nie jednostka nie może wygrać.

11. Korzenie poetyki onirycznej (snu).- Wesele, Treny, Dziady.

TREN IX (SEN)- KOCHANOWSKI

Kochanowski przeżył kryzys wiary w wartości humanistyczne, po śmierci swej ukochanej córki Urszuli. Jednak w tym utworze widzimy, że pogodzenie się z życiem może nastąpić. We śnie odwiedza go jego matka, która opowiada mu, gdzie po śmierci przebywa jego córka. Ta wiedza pozwala się wyciszyć poecie i wrócić do idei humanistycznych.

DZIEDY CZ.III SEN SENATORA S.C.VI- A. MICKIEWICZ

Senator opętany żądza przypodobania się carowi i jednocześnie lękiem przed jego niełaską, jest gotów na wszystko. Poprzez poetykę snu Mickiewicz przedstawił warunki panujące z zaborze rosyjskim w Warszawie pod władzą Nowosilcowa. Pokazuje również mechanizmy władzy funkcjonujące w państwie rosyjskim w XIX wieku, opierające się na służalczości, serwilizmie, ślepym posłuszeństwie i bezduszności urzędników. Senator wydany jest we śnie na pastwę diabłów, które chcą go zadręczyć. Zsyłają one na niego sen, w którym najpierw jest zausznikiem cara, cieszy się łaska tyrana i poważaniem jego dworu, jednak szybko łaska cara odwraca się od niego. Momentalnie staje się przedmiotem drwin otoczenia, co dla Senatora jest katorgą.

Drugi raz używa Mickiewicz poetyki snu w SCENIE IV (WIDZENIE EWY). Akcja toczy się w wiejskim domu we Lwowie, gdzie młoda dziewczyna modli się za dusze prześladowanych przez cara młodych Polaków oraz za duszę poety( prawdopodobnie Konrada). Zasypia, i widzi we śnie siebie jak przystraja kwiatami obrazek NMP, wianek podaje Maryja Jezusowi, ten obsypuje Ewę kwiatami. Kwiat, który wypadł z bukietu - to symbol koniecznej ofiary dla Matki.

WESELE -WYSPIAŃSKI

Postacie dramatu dzielą się na realistyczne i fantastyczne (widma), akcja dzieje się właściwie na pograniczu jawy i snu, kiedy to w II akcie zaproszonym do wiejskiej chaty gościom objawiają się widma postaci historycznych: hetmana Branickiego -oskarżonego o zdradę kraju, rycerza Zawiszę Czarnego symbol Polski rycerskiej, Stańczyka - błazna króla Zygmunta, symbolu troski o kraj, Jakuba Szeli przywódcy rabacji chłopskiej w Galicji czy Wernyhory litewskiego lirnika śpiewającego o wielkim czynie narodowym. Goście jednak zamiast ruszyć do działania, popadają w otępiały senny taniec prowadzony przez Chochoła -symbol marazmu społeczeństwa polskiego.

Poetyka oniryzmu była w dwudziestoleciu wykorzystana w "Procesie", "Sklepach cynamonowych", "Roki" Miłosza, "Żal" Czechowicza.

12. Droga życiowa młodych bohaterów XX-lecia.

PRZEDWIOŚNIE - CEZARY BARYKA

Całe swoje życie poświęca na poszukiwanie ważnych dla niego wartości. Mimo że dzieciństwo miał szczęśliwe, wcześnie zaczął się buntować wobec władzy innych i autorytetów- chciał odnaleźć własna drogę w życiu. Wiele razy się rozczarował: uwiodła go rewolucja, mamiąca wizją powszechnej sprawiedliwości i solidarności, gdy tymczasem komunistom chodziło o władzę. Uwiodła go też wizja szklanych domów, która w opowieści o Polsce przedstawił mu ojciec, okazał się mrzonką wobec brutalnej rzeczywistości. Dał się tez uwieźć miłości, dla której ważniejsze niż uczucie jest pozycja społeczna. Nie zrezygnował jednak z poszukiwań trwałych wartości, idei, którymi mógłby się kierować w życiu.

GRANICA - ZENON ZIEMBIEWICZ

Jako młodzieniec ma szczytne idee, chce żyć uczciwie, w przeciwieństwie do swego amoralnego ojca, słabej matki i konserwatywnego otoczenia rodzinnej Boleborzy. Chce być człowiekiem niezależnym i wolnym intelektualnie, chce pomagać innym. Wkrótce okazuje się jednak że Zenon jest zbyt słaby by realizować ten ambitny plan, zanurza się w konformizm, staje się trybikiem w machinie władzy, daje się manipulować innym, bo w zamian otrzymuje wymierne korzyści - pozycję społeczną. Również w życiu prywatnym okazał się uległym wobec swej natury - wdał się w romans, krzywdząc dwie kobiety i doprowadzając do tragedii. Jako bohater jest więc symbolem upadku moralnego.