Pojęcie renesansu

Pochodzi ono od francuskiego słowa "renaissance", co w dosłownym tłumaczeniu znaczy odrodzenie. Tę nazwę zastosował pierwszy raz Giorgio Vasari ( 1511 - 1574),który był włoskim malarzem, architektem i historiografem. Określił nim doskonalenie się sztuki włoskiej. Pojęcie renesansu zaistniało w historii kultury w XIX stuleciu.

Chronologia epoki renesansu

Kolebką renesansu były Włochy. Od połowy XIV wieku rozwijały się tu nowe prądy; w pozostałej części Europy od XV wieku. Koniec renesansu i jego kierunków to XVI wiek ( Włochy - zniszczenie Rzymu przez wojsko cesarza w 1525 ). W pozostałej części Europy trwa on do przełomu XVI i XVII wieku. W Polsce odrodzenie trwało od XVI, przez cały XVI wiek, do początku XVII.

W renesans rozpoczął się od rozpowszechniania idei humanistycznych przez wędrownych humanistów, którzy przybyli do Krakowa. Najwybitniejszym z nich był włoski pisarz Filip Buonacorsi. Rozwój renesansu był też uwarunkowany innymi czynnikami i wydarzeniami jak np.: przebudowa Zamku wawelskiego, lata 1506 -1543; Mikołaj Kopernik wydaje pierwszy raz "O obrotach sfer niebieskich" (1543); ukazuje się "Krótkiej rozprawy między Panem, Wójtem i Plebanem" Mikołaja Reja" (1543). Okres 1543-1584 to najbogatszy rozwój polskiej kultury renesansowej. Śmierć Jana Kochanowskiego, czyli rok 1584, uznaje się za zakończenie epoki odrodzenia w naszym kraju.

Podstawowe terminy kultury renesansu

Humanizm -od łacińskiego "humanus", czyli ludzki; można wyróżnić jego trzy znaczenia:

- historyczne -określa ruch umysłowy, wywodzący się z Włoch XIV -wiecznych, jego najważniejszym założeniem było wszechstronne poznanie sztuk, dorobku literackiego epoki starożytnej, co prowadziło do zrozumienia jej jako jedności;

- filozoficzne -zakładające nieograniczoną możliwość umysłu człowieka i kładące nacisk na wszechstronne wykształcenie ludzi, które doprowadzi do ich większego udoskonalenia;

- ogólne -to takie, które humanizm traktuje jako postawę, wyrażającą uznanie dla duchowych i materialnych potrzeb wszystkich ludzi, przejawiające się w kształtowaniu jego wnętrza i umiejętności.

Głównym prądem jest właśnie humanizm, który swoimi założeniami zupełnie zaprzecza ideałom, które były ważne w poprzedniej epoce. Filozofem starożytnym, do którego odwoływali się humaniści był Cyceron. Od niego wzięli postulat wszechstronnego rozwoju naszego człowieczeństwa. Problemy moralne, społeczne, polityczne ludzi stały się w humanizmie najważniejsze. Światopogląd humanistów jest antropocentryczny, czyli skoncentrowany na człowieka, w przeciwieństwie do średniowiecznego teocentryzmu, który zwracał świat ku Bogu. Swoje hasło humaniści zaczerpnęli od starożytnego poety Terencjusza: "Homo sum et nihil humanum a me alienum esse puto" ( czyli "Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie nie jest mi obce").

Cały światopogląd i założenia humanizmu -człowiek i jego indywidualność, potrzeba rozwijania własnych zdolności i umiejętności, idea harmonii, życie zgodne z naturalnym porządkiem -były odwołaniem do systemów filozoficznych starożytności. Były to przede wszystkim epikureizm i hedonizm, koncentrowały się one na przyjemności i unikaniu udręk jako drogi do szczęścia.

