Piśmiennictwo zaczęło się w Polsce rozwijać od przełomu wieków X i XI, symboliczna data wkroczenia Polski w zachodnioeuropejski krąg kulturowy. Na dwór Mieszka I przybyli wówczas duchowni, którzy propagowali kulturę chrześcijańską, znali łacinę i potrafili pisać. W tym okresie była to elitarna umiejętność. Wraz z chrześcijaństwem do Polski wkroczyła kultura piśmiennicza.
Średniowieczna polską literaturę dzieli się na trzy podstawowe okresy rozwoju.
Pierwszy okres piśmiennictwa w Polsce przypada na wiek XI i XII. Charakterystyczne cechy tego okresu to niepodzielne panowanie łaciny. Większa cześć dorobku literackiego była dziełem cudzoziemców zatrudnionych na polskim dworze. W tym czasie powstała "Kronika Polska" Galla Anonima, sławiąca dzieje polskich władców, wówczas tez pisał Bruno z Kwerfurtu. Jednak znajomość sztuki pisarskiej stopniowo stawała się tez udziałem rodzimych twórców, pisarstwem parała się miedzy innymi córka Mieszka II, Gertruda, czy mistrz Wincenty Kadłubek. Znamienna dla tego okresu jest przewaga form prozatorskich nad twórczością liryczną. Popularne były wówczas utwory hagiograficzne i zapisy kronikarskie. Do pierwszych żywotów świętych zalicza się "Vita prior" (czyli żywot pierwszy, prawdopodobnie autorstwa Jana Kanapariusza) oraz "Vita altera" (czyli żywot drugi) Brunona z Kwerfurtu, opowiadające losy św. Wojciecha. Drugi nurt stanowiły dzieła historyczne, dzieje Polski spisywał najpierw autor określany mianem Galla Anonima, później zaś rodzimy twórca Wincenty Kadłubek. Były to formy narracyjne, jednak zawierały elementy liryczne (Gall posługiwał się np. ozdobną prozą rymowaną), co stanowiło zapowiedź późniejszego rozwoju poezji.
Liryka, jak cała literatura, rozwijała się głównie w formie sakralnej. Już w tym pierwszym okresie rozwoju powstawały pieśni liturgiczne, między innymi sekwencja ku czci św. Wojciecha, spisana najprawdopodobniej w Gnieźnie pod koniec XI wieku. Ważną pozycją w dorobku polskiej poezji średniowiecznej jest "Modlitewnik" Gertrudy, wyjątkowy przykład liryki osobistej.
Drugi z wyróżnionych okresów obejmuje wiek XIII i XIV. Jest to czas stopniowego wnikania do piśmiennictwa języka narodowego. Już we wcześniejszych wiekach pojawiały się w dokumentach pojedyncze wyrazy, głównie nazwy miejscowe i osobowe, zapisane w polskim brzmieniu przy użyciu łacińskiego alfabetu. W Xii i XIV wieku nadal dominuje język łaciński, choć jego panowanie nie jest już tak niepodzielne. Pierwsze zdanie zapisane w całości po polsku pojawiło się w tzw. księdze henrykowskiej w drugiej połowie XIII wieku. W tym okresie powstawały też pieśni religijne śpiewane po polsku, jednak nie były one spisywane, a w każdym razie do dziś nie przetrwał żaden zapis. Znaczna cześć tych utworów krążyła w tradycji ustnej i została spisana o wiele później, część zaginęła bezpowrotnie. Na wiek XIII datuje się także powstanie słynnej pieśni pt. "Bogurodzica" (dokładnie dwóch pierwszych strof tzw. archaicznych), "Kazań świętokrzyskich" czy "Psałterza Kingi". Nieco późniejszy, bo pochodzący z przełomu XIV i XV wieku jest "Psałterz floriański". Pieśni religijne miały znaczną przewagę nad świeckimi, ponieważ wnikały w obrządek kościelny, były włączane do nabożeństw i utrwalały się przez częste śpiewanie. Utwory religijne miały też o wiele większą szansę na utrwalenie w piśmie, ponieważ kopiowaniem zajmowali się niemal wyłącznie duchowni. Pieśni świeckie związane z różnymi okolicznościami - biesiadne, miłosne, dowcipne, często sprośne - zachowały się jedynie w niewielkich fragmentach.
