Odrodzenie

Nazwy odrodzenie po raz pierwszy użył włoski artysta Giorgio Vasari, kiedy opisywał sztukę włoską XVI wieku. Zauważył on wtedy, że znakomicie się ona rozwijała, a jej główną inspiracją stała się wspaniała kultura antyczna, jej poeci i filozofowie.

Renesans rozwinął się najpierw we Włoszech, jego prekursorem był tam Dante Alighieri, żyjący jeszcze w średniowieczu, ale myślący już nowymi, humanistycznymi kategoriami.

We Włoszech renesans rozpoczął się w XIV wieku i trwał do początki XVI stulecia.

W Polsce zaczyna się renesans na początku XV wieku, a trwa do trzydziestych lat XVII wieku. Wiek XVI, czyli rozwój idei renesansowych w Polsce nazywa się "Złotym wiekiem kultury".

Czynnikami, dzięki którym rozwinął się renesans były:

- duża ilość odkryć geograficznych, które rozwijały ludzką orientacje w świecie;

- utrzymywanie kontaktów z odmiennymi kulturowo cywilizacjami, co powodowało rozwijanie wielu zainteresowań, także intelektualnych;

- dokonania Mikołaja Kopernika, Giordano Bruno, Galileusza, spowodowały zwiększenie wiary w ludzki umysł;

- zmniejszenie władzy papiestwa oraz skompromitowanie duchowieństwa, reformacja, która doprowadziła do zmian w organizacji kościelnej;

- miasta włoskie przejęły kontrolę nad handlem, co sprawiło ich wzbogacenie i powiększenie;

- powstanie nowych narodów - Hiszpanii, Francji, Polski, Szwajcarii;

- odrodzenie literatury, sztuki, architektury starożytnej, a także jej dorobku myślowego;

- odkrycie druku, które spowodowało większą dostępność do książek i zwiększenie ich ilości w obiegu czytelniczym;

- zwiększenie liczby uczelni wyższych: uniwersytetów, akademii; szkół średnich: gimnazjów, kolegiów; w miejscach tych rozwijały się nauki humanistyczne.

Pojęcia, które warto zapamiętać:

- antropocentryzm, przekonanie, że człowiek znajduje się w centrum świata; pogląd ten zwraca całą kulturę na człowieka; antropocentryzm jest przeciwieństwem średniowiecznego teocentryzmu;

- humanizm, czyli główny nurt epoki, związany z antropocentryzmem, ponieważ wywodzi się on z zainteresowania indywidualną jednostką ludzką, która ma nieograniczone możliwości działania w wielu dziedzinach. Dlatego humaniści dążyli do wykształcenia we wszystkich naukach- przyrodniczych, humanistycznych, ścisłych. Człowiek może przeżywać wszystko, co niesie życie: "Człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce" - hasło z Terencjusza.

- reformacja, prąd religijny, który miał na celu przeprowadzenie zmian w Kościele; w jej wyniku nastąpił zupełny rozpad jedności katolickiej Europy i powstały nowe wyznania; ich wprowadzenie łączyło się z licznymi wojnami religijnymi.

- irenizm, czyli pogląd głoszący ideę pokoju pomiędzy wyznawcami odmiennych religii i próba załagodzenia sporów.

Nurty filozoficzne

1. Filozofia epikurejska- głosili oni, że najważniejsze jest szczęście -możemy je osiągnąć poprzez doznawanie przyjemności dnia codziennego, a także przebywanie na łonie natury i bycie z nią w zgodzie; twierdzili oni, że należy wystrzegać się cierpień, nieszczęść ponad wszystko; z poglądami epikurejczyków wiąże się hedonizm, czyli przekonanie, że najważniejsze w życiu człowieka są rozkosze cielesne, doczesne.

2. Filozofia stoicka- przekonywała, że najlepszą receptą na życie jest umiejętność zachowania spokoju wewnętrznego, niezależnie od tego, co dzieje się wokół nas; proponowali oni wystrzegać się niepotrzebnej euforii i emocji, ponieważ one zużywają naszą energię.

3. Erazm z Rotterdamu- ten wybity humanista nie jest autorem całego prądu, natomiast głosił on idee, propagujące wartości moralne, chrześcijańskie, czyli pokój i tolerancję.

4. Sceptycyzm- jego wyrazicielem jest Michel de Montaigne, autor "Prób", w których twierdzi, że niemożliwe jest ludzkie poznanie, ponieważ świat jest zbyt tajemniczy, a zmysły ograniczone. Niemniej człowiek ma wolność dociekania i szukania.

5. Filozofia państwa- temat znajdujący się na pograniczu filozofii i literatury: "Utopia" Tomasza More'a - projekt idealnego narodu, opartego na wzajemnym szacunku obywateli; "Państwo Słońca" Tomasza Campanelli -postuluje zniesienie dóbr prywatnych; "Książe" Niccolo Machiavelli'ego: proponuje oderwanie władzy świeckiej od duchownej.

Charakter sztuk renesansowych

1. Architektura: panuje w niej prosty, nieskomplikowany styl i symetria, która wyraża ład i harmonię świata; zachowane są idealne proporcje; zrezygnowano z wyrazistych konturów, sklepienia krzyżowo -żebrowego oraz barwnej mozaiki, na rzecz linii horyzontalnych, sklepień kolebkowych, kasetonów, łuków, kopuł, attyk, kolumnad, arkad, loggii. Ściany zaczęto ozdabiać freskami, gobelinami, fryzami. W budowlach dużo było okien, które pozwalały słońcu dotrzeć do środka. Jako przykłady architektury renesansowej można podać: bazyliką św. Piotra w Rzymie, wnętrze kościoła San Lorenzo we Florencji, pałac Pittiego, czy Strozziego we Florencji. W Polsce: Wawel, ratusz poznański, zamojski.

