odmiana prozy epickiej ukształtowana w literaturze polskiej i związana z tradycją szlachecką. Pierwotnie była tylko opowieścią ustną, wygłaszaną w okolicznościach towarzyskich. Do literatury pisanej wprowadzono ją w 1 poł. XIX w., ale zachowała cechy wypowiedzi ustnej, tj.: żywy tok wypowiedzi, zwroty do słuchaczy, powtórzenia, swoboda kompozycyjna. Także tematyka nadal była związana z codziennym życiem szlacheckim. Za arcydzieło gatunku uważa się Pamiątki Soplicy H. Rzewuskiego. Elementy gawędy pojawiają się też w Panu Tadeuszu A. Mickiewicza. W II poł. XIX w. gawęda właściwie zanikła.
W prozie XX w. gawęda stała się przedmiotem stylizacji (K. Pruszyński, M. Wańkowicz). Obok gawędy szlacheckiej pojawiła się też gawęda ludowa (podhalańska - Sabała).
