Mit jest opowieścią wyrażającą za pomocą symboli i alegorii pochodzenie świata, ludzi i bogów służąca przekazywaniu i systematyzacji wierzeń religijnych społeczności.

Rodzaje mitów:

- mity antropogenetyczne - dotyczące stworzenia człowieka,

- mity teogoniczne - tyczące się stworzenia bogów i relacji między nimi,

- mity kosmogoniczne - traktujące o stworzeniu świata,

- mity genealogiczne - dotyczące korzeni rodzin (zwłaszcza dynastii królewskich i arystokracji),

- mity eschatologiczne - poruszające problematykę śmierci i życia pozagrobowego.

Mitologia grecka została uporządkowana przez Homera (VIII wiek p. n. e.) oraz dalej usystematyzowana przez Hezjoda (VII wiek p. n. e.). Była powszechnie uznawaną podstawą starożytnej greckiej religii. Mity odpowiadały na podstawowe pytania egzystencjalne - jak powstał człowiek, skąd wzięli się bogowie, a także bardziej przyziemne - co znaczą rozmaite zjawiska występujące w świecie jak pory roku czy skąd wzięły się skalne źródła czy samotne głazy.

Podstawowe funkcje mitu:

- funkcja poznawcza - uzasadniały i pomagały w interpretacji rozmaitych niezrozumiałych dla ówczesnego człowieka wydarzeń,

- funkcja sakralna - wprowadzały do życia społecznego kult rozmaitych bóstw,

- funkcja światopoglądowa - stanowiły podstawę religii i porządku społecznego,

- funkcja tworzenia archetypów (schematów zachowania),

- funkcja określania miejsca człowieka w świecie (słaby, śmiertelny, podległy naturze),

- funkcja określająca dominujące pragnienia i marzenia członka społeczności.

Mityzacja - uniwersalizacja mitów.

W starożytności uznawano mit za sacrum - opowieść o świętości. Mitologiczne opowieści można jednak oderwać od konkretnego miejsca i czasu. Przesłania zawarte w mitach są często ponadczasowe, a więc aktualne do dziś. Mityzacją nazywa się właśnie taki zabieg literacki oderwania pewnej postawy bohatera mitu od korzeni i użycie jej w kontekście współczesnym autorowi.

Mitologiczne archetypy:

Archetypami mitologicznymi nazywamy postawy mające korzenie w mitologii a odnoszące się do innego niż mitologiczny kontekstu. Pochodzą one przede wszystkim od wyidealizowanych doświadczeń ludzkich i są dziedziczone przez kulturę i podświadomość.

Prometeusz - buntownik i dobroczyńca ludzkości.

Mit - ukradł bogom ogień aby przekazać go ludziom, za co został ukarany przez Zeusa wiecznym cierpieniem. Dał przykład bezinteresowności i altruizmu.

Kontynuacje i nawiązania:

- bliźniaczy archetyp biblijny - Chrystus - męczennik, poświęcający się dla ludzkości.

- Jan Kochanowski, fraszka "Do gór i lasów" - poeta sam siebie porównuje do zmiennokształtnego tytana, który mógł przybierać rozmaite postacie.

- romantyczny prometeizm - chęć jednostki do poświęcenia się dla dobra ogółu (narodu), na przykład Konrad w "Dziadów części III" Adama Mickiewicza mówi o cierpieniu "za miliony" oraz buntuje się przeciw Bogu w imię poświęcenia dla narodu; w I scenie więziennej Tomasz Zan poświęca się dla współwięźniów, bo filozofia Filomatów opierała się właśnie na prometejskim poświęceniu.

- także zbieżność z romantycznym mesjanizmem - odrodzeniem poprzez cierpienie.

- "Oda do młodości" - kolejny utwór Mickiewicza.

- wiersz "Stary Prometeusz" Zbigniewa Herberta - Prometeusz na starość przestał być buntownikiem, lecz mieszka w spokoju wraz z żoną, odwiedza przyjaciół i przechowuje pieczołowicie podziękowanie za ogień. Buntują się młodzi, starzy pragną tylko spokoju i poddają się losowi.

- Stasia z "Siłaczki" Stefana Żeromskiego - poświęcenie w imię niesienia "kaganka oświaty".

- doktor Judym z "Ludzi bezdomnych" - poświęcenie wszystkich możliwości i perspektyw w imię potrzeby niesienia pomocy biednym.

- prawdziwa postawa życiowa - o. Maksymilian Kolbe - poświęcenie w imię życia innego człowieka.

Odyseusz - Ulisses - archetypiczny tułacz, symbol sprytu, przemyślności i przetrwania w każdej sytuacji.

Wojownik, uczestnik wojny trojańskiej, z dziesięcioletniej wyprawy wracał kolejne dziesięć lat. Pozostał jednak wierny żonie Penelopie i ojczyźnie - Itace.

Kontynuacje i nawiązania:

- "Sonety krymskie" Adama Mickiewicza. Poeta pielgrzym nie wie, dokąd podąża, nie umie cieszyć się pięknem otoczenia, gdy opuścił ojczyznę, bo jego serce zmierza "w okolice dalekie"

- "księgi narodu polskiego" i "Księgi pielgrzymstwa polskiego" Mickiewicza - rozbudowana odyseja Polaków.