2. Rzeźba: tendencje realistyczne, które wynikają z zainteresowania anatomią, chęci wyrażenia prawdziwych, ludzkich uczuć. Przykładem może być posąg Dawida i Mojżesz dłuta Michała Anioła, Kaplica Zygmuntowska -rzeźby królów.

3. Malarstwo: portrety, również tendencja realistyczna, delikatne światło i barwy. Tematem jest Biblia i mitologia, ale też ludzkie twarze. Najwybitniejsze dzieła należą do Leonarda da Vinci, autora "Ostatniej wieczerzy", "Mona Lisy", "Damy z gronostajem", "Damy z łasiczką"; Michała Anioła, który zdobił freskami Kaplicę Sykstyńską; Rafaela Santi, który namalował "Szkołę Ateńską".

4. Literatura: tutaj wzory wyznaczały przede wszystkim poetyki starożytne, których autorem jest Arystoteles- podzielił on w "Poetyce" literaturę według rodzajów i gatunków; Platon, który dał w "Dialogach" pomysł koncepcji szału boskiego; Horacy, autor zaleceń estetyczno -moralnych literatury w "Liście do Pizonów".

Wielcy pisarze i poeci renesansu:

Erazm z Rotterdamu (1467 - 1536) był najwybitniejszym humanistą epoki, najsłynniejszym erudytom. Doskonale znał języki antyczne, a także łacinę. Był znakomitym pisarzem i filologiem, wydał krytyczny przekład "Nowego Testamentu". Napisał satyrę "Pochwała głupoty", w której wyśmiewa się z zacofanej scholastyki i średniowiecznej teologii. Przedmiotem jego kpin są niektórzy humaniści, którzy z zaślepieniem naśladowali cyceroński styl wymowy. Występował on przeciw reformacji, ponieważ prowadziła ona do zbyt wielu sporów wśród chrześcijan.

Francesco Petrarka (1304 - 1374) był jednym z pierwszych twórców poezji renesansowej. Zdobył sławę dzięki utworom włoskim, chociaż pisał także po łacinie. Swoją miłość do Laury zapisał w "Zbiorze pieśni". Była ona jego wielka muzą, jednakże miłość pozostał niespełniona, został przerwana śmiercią Laury. Petrarkę uznaje się za twórcę języka europejskiej poezji intymnej. Język ten odznaczał się idealizowaniem kobiety, ale także wiernością w przekazywaniu stanu zakochanych, subtelnością. Te wiersze były wzorem i inspiracją dla późniejszych twórców. Miłość opisuje Petrarka jako gamę sprzecznych uczuć, kontrastów i magii. Euforia i rozpacz, pożądanie i szacunek, bliskość i oddalenie, blask i ciemność to stany i uczucia towarzyszące zakochanemu. Formą, którą wybrał Petrarka jest sonet, który uczynił narzędziem w wyrażaniu uczuć. Składa się on z czterech zwrotek: dwie pierwsze są czterowersowe, opisowe, dwie ostatnie są trójwersowe i wyrażają refleksję.

Giovanni Boccaccio (1313 - 1375) był włoskim pisarzem i humanistą. Jego największym dziełem jest "Dekameron", czyli zbiór, składający się ze stu nowel, których narratorami jest siedem młodych kobiet i siedmiu młodych mężczyzn. Wszystkich łączy fakt, że uciekli oni z Florencji, gdzie panowała straszna zaraza. Przebywają pod miastem dziesięć dni, w ciągu których opowiadają barwne historie z życia towarzystwa. Często są one pikantne i śmiałe, pełne intryg, przybliżają obraz ówczesnych obyczajów. Boccaccio bardzo sprawnie przedstawia nam różne charaktery ludzi, opisując czasy, w których sam żył. Głównym tematem tych opowieści jest miłość ziemska, przyjemności i wszystkie doczesne problemy człowieka. W "Dekameronie" stworzył Boccaccio wzór budowy nowego renesansowego gatunku, jakim była nowela. Przede wszystkim nie była zbyt obszerna, zajmowała się tylko jednym wątkiem, motywem, akcja zmierzała do punktu kulminacyjnego, po którym następowało rozwiązanie problemu.

Franciszek Rabelais (1494 - 1553) francuski lekarz i humanista, napisał dzieło pt. "Gargantua i Pantagruel". Jest to historia, której bohaterami są dwa olbrzymy, obżarciuchy, które żyją zgodnie z hasłem "Czyńcie, co chcecie". Ta zasada rządziła w świecie przedstawionym przez Rabelais'a, zwłaszcza w opactwie Telemy. Chociaż utwór nie jest zbudowany według reguł klasycznych to jest on dziełem renesansowym ze względu na swoją wymowę. Pisarz wykorzystuje historię Gargantui i Pantagruela do ironicznego przedstawienia Francji, w czasach kiedy nowe prądy i pomysły ścierają się ze średniowiecznymi zaszłościami. Przedmiotem kpiny i śmiechu Rabelais są mnisi i doktorzy, którzy żyją według starych zasad i wierzą w przesądy. Tym samym autor staje po stronie człowieka renesansowego, który ma prawo i wolność w dociekaniu i poszukiwaniu prawdy. Rebelais tworzy świat, którym rządzi groteska, czyni to mieszając wielokrotnie tragizm z komizmem, wprowadzając elementy fantastyczne i monstrualne. W "Gargantui i Pantagruelu" pełno jest śmiechu i przesady, które są, jak pisze sam autor we wstępie do opowieści "szczerym królestwem człowieka".