Całą kulturę antyczną uczyniono najważniejszym źródłem inspiracji, interesowano się nią. Dzięki temu możliwe było jej dokładne i kompletne poznanie. Pomogło w tym zorganizowanie studiów, badających literaturę grecką i rzymską. Tłumaczono i wydawano wybitne dzieła epoki antycznej. Renesans odkrył oryginalność dorobku kulturalnego antyku, sięgając do samych pierwowzorów. Wysunięto więc postulat dbałości o język i ideę powracania do źródła, czym właśnie było czytanie i studiowanie literatury w wydaniu oryginalnym. Studiami humanistycznymi, powstałymi w XV wieku, określano wtedy dziedziny filozoficzne i filologiczne, starano się je badać. Nauki te były stwarzane dla człowieka; humaniści więc, to ludzie, którzy zajmowali się naukami humanistycznymi. Były one wykładane na uniwersytetach europejskich.

Irenizm -to pojęcie łączy się z humanizmem w takim sensie, że humaniści, będąc chrześcijanami, nie odrzucali innych wyznań, tylko starali się je poznać, aby nawiązać jakiś dialog między religią chrześcijańską a różnowiercami; irenizm jest więc ruchem, który piastuje idee pokojową pomiędzy wyznawcami różnych religii.

Zasadę irenizmu rozpowszechnił jeden z najwybitniejszych umysłów epoki renesansu, za którego uważa się Erazma z Rotterdamu. Postulował on ciągłe doskonalenie osobowości ludzkiej, kierowanie się umysłem i pielęgnowanie zasad moralnych. Największym jego dziełem jest "Pochwała głupoty".

Neoplatonizm jest ideą, mającą źródła w filozofii platońskiej; łączył ideę jedności boskiej z poglądami chrześcijańskim. Głoszono, że natura ludzka jest doskonała, człowiek jest wolny i ma prawo samodzielnie wybierać dobro lub zło. Neoplatończycy twierdzili, że poezja jest boskim natchnieniem i poetyckim szałem.

Stoicyzm to nurt filozoficzny, wywodzący się ze starożytności. Stoicy upatrywali w cnocie klucza do opanowania emocji, które burzą spokój człowieka i nie pozwalają na dystans.

Reformacja to ruch umysłowy i społeczny, który doprowadził od rozłamu Kościoła katolickiego, owładniętego wzajemną niechęcią papieża i innych dostojników. Początkową fazą tej niechęci owej niechęci była schizma zachodnia (1377 - 1417), czyli podzielenie władzy papieskiej na dwie osoby: jeden papież miał siedzibę w Rzymie, a drugi w Awinionie i był zależny od króla Francji. Kryzys w Stolicy pogłębiał się, co dało Marcinowi Lutrowi odwagę, by w 1517 roku zaprotestować przeciw wielu nadużyciom w Kościele. Ogłosił on swoje tezy w Wittenberdze. Papież Leon X wydał bullę, potępiającą wystąpienie reformatora. Ten spalił ją publicznie, ściągając na siebie ekskomunikę papieża. Lutrowi udzielił schronienia elektor saski w Wartburgu.

Marcin Luter zdobył szybko popularność, jego wystąpienie zaś odgłos w innych działaniach: np. powstanie Kościoła ewangelicko -augsburskiego w 1530 roku; utworzenie przez Jana Kalwina odłamu ewangelicko-reformowanego; powołanie angielskiego kościoła narodowego, czyli anglikańskiego, jego zwierzchnikiem został Henryk VIII; w Czechach działali Bracia czescy, a w Rzeczpospolitej arianie, będące odłamami reformacji. Władze katolickie jak najszybciej chciały powstrzymać rozwój reformacji, początkowo działania te przynosiły niewielki skutek.

Na soborze trydenckim, trwającym od 1545 do 1563 roku, uznano tłumaczenie "Pisma Świętego", autorstwa św. Hieronima, zwany Wulgatą. Obowiązywał on katolików. Kościół przeprowadził odnowienie obyczajów i etyki, rozwinął edukację duchową. Rozpoczęła się akcja misyjna, która zapoczątkowała rozwój edukacji, w tym czasie powstawały szkoły, a Ignacy de Loyola założył Towarzystwo Jezusowe.

Reformacja w Europie doprowadziła do wielu wojen religijnych i sporów doktrynalnych, między różnowiercami, czego konsekwencją był często rozlew krwi. Postawą, która postulował zachowanie pokojowe, był irenizm (omówiony wyżej).

