Ukaż motyw śmierci w literaturze średniowiecznej na podstawie wybranych tekstów kultury.

Śmierć jest tym co niewątpliwie łączy ludzi. Dotyczy ona wszystkich, wszyscy podlegają jej prawom, właśnie te własność śmierci podkreślano w średniowieczu najsilniej. Służył temu, popularny w ówczesnej literaturze, motyw tańca śmierci (tzw. dance macabre), ukazujący przekrój społeczeństwa poruszający się w śmiertelnych drganiach za swą przewodniczką śmiercią. W tym tańcu brali udział ludzie wszystkich stanów, od królów i papieży po żebraków i zbrodniarzy. Nic nie może uchronić człowieka przed śmiercią, ona jest nie przekupna, nie zwraca też uwagi na pobożne życie, wiek ani płeć.

 

Średniowiecze stworzyło dwa podstawowe wzorce osobowe, które miały później swoje podkategorie, ale najważniejsze to ideał rycerza i ideał świętego. Niewiele cech wspólnych można odnaleźć w obu tych idealnych typach, narzuca się tu pobożność, ale zdecydowanie więcej różni idealnego rycerza i świętego ascetę nią łączy. Tym niemniej, jak wszystkim ludziom, tak i im wspólna jest śmierć. Zarówno opowieści o bohaterskich czynach jak i historie świętego życia kończyły się opisem śmierci bohatera. Opisy te mają pewne różnice w zależności od gatunku i bohatera, ale wszystkim wspólny jest patos towarzyszący umieraniu i niezwykłe zjawiska.

 

"Pieśń o Rolandzie" jest utworem w którym odnajdujemy tzw. motyw "ars moriendi" czyli sztuki umierania. Scena śmierci rycerza stanowi kulminacyjny punkt utworu, ukazana jest z wyjątkową kunsztownością i patosem. Roland umiera jak na rycerza przystało: z honorem, w obronie wiary i ojczyzny, w zgodzie z Bogiem. Roland długo i należycie przygotowuje się do śmierci. Wspina się na szczyt wzgórza i kładzie pod drzewem (analogia do Golgoty i krzyża). Nim umrze chce się pojednać z Bogiem. Najpierw usiłuje zniszczyć swój miecz, zawierający relikwie, by nie trafił w ręce pogan, potem robi rachunek sumienia, modli się i symbolicznym gestem, w którym wyciąga rękawicę w stronę nieba, oddaje się Bogu niczym wasal swemu panu. Dowodem przyjęcia jego duszy do raju są aniołowie zesłani przez Boga, którzy wiodą go do nieba.

 

Śmierć świętego została ukazana w "Legendzie o św. Aleksym". Historia bogatego rzymskiego księcia, który zrezygnował ze wszystkiego, co posiadał i poświęcił swe życie Bogu, była powszechnie znana. On również nie boi się śmierci, przeciwnie śmierć jest dla niego wybawieniem. Aleksy całe życie umartwiał ciało, by jego dusza mogła radować się w raju, toteż śmierć wita z radością. Ascetyczny żywot, jaki wybrał dobrowolnie, kończy się cudownymi wydarzeniami. W chwili śmierci rozdzwoniły się wszystkie dzwony w mieście, przy ciele zmarłego znaleziono jakiś pergamin, ale nikt nie mógł go wyjąć z ręki Aleksego, zdołał to zrobić dopiero jego żona. Na miejscu jego zgonu i przy jego grobie dokonywały się cuda.

 

Mówiąc o motywie śmierci w średniowiecznej literaturze, nie sposób nie wspomnieć najważniejszego bodaj utworu, w całości poświęconego śmierci, a mianowicie "Rozmowie Mistrza Polikarpa za Śmiercią. Tu właśnie można odnaleźć ów charakterystyczny motyw tańca śmierci. Ważne jest także w tym ujęciu nadanie jej postaci widzialnej. Upresonifikowana śmierć ma tu postać kobiecego trupa, jej ciało jest odrażające, nosi już znamiona rozkładu, brak jej kawałka nosa i zębów, jest chuda, ma żółtą cerę, a w ręku trzyma nieodłączny atrybut - kosę.

 

Średniowieczna literatura podkreślała, ze śmierć nie zważa ani na zasługi ani na grzechy, wszystkich traktuje równo, jednak z omówionych tu utworów jasno wypływa nauka, ze ludzie pobożni, żyjący zgodnie z Bożymi nakazami, nie boją się jej przyjścia.