1918 r koniec I w.ś. - 1939 r początek II w.ś.

 

SKAMANDRYCI (Leopold Staff)

  • Witalizm - zachwyt życiem
  • Pochwała młodości
  • Codzienność, to co tu i teraz
  • Złamanie wyjątkowości poezji
  • Potoczny język
  • Julian Tuwim, Jan Lechoń
  • Nie odcinają się od tradycji

AWANGARDA KRAKOWSKA (Tadeusz Peiper)

  • Opozycja do tradycji, a wręcz walka z nią
  • Wygłosili własny manifest
  • 3M - miasto, masa, maszyna
  • Kult współczesnej cywilizacji
  • Pokazywanie uczuć nie wprost, ekwiwalencja uczuć
  • Artysta jako architekt
  • Odchodzimy od natury i zwracamy się ku cywilizacji
  • Julian Przyboś

FUTURYŚCI (powstał we Włoszech)

  • Też 3M
  • Zachwyt nowymi wynalazkami
  • Człowiek nie jako jednostka a masa
  • Człowiek ma działać jak trybiki w maszynie (dehumanizacja)
  • Negują wszelką tradycje, patrzymy w przyszłość
  • Nie interesowały ich zasady ortograficzne, wymyślili swoje
  • Bruno Jasieński

FORMIŚCI

  • Prymitywizm
  • Zwracamy się ku wsi
  • Przekręcanie j. polskiego

DADAIZM

  • Tristan Tzara
  • Nie interesują nas żadne zasady
  • Poezja losowa, brak logiki
  • Zerwanie z tradycją
  • DADA nic nie znaczy, niczym bełkot dziecka

POJĘCIA

  • Egzystencjalizm - filozofia doświadczania czegoś, czego nie umiemy w pełni pojąć, szukanie sensu życia, trwoga przed zmieniającym się światem. Egzystencja człowieka jest absurdem, brak sensu. Celem jest zminimalizowanie cierpienia. ("Szewcy" Stanisław Witkiewicz)
  • Surrealizm (nadrealizm) - kierunek w sztuce, który skupia się na elementach nierealnych, zrywa z logiką, ma prowokować i szokować ludzi (Salvador Dali)
  • Behawioryzm - to kierunek w psychologii, dla którego ludzkie zachowanie jest przedmiotem badań
  • Powieść psychologiczna - odmiana powieści, której głównym tematem są wewnętrzne przeżycia bohatera, jego emocje, punkt widzenia i sposób odbierania świata ("Zbrodnia i kara" Dostojewski)
  • Abstrakcjonizm - nowa rzeczywistość, nie przypomina natury, wybieramy tylko jedną cechę rzeczy i ją przedstawiamy
  • Czysta forma Witkacego - (Stanisław Ignacy Witkiewicz) sztuka ma wywoływać uczucia metafizyczne i wstrząsnąć widzem, mamy skupić się na formie, a nie treści, teatr ostatnia nadzieja na przeżycie katharsis
  • Groteska - kategoria estetyczna łącząca w sobie tragizm z komedią, ukazująca karykaturę rzeczywistości, jej celem jest ukazanie dużego problemu, czy też ośmieszenie tematu ("Ferdydurke" Witold Gombrowicz, "Szewcy" Stanisław Witkiewicz, "Mistrz i Małgorzata" Michaił Bułhakow)
  • Oniryzm - świat przedstawiony jako sen ("Sklepy cynamonowe" Bruno Schultz)
  • Mitologizacja (rzeczywistości) - przekształcanie czegoś w mit lub w legendę, tworzenie mitów wokół kogoś lub czegoś, kreowanie świata, aby sprawiał wrażenie mistycznego ("Sklepy cynamonowe" Bruno Schultz)
  • Turpizm - wprowadzenie elementów brzydoty, w celu wywołania szoku estetycznego
  • Everyman - każdy człowiek, uniwersalna postać

LEKTURY

  • "Przedwiośnie" Stefan Żeromski

Gatunek: powieść

Konwencja: realistyczna

Tematyka: społeczno-obyczajowa, psychologiczna i polityczna

Miejsca akcji: Baku (młodość) , Nawłoć (dojrzewanie) , Warszawa (poszukiwanie idei)

Czas akcji: 1914 r (początek I w.ś.), 1917 r (rewolucja bolszewicka), 1920 r (wojna polsko-bolszewicka)

Znaczenie tytułu:

  1. Pora roku, kiedy Cezary Baryka przyjeżdża do polski (szaruga)
  2. Etap rozwoju na jakim znajduje się Polska, wyzwolony kraj boryka się z wieloma problemami co wywołuje rozczarowanie

Cezary Baryka - Seweryn Baryka (ojciec), Jadwiga Barykowa (matka)

Budowa dzieła:

Wstęp - Rodowód

  1. Cześć "Szklane domy"
  2. Część "Nawłoć"
  3. Część "Wiatr od wschodu"

Szklane domy - to symbol nadziei i marzeń Seweryna Baryki o wolnej i rozwijającej się Polsce.