Luteranizm czyli kierunek reformacji, który głosił, że zbawienie człowiekowi może przynieść ufność w bożą łaskę. Wiarę naszą musimy wspierać czytaniem ewangelii. Nic nam nie pomoże spełnianie dobrych uczynków. Luteranie krytykowali życie duchownych, przepełnione zbytkiem, odrzucali również oni niektóre sakramenty. Przekładali oni Biblię na języki narodowe.

Kalwinizm drugi kierunek reformacji, bardziej skrajny. Najważniejszym pojęciem była tutaj predestynacja, mówiąca, że Bóg przeznacza ludzi do nieba albo do piekła. Ich życie nic nie może zmienić w tej kwestii.

Bracia polscy, przez przeciwników zwani arianami. Jest bardzo skrajnym odłamem polskiego kalwinizmu. Nie znalazł on prawie poparcia ze względu na swój skrajny program: zniesienie podziału na stany, równość społeczną, rezygnację z majątków. Zasługą braci polskich było przetłumaczenie "Pisma Świętego", piśmiennictwa polskiego, rozwój szkolnictwa ( Raków), gramatyki polskiej (Piotr Stratorius-Stojeński).

Hasło epoki odrodzenia

W epoce odrodzenia zaczęto wyznawać zasadę "carpe diem", czyli "łap dzień, korzystaj z dnia", które wynikało ze światopoglądu renesansowego. Dla ludzi, którzy teraz zrezygnowali z ascezy, ważne stało się dostatnie życie, urządzenie wygodnego domu, czy pałacu, czyli rzeczy doczesne. Budowano piękne renesansowe miasta i liczne zabytki, malowano wizerunki mecenatów, którzy chcieli pozostać w pamięci ludzkiej. To wszystko jest dowodem na to, że człowiek znalazł się w centrum świata.

Europejskie dzieła literatury renesansowej

Najwcześniej rozwinęła się literatura we Włoszech:

- Dante Alighieri napisał "Boską komedię", będącą pomostem pomiędzy literaturą średniowieczną i renesansową; jako pierwsza została napisana po włosku;

- Torquato Tasso napisał "Jerozolimę wyzwoloną", poemat epicki z elementami fantastyki;

- Ludovico Ariosto napisał "Jerozolimę wyzwoloną", drugi epos renesansowy;

- Giovani Boccaccio zawarł w "Dekameronie" sto nowej;

- Franciszek Petrarka stworzył wzór liryki miłosnej w "Sonetach do Laury";

- Niccolo Machiavelli "Książe";

- Baltazar Castiglione "Dworzanin", który stanowi wraz z poprzednim wzorzec osobowy;

- powstaję też komedie dell'arte, które zawierają motywy ludowe i schematyczną kompozycję.

w Hiszpanii:

- Lope de Vega napisał dramat "Owcze źródło";

- Miguel de Cervantes napisał powieść "Don Kichot";

we Francji:

- działa tutaj grupa poetycka o nazwie "Plejada", odwoływali się oni i wzorowali na literaturze antycznej, postulowali pisanie w języku narodowym; piszą w "Plejadzie" poeci w połowie XVI wieku, dając początek nowożytnej twórczości poetyckiej; za założyciela i teoretyka grupy uważa się Pierre'a Rosnarda;

- Franciszek Rabelais stworzył satyryczną i groteskową powieść "Gargantua i Pantagruel", w której wyśmiewa się z panującego porządku, tworząc swój, w którym panuje rubaszność i żart;

- Michel de Montaigne, autor "Prób" esejów filozoficznych;

w Anglii:

- dzięki Williamowi Szekspirowi rozwinął się dramat elżbietański i cała epoka; jest on autorem wspaniałych dramatów "Romeo i Julii", "Hamleta", "Makbeta", "Snu nocy letniej", "Otello", "Ryszarda III".

