Podział na rodzaje literackie - podstawowy podział ogółu dzieł literackich, dokonany na podstawie form wypowiedzi autora i budowy samego dzieła. Podział na rodzaje literackie jest podziałem pierwotnym i dalej dzieli się na gatunki literackie. Wyróżniamy trzy rodzaje literackie: epikę, lirykę i dramat. W obrębie każdego z nich możemy wyróżnić kilka, kilkanaście, a nawet kilkadziesiąt gatunków.

Epika - dzieła epickie charakteryzuje obecność narratora, czyli osoby opowiadającej o zdarzeniach zaistniałych w świecie przedstawionym. Dzieła epickie mają określoną fabułę i zazwyczaj są napisane prozą (wyjątek - epos, epopeja, poemat heroikomiczny.)

Główne gatunki epiki to: powieść, opowiadanie, nowela, gawęda, baśń, epos, mit, legenda, poemat heroikomiczny.

Liryka - obejmuje dzieła, w których przedmiotem przedstawienia są uczucia i doznania podmiotu lirycznego. Zazwyczaj podmiot liryczny wypowiada się wyłącznie w swoim imieniu, ale zdarza się też tak, że przemawia w imieniu pewnej grupy społecznej lub nawet całej ludzkości.

Główne gatunki liryki to: hymn, oda, pieśń, psalm, elegia, tren, fraszka, sonet.

Dramat - obejmuje utwory literackie stworzone w celu realizacji scenicznej. Obok tekstu głównego, dialogów i monologów postaci, występują tzw. didaskalia, czyli wskazówki dotyczące elementów scenografii, sposobu poruszania się poszczególnych bohaterów itp. Dramat wywodzi się jeszcze z tradycji antycznej. W tym czasie na scenie poza aktorami odgrywającymi głównych bohaterów występował chór, a tekst podzielony był na stasimony (partie chóru) i epeisodiony (monologi i dialogi postaci). Obecnie tekst dramatu dzieli się na akty i sceny, nie wprowadza się chóru.

Główne gatunki dramatu to: tragedia, komedia, dramat renesansowy, dramat psychologiczny, dramat romantyczny, dramat realistyczny, dramat satyrowy.

W literaturze występują też tzw. gatunki synkretyczne, łączące w sobie cechy różnych rodzajów literackich np.: ballada, powieść poetycka.

Z literatura łączy się też pojęcie stylu. Styl wypowiedzi zależy od wyboru określonych środków językowych. Środki językowe możemy podzielić na:

1) FONETYCZNE - dotyczące warstwy brzmieniowej tekstu:

  • Aliteracja - polega na stosowaniu tych samych głosek na początku sąsiadujących ze sobą wyrazów.
  • Eufonia - polega na stosowaniu zasad harmonijnego współbrzmienia głosek.
  • Onomatopeja - wyraz dźwiękonaśladowczy np.: bum, chlup, bim - bam.
  • Instrumentalizacja głoskowa.

2) FLEKSYJNE - używanie nacechowanych emocjonalnie form fleksyjnych:

  • Nieużywanych form mianownika liczby mnogiej rzeczowników męskoosobowych np.: syny, zamiast synowie.
  • Zanikającej formy czasu przeszłego, złożonej z czasownika w czasie przeszłym i słówka był, była.
  • Celowe posługiwanie się wyrazami z niepoprawnymi końcówkami fleksyjnymi.

3) SŁOWOTWÓRCZE - używanie nacechowanych emocjonalnie form słowotwórczych:

  • Deminutywa - zdrobnienia.
  • Augmentatywa - zgrubienia.
  • Neologizmy - nowe wyrazy utworzone zgodnie z regułami słowotwórczymi.

4) LEKSYKALNE - zabiegi i przekształcenia w warstwie słownej wypowiedzi:

  • Synonimy - wyrazy o tym samym lub bardzo zbliżonym znaczeniu.
  • Homonimy - wyrazy brzmiące identycznie, ale o różnym znaczeniu.
  • Dialektyzmy - słowa charakterystyczne tylko dla określonego dialektu, gwary.
  • Archaizmy - słowa, które wyszły już z powszechnego użycia.
  • Neologizmy - nowe słowa, dopiero wchodzące do powszechnego użycia lub jeszcze nie używane.
  • Wulgaryzmy - słowa o negatywnej konotacji.
  • Orientalizmy - słowa pochodzące z innego, orientalnego języka.

5) SKŁADNIOWE - charakterystyczna budowa tekstu:

  • Inwersja - przestawienie szyku wyrazów w zdaniu.
  • Anafora - powtórzenie wyrazu na początku kolejnego zdania, wersu, strofy.
  • Epifora - powtórzenie wyrazu na końcu kolejnego zdania, wersu, strofy.
  • Refren - dokładne, regularne powtórzenie pewnej części składowej.
  • Apostrofa - uroczysty, bezpośredni zwrot do adresata, zwykle umieszczony na początku dłuższego utworu.
  • Pytanie retoryczne - pytanie, na które nie oczekuje się odpowiedzi, ponieważ jest ona oczywista lub nie można jej udzielić.
  • Zdanie wtrącone - zdanie wprowadzające dodatkowe wyjaśnienie lub komentarz.
  • Anakolut - konstrukcja składniowa niezgodna z obowiązującą normą.
  • Elipsa - celowe pominięcie jakiegoś elementu wypowiedzi.
  • Antyteza - zestawienie wypowiedzi niezgodnych znaczeniowo.

6) SEMANTYCZNE - znaczeniowe:

  • Epitet - dookreślenie rzeczownika.
  • Porównanie - wyrażenie wskazujące na jakieś podobieństwo między dwoma elementami rzeczywistości.
  • Metafora - przenośnia; konstrukcja, w której poszczególne wyrazy tracą swoje pierwotne znaczenie i tworzą nową całość semantyczną.
  • Animizacja - nadanie przedmiotom martwym cech właściwych istotom żywym.
  • Personifikacja - nadanie przedmiotom martwym, zwierzętom, roślinom, zjawiskom przyrody, cech właściwych wyłącznie ludziom.
  • Alegoria - metafora, której znaczenie odczytujemy w sposób jednoznaczny poprzez odwołanie się do tradycji kulturowej, literackiej bądź religijnej.
  • Hiperbola - celowe wyolbrzymienie jakiejś cechy.
  • Litota - celowe pomniejszenie znaczenia jakiegoś zjawiska, cechy.
  • Oksymoron - zestawienie pojęć wzajemnie się wykluczających.
  • Metonimia - użycie jednej nazwy w zastępstwie innej.
  • Eufemizm - zastąpienie słowa, które z różnych względów (np.: grzecznościowych) nie może być użyte, innym, łagodniejszym wyrazem.