Szczytne idee a rzeczywistość. Rozważ słuszność słów Stanisława Wyspiańskiego: „Tak, by nam się serce śmiało do ogromnych, wielkich rzeczy. A tu pospolitość skrzeczy..." w oparciu o sylwetki różnych bohaterów literackich

Konspekt do pracy:

I. WPROWADZENIE:

(Krótki wstęp do tematu, wyjaśnienie, czym są ideały i marzenia w życiu człowieka; co napędza ludzi do ich realizacji. Zwrócenia uwagi jak kształtował się portret bohatera idealisty w czasach w literaturze różnych epok.).

Idealiści i marzyciele to ludzie, którzy kierują się w życiu wzniosłymi ideami i marzeniami o możliwości ulepszenia świata. Są zdolni nawet do największych poświęceń, by tylko je zrealizować. Są to ludzie, którzy chcą widzieć świat lepszym niż jest, którzy bezgranicznie ufają innym ludziom, żyją w przekonaniu o ich empatii dla potrzebujących, i wierzą, że ich ideały nie roztrzaskają się o mur nietolerancji i obojętności. Jedni z nich sami rezygnują z wysiłków, kiedy widzą, że ich działania nie przynoszą określonego rezultatu, inni natomiast walczą do ostatniego tchnienia, by za tą walkę zapłacić najwyższą cenę swojego życia.

Jednak zawsze najbardziej bolesny jest rozdźwięk pomiędzy wyznawanymi ideałami a prawdziwym życiem.

II. ROZWINIĘCIE:

1. Bohaterowie idealiści sportretowani w Mitologii greckiej:

a) Mit o Dedalu i Ikarze:

- analiza treści utworu oraz zestawienie dwóch postaci: idealisty - Ikara i racjonalisty - Dedala;

- marzenia Ikara o locie jako symbol ideałów nie do zrealizowania;

- konsekwencje marzeń - czy śmierć Ikara była pozbawiona sensu?

b) Mit o Prometeuszu:

- analiza sylwetki Prometeusza jako obrońcy i opiekuna ludzi;

- realizacja szczytnych idei za pomocą haniebnych czynów jest skazana na klęskę;

- chęć niesienia pomocy ludziom to zarazem występek przeciwko bogom - ideały zostały ukarane.

2.Hamlet - Wiliam Szekspir:

Hamlet - młody książę duński, który wstępuje w życie przepełniony ideałami. Jest bardzo wrażliwy, kieruje się przede wszystkim swoimi emocjami. Gdy powraca po studiach do pałacu, jego młodzieńcze przekonanie o prawości władzy zostanie złamane. Książe ogląda intrygi, wszechobecne zło i kłamstwo. Nie może pogodzić się ze śmiercią ojca. Staje się narzędziem zemsty, kieruje się chęcią ujawnienia prawdy i ukarania mordercy.

Największy wyraz swojemu rozczarowaniu rzeczywistością daje w słynnym monologu rozpoczynającym się do słów: "Być albo nie być". Hamlet jest rozdarty wewnętrznie pomiędzy powinnością zemsty za śmierć ojca a swoją niechęcią, wynikającą z filozofii humanizmu, do zabójstwa i przemocy. Bohater nie radzi sobie z rzeczywistością, w jakiej żyje, jego marzenia nijak się mają do prawdziwego życia. Z chłopca - marzyciela stał się mordercą. Życie zweryfikowało jego młodzieńcze ideały i uczyniło bohaterem tragicznym.

3. Kordian - Juliusz Słowacki:

Kordian to człowiek żyjący ideałami na co dzień. Nie umie poradzić sobie z otaczającą go rzeczywistością, dlatego też przeżywa nieustający "weltschmerz". Nieudana próba samobójcza a potem podróże po Europie i rozmowa z papieżem budzą w bohaterze chęć do działania. Na szczycie Mont Blanc podejmuje decyzję o walce w imieniu Polaków, zgodnie z ideą "Polska Winkerliedem narodów". Kordian, pełen wiary w możliwość zmiany przystępuje do spiskowców. Dąży do tego, aby pozyskać zwolenników zamachu na nowym królu Polski - carze Mikołaju. Gdy się okazuje, ze nikt nie popiera takiej walki, Kordian idzie sam do pałacu cara. Strach i Imaginacja uzmysławiają Kordianowi zło i haniebność morderstwa na królu. Kordian wraz ze swoimi ideałami zostaje pokonany. Nie można bowiem w imię jakichkolwiek wartości zabijać. Zostaje pokonany również dlatego, że jest w swoim działaniu zupełnie sam.