Mimo tego rozwoju języka polskiego nadal główny nurt stanowiło piśmiennictwo łacińskie. Łacina była uważana za język szlachetniejszy, bardziej odpowiedni do wyrażania ważnych myśli i formułowania dokumentów. Jednak w tym czasie literaturę łacińską tworzyli już rodzimi artyści (Wincenty z Kielc, Godzisław Baszko czy Janek z Czarnkowa.). twórczość łacińska kontynuuje dawne wzory, jest więc w głównej mierze prozatorska, skupiona na hagiografii i dziejopisarstwie. Coraz częściej pojawiają się też zapisy kazań, będące artystyczną formą nauczania. Pierwszy znany zbiór kazań jest dziełem Peregryna z Opola, autor zawarł w nim liczne egzempla, czyli mini fabuły, stanowiące przykłady do przekazywanej nauki.
Odrębny nurt literatury średniowiecznej stanowiła świecka poezja łacińska, jej charakter również był w znacznej mierze dydaktyczny. W wierszowanej formie prezentowano rożne stany, określając ich powinności, właściwe obyczaje i największe przywary, przykładem może tu być "Antigameratus" Frowina. Pojawiały się utwory okolicznościowe czy pochwalne, dotyczące znanych osób (niejednokrotnie na ich własne zamówienie). W średniowieczu większość utworów była anonimowa, w przypadku religijnej twórczości wynikało to często z woli autora, który nie o własna sławę zabiegał, ale chciał oddać część Bogu. Jeśli chodzi o twórczość świecką, dodatkową przeszkoda w upamiętnieniu autora była ustna forma przekazu. Mimo to kila nazwisk przetrwało do dziś i możemy wymienić jako twórców poezji świeckiej takich autorów jak: Wincenty z Kielczy, Jan Łodzia z Kępy, Adam Świnka z Zielonej.
Wreszcie trzeci okres rozwoju literatury średniowiecznej, datuje się go na wiek XV. Są to już schyłkowe lata epoki, świadczące o mających wkrótce nastąpić głębokich przemianach światopoglądowych. Do Polski przenikają zachodnie wzory, głównie odrodzenie wzorów antycznych i rodzący się na ich podłożu humanizm. Języki narodowe staja się coraz bardziej popularne w krajach europejskich. Także w Polsce następuje nobilitacja mowy ojczystej i jej coraz żywsza ekspansja do piśmiennictwa. Powstaje wówczas wiele pieśni religijnych, wzbogacających łaciński obrządek mszy świętej. Na przełomie Xv - XVI wieku tworzył wybitny twórca polskiej pieśni religijnej Władysław z Gielniowa. Z drugiej połowy XV wieku pochodzą też anonimowe utwory takie jak: " Lament świętokrzyski" (utwór wierszowany o wysokiej wartości artystycznej), "Legenda o św. Aleksym" (utwór epicki będący przekładem znanego żywotu) czy utwory o tematyce eschatologicznej, inspirowane powszechnym zainteresowaniem śmiercią, jakie nastąpiło po wybuchu epidemii w Europie - "Skarga umierającego" , "Dusza z ciała wyleciała" czy " Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią". W nurcie poezji świeckiej powstał miedzy innymi okolicznościowy wiersz, przedstawiający (bardzo stronniczo) historie zabicia Andrzeja Teęczyńskiego ("Wiersz o zabiciu Andrzeja Tęczyńskiego" ), dydaktyczna "Pieśń o chlebowym stole" Przecława Słoty, ?), " Satyra na leniwych chłopów" nieznanego autorstwa.
Prozatorskie utwory w języku polskim , pochodzące z tego okresu, to głównie przekłady Biblii (np. Biblia królowej Zofii, tzw. szroszpatacka). Najczęściej przekładano psalmy niejednokrotnie na język prozatorski. Na przełomie wieków wyraźnie zaznaczył się także rozwój prozy apokryficznej, czyli wolnych interpretacji historii biblijnych, należą do nich m.in." Rozmyślanie przemyskie" czy "Żywot Pana Jezu Krysta" Baltazara Opeca. Jednocześnie spisywano kolejne zbiory kazań np. " Kazania gnieźnieńskie", żywoty świętych i modlitewniki. Wybitnym zbiorem modlitw jest dzieło Biernata z Lublina, zatytułowane "Raj duszny". Pojawiały się tez gatunki epistolarne, między innymi miłosne listy żakowskie, stanowiące ważny element świeckiej twórczości prozatorskiej.
Popularnością cieszyły się utwory o charakterze pochwalnym. Panegiryki opiewały wybitne postacie (króla i jego świtę) lub szczególnie doniosłe wydarzenia jaki np. zwycięstwu pod Grunwaldem, czasem dotyczyły też zdarzeń tragicznych jak np. klęska w Bitwie pod Warna i śmierć młodego króla.
Liturgia kościelna oczywiście nadal odbywała się o łacinie, jednak polskie pieśni religijne często towarzyszyły wiernym przy obchodach różnych świąt, np. obrzędów Wielkiego Tygodnia czy przedstawieniom jasełek.
