Będące jednym z następujących po sobie okresów w dziejach ludzkości, średniowiecze powstało około V wieku i trwało przez ponad dziesięć wieków. Ze względu na taki czas rozwijania się jednej epoki, powstało w niej wiele zróżnicowanych światopoglądów mających znaczenie dla ówczesnego człowieka. Teocentryzm, uniwersalizm, asceza i filozofie takie jak augustynizm, tomizm i franciszkanizm to tylko niektóre ze zdobyczy intelektualnych wieków średnich.
W tej epoce powstało kilka wzorców osobowych, które były podstawą tamtejszego światopoglądu. Pierwsza postawa - ascety i świętego - w przykładowy sposób została opisana w "Legendzie o świętym Aleksym". Autor przedstawia kodeks praw, którymi posługuje się człowiek pobożny. Tytułowy bohater z pochodzenia jest księciem, który postanowił odejść od dostatniego życia, cały majątek rozdając biednym. Umartwiał swoje ciało i duszę to po aby być bliżej Boga i jego miłosierdzia. Druga postawa - władcy idealnego - jest przedstawiona w "Kronice Polskiej" Galla Anonima. Postawa władcy ma być reprezentowana cechami takimi jak mądrość, odwaga, waleczności, sprawiedliwość w osądach i ponad wszystko wiara i miłość do Boga, gdyż był to władca bardzo religijny. Następny jest rycerz - zaprezentowany w "Pieśni o Rolandzie". Roland był bohaterski, odważny i postępował wedle kodeksu rycerskiego. Najważniejsze były dla niego służba Bogu i ojczyźnie i miłość i posłuszeństwo dla króla, co potwierdzają jego słowa: "dla swego pana trzeba znosić wszelką niedolę". Będą wzorem chrześcijanina stawał w obronie religii, chcąc sobie tym samym zapewnić wstęp do raju. Ostatnia postawa - średniowiecznego kochanka - jest zilustrowana w "Dziejach Tristana i Izoldy". Młodzi bohaterowie zapałali do siebie ogromnym uczuciem, niestety nieszczęśliwym. Losy dwojga kochanków są podporządkowane ich boskiemu przeznaczeniu. Co prawda historia kończy się tragiczną śmiercią bohaterów, ale ich miłość zwycięża nawet po śmierci.
Analizując literaturę tamtych czasów, trzeba mieć na względzie panujące wtedy zwyczaje i charakterystyczny pogląd na świat, który nie mógł zostać pominięty w opisach i relacjach literackich. Świat był postrzegany jako całość harmonijna, stworzona przez Boga, a więc z zasady piękna - a z pojęciem piękna nierozerwalne były dobro i prawda. Duchowość zawsze wiodła prym nad wszystkim co materialne. Teocentryzm, który polegał na przyporządkowaniu wszystkiego pod wszechobecność Stwórcy, kazał tłumaczyć wszelkie zjawiska i wydarzenia jako zamierzone przez Boga, a we wszystkich boskich znakach szukano głębszych treści o podłożu duchowym.
Człowiek współczesny odwrócił się od tych wartości ujętych w średniowiecznych wzorcach osobowych. Wszystkie ideały: świętego, rycerza czy kochanka są dla dzisiejszych ludzi przeżytkiem i uznawane są za nieadekwatne do naszych czasów, dlatego spychane są na barki uczenia się w szkole i ogólnego przymusu. W XXI wieku honor, odwaga czy czysta i niezwyciężona miłość są nieobecne i zupełnie zacierane przez codzienność. Jeśli jakiś człowiek dzisiaj przyznałby się do wyznawania którejkolwiek z powyższych wartości zostałby wyśmiany i na pewno wytykany palcem. Te niepotrzebne i zdecydowanie drugorzędne uczucia i posiadanie jakichś celów, wartości czy ideałów są pojmowane teraz jako rzeczy wstydliwe. Przykre jest to, że ludzie, którzy są skłonni do wyznawania takich ideałów i rzeczywiście postępują w życiu zgodnie z nimi, muszą robić to w ukryciu, poza spojrzeniami ciekawskich wyśmiewaczy.
Pęd dzisiejszego życia i natłok codziennych spraw przytłaczają i zupełnie eliminują wszelkie wartości z naszego życia. Najważniejsze dzisiaj cechy, które umożliwiają przetrwanie to agresja, chamstwo, brutalność i obłuda, które bardzo skutecznie wyniszczają pozostałe jeszcze wartości, ideały i piękno.
Dzisiaj spotykamy się z opozycją do tego, co istniało we wiekach średnich. Najważniejszy jest teraz pieniądz i dobra materialne, a te duchowe są spychane na dalszy plan, lub zupełnie wyniszczane. Nad całym światem dominuje wielka ikona wszechwładnego pieniądza. Wytłumaczenie jest proste, choć bardzo przytłaczające - współczesna cywilizacja nie pozostawia człowiekowi czasu na wyznawanie ideałów.