Rozwój polskiego odrodzenia

W Polsce rozwój kultury renesansowej, nauki, sztuki, obyczajowości oraz całej atmosfery epoki, nie ustępował ani na trochę przemianom w innych ośrodkach kulturalnych w Europie. XV i XVI -wieczna Rzeczpospolita była państwem zjednoczonym, silnym gospodarczo. Mieszczaństwo, podobnie jak w pozostałej części Europy, również zaczyna nabierać znaczenia. Szlachcie przysługują liczne swobody, to ona sprawuje władzę w sejmie i senacie, tworząc system parlamentarny, broniący praw i przywilejów obywateli. W Polsce powstała w tym czasie Akademia Krakowska, która jest która jest najsilniejszym ośrodkiem naukowym. Stała się ona szybko znana i ceniona w Europie, dlatego przyjeżdżali od niej cudzoziemcy ( np. Kallimach i Konrad Celtis), humaniści, którzy przywozili do Polski wzorce kulturowe i artystyczne. Nastąpił wówczas rozwój mecenatu artystycznego, czyli opieki nad artystami, na dworze m.in. Jana Łaskiego , Jana Zamojskiego, a także na dworze królewskim Zygmunta Starego oraz Zygmunta Augusta. Umożliwiło to pracę twórczą Klemensa Janickiego, Jana Kochanowskiego, Mikołaja Reja i Szymona Szymonowica.

Następuje także rozwój szkolnictwa średniego i wyższego. Szkoły te mają dość dobry profil. W 1591 roku Jan Zamojski złożył w Zamościu Akademię. Powstawały liczne szkoły parafialne, a jezuici zakładali szkoły kolegialne.

Polski ruch reformacyjny, działający na terenie naszego kraju, nie spowodował żadnych poważnych sporów. Wyznanie luterańskie przyjęli w większości mieszczanie, natomiast kalwinizm stał się popularny wśród szlachty.

Do Polski bardzo szybko dotarł wynalazek Gutenberga, czyli druk. Sztuka drukarska rozwijała się przede wszystkim w Krakowie, gdzie znajdowały się zakłady drukarskie Jana Hallera, Floriana Unglera, Hieronima Wietora, Łazarza Andrysowicza, Marka Szarffenberga. Znane były również zakłady wydawnicze arian w Pińczowie i Rakowie, a także kalwińskie w Brześć.

Krakowskie drukarnie wydały ważne dzieła:

- pierwszy druk po polsku:

1475 wydanie "Trzech modlitw";

1506 wydanie "Bogurodzicy", która znalazła się w składzie tzw. "Statutu Łaskiego";

1513 wydanie "Raju dusznego" Biernata z Lublina, który jest pierwszą polską książką;

- w 1551 roku wydano "O poprawie Rzeczpospolitej" Andrzeja Frycza Modrzewskieg;

- wydał swoje teksty Mikołaj Rej;

- wydał swoje dzieła Jana Kochanowskiego.

Dzięki rozwojowi drukarstwa, zwiększył się dostęp do książek i wzrosło czytelnictwo. Przekładano literaturę zagraniczną, również romanse i nowele.

Wzorce osobowe, przedstawiane przez polską literaturę renesansową

Literatura parenetyczna przedstawia wzory osobowe, które można uważać za ideały epoki.

Szlachcic, który jest też ziemianinem, zajmuje się gospodarowaniem własnej ziemi, żyje w zgodzie z naturą, rozumie jej prawo, ponieważ stanowi jej część; taka postać stworzona została przez Mikołaja Reja w "Żywocie człowieka poczciwego";

Dworzanin, który też jest szlachcicem, wykształconym humanistom, umie on przekonać do siebie towarzystwo, ceni swoje pochodzenie, dba o język polski, nie lubi przesady w zachowaniu; pojawia się u Łukasza Górnickiego w "Dworzaninie polskim";

Człowiek renesansu, jest człowiekiem ukształtowanym w pełni przez całą kulturę renesansową, posiada on bardzo staranne wykształcenie w zakresie różnych dziedzin humanistycznych, zna doskonale języki obce i starożytne, dzięki czemu może poznawać literaturę Greków i Rzymian w oryginale; orientuje się w dorobku filozofów starożytnych; zna on również ideały i tradycję chrześcijańską; interesuje go życie ludzi, chce rozwijać swoją osobowość twórczą i liczne umiejętności; Jan Kochanowski swoją biografią potwierdza, że można uznać go za człowieka renesansu;