  • "Ferdydurke" Witold Gombrowicz

Gatunek: powieść groteskowa

Cel: zdemaskowanie człowieka

Słowa klucze:

  1. Gęba - rola społeczna, maska, forma
  2. Pupa - udziecinnienie, infantylizacja
  3. Łydka - symbol seksualności, nowoczesność, wyzwolenie seksualne
  4. Kupa - chaos, zamieszanie

Józio Kowalski

  • Główny bohater
  • Alter ego Gombrowicza
  • 30 lat
  • Niedojrzały
  • Zostaje wysłany do gimnazjum, do 6 klasy (absurd)

Budowa dzieła:

  1. Szkoła
  • Szkoła kontroluje ucznia, jest wroga uczniowi
  • Nauczyciel nie ma żadnej myśli własnej
  • Jest przedstawiona karykatura lekcji
  • Ośmieszenie szkoły międzywojennej
  1. Stancja u Młodziaków (Warszawa)
  • Józio zatrzymuje się u rodziny Młodziaków
  • "kult dziewictwa ustał" - Wiktor Młodziak
  • Cel: zdemaskowanie pozornej nowoczesności Młodziaków (przy stole i w sypialni Zuty)
  1. Dworek w Bolimowie
  • Należy do rodziny Hurleckich, spokrewnieni z Józiem
    • Wuj Konstanty Hurlecki
    • Ciotka Hurlecka
    • Zosia i Zygmunt (córka i syn)
    • Waldek (parobek)
  • Parodia dworku w Soplicowie
  • Życie w dworku: jest przesyt, chłopi boją się panów (plotkują), lenistwo i zachłanność
  • "Sklepy cynamonowe" Bruno Schultz

Gatunek: proza poetycka

Mitologizacja rzeczywistości

Oniryzm

Sklep cynamonowy - sklep z niesamowitymi towarami (surrealistyczne)

"Sierpień"

Adela - służąca (przynosi zakupy, jest przedstawiona jako bogini, która ma moc tworzenia)

Obraz miasta jako labiryntu, dominujące kobiety (ciotka), wspomnienia dziecka, czas upływa nieregularnie

  • "Szewcy" Stanisław Witkiewicz

Gatunek: dramat awangardowy

Napisany w oparciu o teorie czystej formy

Cechy:

  • Groteska, absurd (np. Sajetan zabity w jednym akcie, w drugim ożywa i przechadzając się jakby nigdy nic, w dalszym ciągu wygłasza swoje, często bezsensowne, kwestie)
  • Fantastyka
  • Złamanie zasady decorum i 3 jedności
  • Everyman jako bohater
  • Pomieszanie języków w tekście (naukowy, potoczny, religijny)

Bohaterowie:

  • Sajetan Tempe - szewc, autorytet dla czeladników, symbolizuje rewolucje (władza przez prace)
  • Scurvy (prokurator) - przedstawiciel rządzącej elity, bezwzględny, okrutny
  • Księżna Irina Wsiewołodna Zbereźnicka-Podberezka - piękna, powabna, pogrywa z prokuratorem

Kapitalizm → faszyzm (Scurvy u władzy) → komunizm (Szewcy u władzy) → techno-kracja (Hiper-robociarz)

Babo matriarchat - Księżna, władza poprzez fizyczność

Aluzja do "Wesela" Wyspiańskiego - CHOCHOŁ (u Witkacego to "bubek we fraku" tańczący tango, ośmiesza idee romantyzmu)

 

  • "Mistrz i Małgorzata" Michaił Bułhakow

Gatunek: powieść

Miejsce akcji: Moskwa

Tematy:

    • Miłości
    • Obraz miasta
    • Artysta i jego dzieło
    • Natury człowieka
    • Społeczeństwo
    • Szatan i problematyka zła
    • Motyw szatana
    • Władza
    • Przebaczenie

MIŁOŚĆ:

  1. Jezusa do ludzi
  2. Mistrza do Małgorzaty (dwie połówki duszy, w dwóch ciałach się odnajdują, model miłości platońskiej)
  3. Mieszkańcy Moskwy i pieniądze
  4. Piłat i pies

Bohaterowie:

  • MISTRZ - artysta, spaja wątki, przypuszcza się, że to Bułhakow, kontekst biograficzny, poszukuje prawdy, autor książki o Poncjuszu Piłacie, jego twórczość zostaje skrytykowana, załamuje się i pali rękopisy, z własnej woli zamyka się w psychiatryku
  • MAŁGORZATA - idealistka (ma dobre życie, ale brakuje jej miłości, nienawidzi swojego męża), żółte kwiaty, wiernie stoi przy Mistrzu, zamienia się w Czarownice (smaruje się kremem, dzika kultura kobiety)
  • Poncjusz Piłat - sprawował władze w Jerozolimie, żądny władzy, ma moc skazania lub uwolnienia Jezusa, osądza Jeszuę, bezbronnego filozofa, chodź uważa go za niewinnego, Mistrz go uwalnia po dwóch tysiącach lat
  • WOLAND - szatan, przybywa do Moskwy na swój coroczny bal, chce zdestabilizować porządek w mieście, przedstawia siebie jako profesora czarnej magii i historyka, zna tajemnica świata i ludzi, wie wszystko o ludziach, potrafi kierować się miłosierdziem (nie wpisuje się w stereotypową wizję szatana)

Groteska:

  • Zakłócony tradycyjny bieg czasu przez Wolanda i jego świtę (np. Lichodiejew w kilka sekund przenosi się z Moskwy do Jałty, północ, podczas balu u szatana, zostaje zawieszona w bezczasie)
  • Zakłócenie relacji między teraźniejszością, a przeszłością (historia Jeszuy i Piłata rozgrywa się równolegle do innych wydarzeń powieści)
  • Bohaterowie noszą cechy groteskowe (np. Małgorzata zamienia się w wiedźmę i lata na miotle)
  • Realizm miesza się z fantastyką (np. Małgorzata jako wiedźma, sztuczki Wolanda w teatrze Varietes, bal u szatana, Iwan Iwanowicz zamieniony w wieprza)
  • Obnaża totalitarny obraz świata, wprowadza dystans wobec zła

 

KULTURA

Wysoka

Masowa/popularna/pop

    • Odbiorca jest przygotowany
    • Pytania (szok poznawczy)
    • Odbiorca nie musi być przygotowany
    • odpowiedzi