Światopogląd organizujący średniowieczną filozofię to teocentryzm: przekonanie, że Bóg stoi w centrum zainteresowania człowieka i tworzonej przez niego kultury. Uznawano Boga za najwyższą doskonałość i najważniejszą wartość - całe ludzkie życie było Mu podporządkowane. Starano się odczytywać Boskie znaki rozsiane po świecie, np. w zjawiskach przyrodniczych. Ówczesna filozofia pytała o rolę i miejsce człowieka wobec Boga i na ziemi.
Pierwszy istotny kierunek filozoficzny tego okresu to augustynizm, stworzony przez św. Augustyna z Hippony. Św. Augustyn określa trzy cnoty kardynalne, niezbędne duszy do poznania prawdy i Boga: wiara, nadzieja, miłość. Stworzoną przez Augustyna filozofię poznania dobrze obrazuje jeden z napisanych przez niego dialogów: "A co chcesz poznać? Pragnę poznać Boga i duszę. Nic więcej. Nic więcej. Nic więcej". Św. Augustyn jest autorem pierwszego wielkiego systemu teologiczno-filozoficznego chrześcijaństwa. Opierał się na neoplatonizmie, charakteryzującym się łącznością z takimi prądami filozoficznymi jak kreacjonizm czy iluminizm. W swych poglądach łączy koncepcję predestynacji z ideą wolnej woli człowieka, odpowiedzialnej za istnienie w świecie zła. Sens dziejów zawiera się wg Augustyna w wyniku walki między państwem ziemskim, rządzonym przez szatana, i niebieskim, rządzonym przez Boga. Człowiek jest dualistycznie rozdarty między dobrem a złem, ciałem a duszą - musi wybrać którąś z tych dróg, nie ma pośredniej drogi. Filozofię św. Augustyna określa się często mianem filozofii dramatycznej lub pesymistycznej.
Przeciwstawia się jej nurt filozofii harmonijnej, opracowanej przez św. Tomasza z Akwinu. Był on twórcą kierunku filozoficznego zwanego tomizmem. Jest to chrześcijańska kontynuacja filozofii Arystotelesa. Św. Tomasz postuluje harmonię między wiarą a wiedzą (ta pierwsza pomaga człowiekowi wtedy, gdy zawodzi druga). Świat skonstruowany został według niego na zasadzie ściśle sprecyzowanej, uporządkowanej hierarchii, w której wszystkie byty - w tym też człowiek - zajmują swoje wyznaczone miejsce. Hierarchia ta, określana czasem "drabiną bytów", wygląda następująco:
- Bóg istota najdoskonalsza
- anioły czysta inteligencja
- święci czysta inteligencja
- ludzie
- zwierzęta
- rośliny
7. rzeczy
Przynależność do określonego miejsca w hierarchii wyznacza człowiekowi konkretne obowiązki i powinności, których wypełnianie utrzymuje ład w społeczeństwie i zapewnia harmonijne funkcjonowanie świata. Człowiek powinien się doskonalić w posłuszeństwie i cnocie, a także dążyć do jak najgłębszego poznania Boga, co jest największym ludzkim szczęściem.
Trzecia postawa filozoficzna rozpowszechniona w średniowieczu to franciszkanizm - poglądy św. Franciszka z Asyżu, ujęte w program radosnej wiary. Jego główną ideą jest miłość żywiona dla wszelkiego Bożego stworzenia i miłosierdzie okazywane każdemu. Św. Franciszek wraz ze swoimi uczniami uprawiał swego rodzaju czynną ascezę, polegającą na rygorystycznym ubóstwie, postach, służbie chorym i ubogim. Głosili też wszędzie budujące i poruszające kazania, opowiadając Dobrą Nowinę nie tylko ludziom, ale wszystkim Bożym stworzeniom.
Kolejny istotny w tych czasach nurt filozofii to mistycyzm. Mistycy, którzy starali się również słowem przekazać to, co w ich doświadczeniu mistycznym jest niewyrażalne, uważali, że do tych prawd powinniśmy docierać - wspomagani Łaską - przez modlitwę, kontemplację, medytację, uczucie, a nie przez poznanie rozumowe. Głównymi mistykami średniowiecza byli: św. Bernard z Clairvaux, Hugon od św. Wiktora, (ten ostatni łączył mistykę Bernarda i scholastykę św. Anzelma).
Ważne łączące się ze średniowieczną filozofią pojęcie to scholastyka. Jest to podejmowanie problemu zgodności prawd wiary chrześcijańskiej z rozumem oraz przyjęcie określonej metody badań i wykładu (tzw. metody scholastycznej). Powstała jako wyraz przekonania o konieczności pełnego zrozumienia tego, w co się wierzy ("wiara szukająca rozumienia"). Przyjęta w scholastyce metoda naukowa polega na konfrontowaniu objawienia (Pismo Święte) z rozumowaniem logicznym lub metafizycznym oraz autorytetami starożytności.