Człowiek jako igraszka losu, którego losem kieruje Bóg i kapryśna Fortuna, jego życie jest niepewne i ulotne; Jan Kochanowski "O żywocie ludzkim" i cykl "Trenów";

Patriota, czyli człowiek, dla Którego najważniejsza jest miłość do ojczyzny, chętnie poświęca się dla jej dobra, rezygnuje z załatwiania swoich interesów, kiedy jest potrzebny w służbie narodowej; krytykuje on nieodpowiedzialność społeczną; dba o honor ojczyzny; jest to również człowiek, który traktuje ojczyznę, jak swoją matkę, która troszczy się o swoje dzieci; Jan Kochanowski "Odprawy posłów greckich", pieśni "O cnocie", "O dobrej sławie", "Pieśń o spustoszeniu Podola"; Piotr Skarga "Kazania sejmowe".

Literacka wizja wszechświata w renesansie

- pojęcie antropocentryzmu, stawiające człowieka w centrum, rozumiejące go jako cel wszelkich działań; przyjmuje się perspektywę skoncentrowaną na człowieka, który, dzięki umiejętnością może sobie podporządkować świat;

- pojęcie deoplatonizmu, czyli przekonanie, że artysta tworzy swoje dzieło dla ludzi, by przysporzyć im szczęścia oraz na chwałę Boga; przedstawia stworzenie przyjazne człowiekowi; Jan Kochanowski "Hymn"

- tajemniczy i nieodgadniony, czyli wszechświat, którego nie można dokładnie zrozumieć, ponieważ jego kształt jest kaprysem Fortuny; Jan Kochanowski "O żywocie ludzkim";

- nieprzychylny i nietrwały, czyli wszechświat, który jest miejscem rzeczy nietrwałych, marnych i ulotnych, a człowiek czuje się tu niepewnie; Jan Kochanowski "Treny", Mikołaj Sęp Szarzyński "Sonety", Klemens Janicki "Elegia o sobie samym do potomności"

- sielanka, czyli obraz nawiązujący do arkadyjskiego , panuje tu harmonia, szczęście, dostatek, ludzie żyją tu w zgodzie z przyrodą; Jan Kochanowski "Pieśń świętojańska o Sobótce", fraszka "Na lipę", "Na dom w Czarnolesie", Mikołaj Rej "Żywot człowieka poczciwego"; anty sielanki Szymon Szymonowic "Żeńcy".

Gatunek i rodzaj literacki w renesansie

W odrodzeniu odwoływano się przede wszystkim do gatunków rozwiniętych i popularnych w literaturze antyku. W renesansie znalazła się starożytna teoria, zakładająca, że literatura ma trzy funkcję. Przejęto też trzy antyczne style w literaturze pięknej, która miała nauczać, stwierdzać i rozczulać. Takie było zadanie retoryki i poetyki renesansowej, której patronem byli Cyceron, Arystoteles i Horacy.

Uprawiano lirykę (oda, tren, fraszka, elegia, pieśń, hymn, epigramat, anakreontyk, sielanka); epikę (bohaterski epos); dramat (humanistyczne tragedie i komedie). Były to gatunki starożytne.

W renesansie rozwinięto i popularyzowano literaturę parenetyczną, czyli taką, która proponuje określony wzór osobowy. Ujmowano ją w formę dialogową, pisano traktaty i prozę fabularną ( nowele i romanse). Nastąpił również rozwój literatury politycznej - najbardziej rozwinęła się mowa i kazanie, jako formy przekazu.

Czasem nawiązywano też do gatunków, charakterystycznych dla literatury średniowiecznej; misterium, moralitet, żywot świętego.

Literatura renesansowa przejęła antyczne również pojęcie literatury mimetycznej, które stosował Arystoteles. Polegało ono na odtwarzaniu przyrody w literaturze.

W teorii literatury przykładano dużą wagę do znajomości zasad poetyki i środków artystycznych. Poetą świadomego i posiadającego liczne umiejętności twórcze nazywano "poetą doctus", czyli poetą uczonym. Zakładano też możliwość boskiej inspiracji, danej twórcy.