4. Wokulski, Ochocki, Rzecki - trzech idealistów z Lalki Bolesława Prusa

a) Wokulski to idealista miłości:

"Stopiło się w nim dwóch ludzi: romantyk i pozytywista" z jednej strony człowiek rozsądny, opanowany pokładający nadzieje w sile wiedzy i nauki, z drugiej opanowany wielką namiętnością do arystokratki Izabeli Łęckiej. Tworzy sobie wyidealizowany portret ukochanej, który nijak ma się do rzeczywistej panny Łęckiej. Wokulski nie chciał dostrzec prawdy i robił wszystko, aby zrealizować swe nierealne marzenie o szczęśliwej, spełnionej miłości. Wciąż jednak spotyka się z odrzuceniem, którego nie przyjmuje do świadomości. Dopiero podsłuchana rozmowa, jaką prowadziła panna Łęcka z Kazimierzem Starskim uświadomiła Wokulskiemu nierealność jego marzeń. Prawdopodobne samobójstwo Wokulskiego symbolizuje porażkę, jaką poniósł bohater w zderzeniu z prawdą.

b) Ochocki - idealista nauki:

Julian Ochocki to młody arystokrata, który jest pasjonatem nauki i techniki. Marzy o skonstruowaniu maszyny, dzięki której człowiek mógłby latać. Nauka jest dla niego wartością nadrzędna, która w całości determinuje jego życie. Jego ideały budzą u otoczenia zdziwienie i są traktowane, jako niegroźne mrzonki, on sam zaś jest uznawany za nieprzystosowanego do życia dziwaka.

c) Rzecki - idealista polityczny

Ignacy Rzecki, to stary subiekt, który prowadzi sklep swojego przyjaciela Wokulskiego. Jest pełen idei wyzwolenia Polski. Nabył ich w młodości, kiedy to brał udział w walkach napoleońskich. Jest przekonany o słuszności walki powstańczej i ciągle wychwala potęgę Napoleona. Rzecki jest patriotą, który jednak nie pojmuje, że jego idee w dobie kultu nauki i rozwoju gospodarczego są nierealne. Romantyczna idea walki jest nieadekwatna do czasów, w jakich żyje Rzecki.

Prus na przykładzie tych trzech postaci wskazuje miejsce idealistów w społeczeństwie, Są to jednostki ponadprzeciętne, które jednak nie są rozumiane i akceptowane. Dlatego też są skazani na porażkę. Idealiści są skazani na wyginiecie, gdy ich idee nie są realne.

5. Tomasz Judym - bohater Ludzi bezdomnych Stanisława Żeromskiego:

Główny bohater to młody człowiek, pełen wrażliwości na ludzką krzywdę. Wywodzi się z biednego mieszczaństwa i tylko dzięki pomocy bogatej ciotki mógł z powodzeniem ukończyć w Paryżu studia medyczne. Wraca do Warszawy i pełen nadziei chce rozpocząć praktykę zawodową. Zamierza leczyć najbiedniejszych, bo "musi oddać dług", musi dać warstwie, z której się wywodzi to, co w nim najlepsze.

Spotyka się jednak w środowisku warszawskich lekarzy z niezrozumieniem. Jego idee zostają wyśmiane, bo są mało pragmatyczne, mało realne i nie przynoszą żadnych dochodów. Judym nie poddaje się. Jedzie do Cisów, aby tam zrealizować swe wzniosłe marzenia. Nie udaje mu się to, bo społeczność Cisów nie daje przyzwolenia na nowatorskie metody doktora Judyma. Ponowne zderzenie Judymowych ideałów z rzeczywistością nie załamuje bohatera. Jest gotów walczyć nadal. Jednak musi zrezygnować z miłości ukochanej kobiety, bo w żyjąc w szczęśliwej rodzinie nie mógłby się poświęcić pracy na rzecz najuboższych. Najtragiczniejsza w sylwetce Judyma jest jego samotność i tytułowa "bezdomność". Jego działania są skazane na klęskę, bo nie można w samotności ratować świata, który nie akceptuje naszych ideałów. Pojedynek: "większość" kontra jednostka zawsze wygra "większość".