Artystę i poetycką sławę bardzo ceniono w renesansie, ponieważ ona była zapewnieniem i gwarancją pamięci u potomnych. Podniesiono godność poety, którego wzniesiono nad przeciętny tłum. Było to pojęcie sprzeczne z dotychczasową średniowieczną anonimowością.

Dbano o przejrzystość stylistyczną i językową utworów, a także wysunięto postulat, aby stosować antyczne środki artystyczne i stylistyczne. Powstawać zaczęły poetyki humanistyczne, wzorowane na arystotelesowskiej "Sztuce poetyckiej".

Rozwój sztuki europejskiej w dobie odrodzenia

We Włoszech: tutaj narodził się humanizm najwcześniej, więc widać było bardzo szybko jego bogaty i szybki rozwój w nauce, sztuce i literaturze XIV i XV wieku. Odnaleźć w niej można założenia tego nurtu, przede wszystkim zaś zainteresowanie człowiekiem, jego budową anatomiczną, nastrojami i uczuciami. To właśnie stały się nowymi tematami sztuki. Inspiracji szukano głównie w sztuce antycznej, ale też w obserwacji człowieka w różnych sytuacjach, dzięki czemu możliwe było prawdziwe i dokładne poznanie ludzkiej osobowości i natury. Kierowano się hasłem, którego autorem był starożytny komediopisarz rzymski Terencjusz : "Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie, nie jest mi obce". Za antykiem w sztuce miała panować harmonia, idealnie obliczona proporcja i podział, co dawało boską symetrię i porządek, a także świadczyła o kunszcie formy.

Najpełniej rozwinęła się włoska sztuka w Rzymie i we Florencji. Największe dzieł i zasługi należą do:

- Leonarda da Vinci "Ostatnia wieczerza", "Giconda", "Zwiastowanie", "Madonna wśród skał", "Dama z gronostajem"; był on najwybitniejszym umysłem całej epoki, zajmował się wieloma dziedzinami sztuki;

- Michała Anioła rzeźby - "Pieta Watykańska", "Dawid", "Mojżesz", dzieła malarskie - "Sąd Ostateczny", "Stworzenie Adama" oraz fresk w kaplicy Sykstyńskiej; jego również uważa się za wielką postać renesansowego artysty, ze względu na jego twórcze zainteresowania;

- Rafaela Santi "Madonna Sykstyńska", "Szkoła Ateńska", "Papież Leon X z kardynałami"; osiągnął on mistrzostwo w harmonijnych kompozycjach;

- Antonia da Correggia "Merkury w obecności Wenus uczy Kupidyna", "Ołtarz św. Jerzego", "Boże Narodzenie", "Św. Jan Ewangelista"; jego dzieła są bardzo zmysłowe;

- Tycjana "Mężczyzna w błękitnym stroju", "Filip II", "Bachanalie", "Wenus i Adonis", "Cierniem ukoronowanie", "Złożenie do grobu";

- Sandro Botticelliego "Primavera", "Pokłon Trzech króli", "Pieta", "Narodziny Wenus";

- Giotta di Bodone "Zwiastowanie", "Dziewczyna przędąca wełnę", "Sen Joachima", "Opłakiwanie Chrystusa";

- Filipa Brunelleschi, który jest projektantem kopuły katedry we Florencji oraz tamtejszego kościoła San Lorenzo;

- Donata Biamonta, który rozpoczął przebudowywać pałac watykański (zakończył ją Rafael) i rozpoczął budować Bazylikę św. Piotra ( zakończył ją Michał Anioł);

- Donatella, który wyrzeźbił posąg pt. "Dawid";

- Bartomolea, twórcy pałacu rodu Madyceuszy;

- Lorenzo Ghilberti, rzeźbiarza, twórcy drzwi odlanych w brązie ( Katedra rzymska).

Nowe renesansowe kierunki już w XV i XVI stuleciu przedostały się i rozwijały w całej Europie. Krajami, które przyjęły te prądy były: Czechy, Polska, Hiszpania, Francja, Niemcy i Anglia. Tu poznawano nie tylko nowatorskie techniki i dzieła słynnych malarzy włoskich, ale przede wszystkim tworzono własne wybitne dzieła.

Prekursorzy i artyści w:

W Niemczech: malarstwo portretowe Albrechta Durera "Apostołowie Jan i Piotr", "Apostołowie Paweł i Marek"; Lucas Cranach malarstwo religijne "Wenus i Kupidyn", "Odpoczynek podczas ucieczki do Egiptu";

W Niderlandach: malarstwo Pietera Bruegla - tematyka chłopska "Pochmurny dzień", "Kraina lenistwa", "Strzelcy na śniegu";

W Polsce: dzieło Bartłomieja Berecciego - kaplica Zygmuntowska na Wawelu; pod wpływem sztuki włoskiej i dzięki włoskim architektom przebudowano Wawel, znajduje się tam piękny renesansowy dziedziniec arkadowy; perełkami architektury polskiej doby odrodzenia jest także cały Zamość, Kraków, ratusze w Poznaniu i Gdańsku; duży wpływ na rozwój sztuki w kraju miała polityka kulturalna króla Zygmunta I Starego, który zapraszał na dwór sławnych architektów i malarzy;

Główni reprezentanci odrodzenia w Polsce

Przede wszystkim należy zapamiętać nazwisko:

- Andrzeja Frycza Modrzewskiego (1503-1572), twórcy traktatu "O poprawie Rzeczypospolitej", w którym daje gotowy projekt reform, mających przywrócić porządek i ład w ówczesnej mu Polsce;

- Mikołaj Reja (1505-1569), autora "Żywota człowieka poczciwego" (literatura parenetyczna), "Źwierzyńca", wierszowanych "Figlików" oraz dialogu "Krótka rozprawa między trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem";

- Jana Kochanowskiego (1530-1584), najwybitniejszego humanisty polskiego, autora "Fraszek", "Pieśni", "Trenów", tragedii "Odprawa posłów greckich" i tłumaczenia "Psałterza Dawidów";

- Piotra Skargi (1536-1612) , kaznodzieja króla, autor "Kazań sejmowych";

- Mikołaja Sępa Szarzyńskiego (1550-1581), autor "Sonetów" ( np. "O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem", "O nietrwałej miłości rzeczy świata tego");

- Szymona Szymonowica (1558-1629), autora sielanek np. "Kołacze" i anty sielanki pt. "Żeńcy".

W renesansie zaczęto cenić zupełnie inne wartości niż w średniowieczu. Nie mówiono już "memento mori", czyli pamiętaj o śmierci, tylko "carpe diem", hasło które wzywa do korzystania w chwili i doczesnego życia. Człowiek stał się przedmiotem i podmiotem zainteresowania, a także jego życie osobiste i to wszystko, czym się cieszy, raduje, z czego jest zadowolony, albo smutny, przez co cierpi, lub co do boli. Ceniono czyste sumienie, ponieważ bez niego niemożliwe było osiągnięcie szczęścia ziemskiego. Dla humanistów ważne było życie ziemskie i jego kondycja. Do literatury wniesiono tematykę intymną. Krytykowano ograniczenia osobowości ludzkiej przez narzucanie wzorców. Szanowano pracę człowieka, zarówno umysłową, jak i fizyczną. Dostrzegano człowieka cierpiącego i niesprawiedliwie osądzonego. Bóg stał się dla humanistów bliskim opiekunem, ojcem, którego nie musieli się obawiać i lękać Jego kar, ale modli ufać w jego miłość, ponieważ stworzył On dla człowieka wspaniały świat, pełen harmonii, darów natury. Dzięki temu człowiek stał się szczęśliwy.

Renesans zwrócił uwagę na fakt, że człowiek posiada wnętrze i honor, a także uwierzył w jego umysł i wielkie możliwości ludzkiego intelektu. Humaniści byli ludźmi wykształconymi, dzięki czemu wielu było wśród nich nieprzeciętnych geniuszy, którzy znani są do dzisiaj. Epoka renesansu przyniosła optymizm i zupełnie nowe spojrzenie na człowieka i na świat.