6. Lord Jim Josepha Conrada - jako powieść o nieustającej walce człowieka z przeciwnościami swojej natury w obronie swoich najwyższych wartości.

Joseph Conrad, jeden z popularniejszych angielskich pisarzy, wciąż stawia swoich bohaterów w trudnych, ostatecznych decyzjach, w których muszą dokonywać wyboru, zderza ich ideały z brutalną prawdą o prawdziwym życiu. Te decyzje nigdy nie przychodzą łatwo, lecz przyświeca im idea wierności kodeksowi moralnemu, który przyjęli. W imię czystego sumienia i honoru należy poświęcić inne wartości. Odstępstwo od zasad nie wchodziło w grę, bo dyskwalifikowało jako człowieka i pociągało za sobą niebagatelne skutki. Honor, odwaga, prawość gwarantują ludziom sukces życiowy, sukces człowieczeństwa. Ale trzeba o utrzymanie tych zasad ciągle walczyć, ciągle starać się o ich zachowanie. Dla Jima honor to wartość najwyższa. Jako młody człowiek marzył o życiu pełnym przygód, ale chciał również żyć w zgodzie z ideałami. Marzył o odwadze i sam o sobie sadził, że: "Dopiero, gdy się wszyscy cofną ze strachu, wówczas - czuł to niezbicie - on jeden potrafi zachować się jak należy wobec czczych gróźb wiatru i morza".

Jednak przyszło mu zmagać się z samym sobą w obronie honoru - swej największej wartości. Dwukrotnie popełnił błąd, dwukrotnie przez niego życie stracili niewinni ludzie, dwukrotnie stracił honor (opuścił swoich marynarzy w trakcie sztormu i uciekł ze statku "Patna" pozostawiając swoich towarzyszy na pewną śmierć; poprzez jego naiwność stracili życie jego przyjaciele z Patusanu, wyspy, na której mieszkał). Wieczne poczucie winy, hańba, niskie mniemanie o sobie ciągle prześladowały Jima. Jedynym sposobem na odkupienie winy będzie śmierć bohatera. Ona pozwoli na obudowanie jego honoru, na odniesienie sukcesu Jima jako człowieka. Jednak wyraźne jest rozczarowanie młodzieńczymi ideałami. Nie przystają one do rzeczywistości. Jim "odchodzi od żywej kobiety, aby zawrzeć bezlitosne śluby z mglistym ideałem postępowania". Joseph Conrad mówi, że w duszy ludzkiej kryją się mroczne tajemnice a natura ludzka jest trudna do przewidzenia, dlatego tak trudno wygrać walkę o ideały. Jednakże Conrad podkreśla również, że wierność zasadom moralnym przynosi sukces. W przypadku Jima, jego śmierć jest jego sukcesem, bo dzięki niej ocalił swój honor. Sukcesem jest także ciągła walka ze swoimi słabościami, ciągła walka o swój honor i godność, pomimo rozczarowań, jakie niesie życie. Problem Jima polega na nieustającej walce z siłami natury, które tkwią zarówno w człowieku jak i obok niego, w imię bezwzględnej wierności samemu sobie oraz w imię porządku moralnego.

7. Mistrz i Małgorzata Michaiła Bułhakowa - to utwór o brutalnym zderzeniu się wybitnej indywidualności z bezwzględnym systemem totalitarnym.

Mistrz to ubogi moskiewski literat, który po odrzuceniu jego powieści o Piłacie popada w stan odrętwienia. Nie mogąc przystosować się do warunków totalitarnego świata, zostaje zamknięty w szpitalu dla psychicznie chorych i uznany za niepoczytalnego. Mistrz to marzyciel, który swoje ideały wykłada w pisanej przez niego powieści. Jednak rzeczywistość nie pozwoli na jej opublikowanie. Spalenie książki przez pisarza ma swoją dramatyczną wymowę, jest symbolem sprzeniewierzenia się wobec samego siebie, stanowi symbol utraty wiary w wyznawane wartości. Paradoksalne w tej powieści jest to, że książka Mistrza - wykładnia idealizmu i poświęcenia zostaje ocalona przez siły zła. To Woland - Szatan ratuje nie tylko miłość Małgorzaty i Mistrza, ale to, co najwartościowsze w nich obojgu - indywidualizm i przekonanie o możliwości ocalenia człowieka.

9. Podsumowanie:

Zebranie wszystkich wysuniętych wniosków, zamknięcie tezy i podsumowanie wypowiedzi.