- "Smutno mi Boże" - hymn Juliusza Słowackiego, poeta pielgrzymuje i tęskni, ale nie wróci, bo jest "sto mil od brzegu i sto mil przed brzegiem".

- "Pielgrzym" Cypriana Kamila Norwida - i tu bohater jest tułaczem tęskniącym za ojczyzną.

- "Odys" Leopolda Staffa - utożsamienie Odyseusza z każdym człowiekiem a Itaki z każdym celem, do którego człowiek dąży. Nie każdy jednak dociera do celu, lecz i tak należy się starać.

- Seweryn Baryka z "Przedwiośnia" Stefana Żeromskiego - bohater zmierza do domu by znaleźć go zniszczonym, a potem do wyidealizowanej Ojczyzny.

- "Latarnik" Henryka Sienkiewicza - wygnaniec, dla którego droga do ojczyzny jest zamknięta i który stracił swój cel wędrówki.

Dedal - archetypiczna postawa racjonalna, geniusz i pracowitość.

Ikar - archetypiczny brak rozwagi, marzycielstwo i irracjonalizm.

Syn nie posłuchał rady ojca podczas lotu z pomocą sztucznych skrzydeł i zginął.

Kontynuacje i nawiązania:

- wiersz "Dedal i Ikar" Zbigniewa Herberta.

- fraszka "Do fraszek" Jana Kochanowskiego - Ikar jako natchnienie.

- obraz "Upadek Ikara" Pietera Bruegela - ucieczka w marzenia może źle się skończyć, ludzie nie zauważają ważnych wydarzeń dziejących się wokół nich, bo są zbyt zajęci codziennymi sprawami.

- wiersz "Ikar" Stanisława Grochowiaka - dyskusja o roli wyobrażonego i idealnego piękna w życiu człowieka. Poszukiwać piękna należy w rzeczywistości, ucieczka od realności może źle się skończyć.

- wiersz "Prawa i obowiązki" Tadeusza Różewicza. Nawiązanie do obrazu Bruegela, refleksja na temat społecznej roli artysty. Każdy podejmuje własne decyzje i nie musi opierać się na sumieniu.

- wiersz "Wciąż o Ikarach głoszą" Ernesta Brylla - porównanie dwóch postaw - irracjonalistycznej Ikara i racjonalistycznej Dedala. Pierwsza jest piękna i ulotna, ale poeta opowiada się za trwałością i przydatnością pierwszej. W imię wartości nie można postępować bezsensownie, dlatego Dedal dobrze zrobił nie lecąc synowi na ratunek.

- Ikar - Idealista: motyw obecny u młodych pokoleń poetów, prekursorów romantyzmu i pozytywizmu. Nie przyjmują do wiadomości możliwości klęski, lecz ją ponoszą. Takim bohaterem jest na przykład doktor Judym z "Ludzi bezdomnych" - jako idealista nie ocenia właściwie sytuacji i przegrywa. Podobnie Kordian, bohater dramatu Juliusza Słowackiego - chciał stworzyć spisek i zabić gubernatora, ale okazał się zbyt słaby.

Syzyf - archetypiczny spryt i próba uniknięcia śmierci, także archetyp losu i bezsensownego wysiłku.

Król Syzyf zdradził sekret Zeusa. Próbował licznych forteli by zniechęcić bogów do pościgu, lecz w końcu spotkała go kara. Odtąd toczy po zboczu góry głaz, którego nigdy nie wtoczy na szczyt, gdyż ten ciągle stacza się z powrotem.

Kontynuacje i nawiązania:

- obraz "Syzyf" Tycjana.

- powieść "Syzyfowe prace" Stefana Żeromskiego - tytuł oznacza daremne próby zrusyfikowania polskich patriotów.

Niobe i Demeter - archetypiczne cierpiące matki.

Hades porwał córkę Demeter, matka rozpaczała a wraz z nią cała przyroda. Od tej pory Persefona jest z matką tylko część roku, przez resztę panuje zima. Posiadająca liczne potomstwo Niobe domagała się większego szacunku niż Latona, matka Artemidy i Apollona. Za karę za szydzenie z matki dwoje bogów zabiło dzieci Niobe, która skamieniała z rozpaczy.

Kontynuacje i nawiązania:

- zbieżny a nawet zastępujący powyższy archetyp - Madonna Dolorosa, Maria cierpiąca pod krzyżem Chrystusa.

- "Treny" Jana Kochanowskiego - odwołanie do Niobe tracącej dziecko tak, jak poeta:

"Nie dziwie się Niobe, że na martwe ciała

Swoich najbliższych dziatek patrząc skamieniała (…)"

Penelopa - archetypiczna wierna żona.

Przez 20 lat czekała na powrót męża, namawiana do zamążpójścia uciekała się nawet do oszustwa.

Herakles - archetypiczna siła i męstwo.

Syn Zeusa był bardzo porywczy - w gniewie zabił żonę i dzieci. Jako karę musiał wykonać dwanaście prac dla króla Eurysteusza. Gdy je wykonał, odkupił swe winy i zyskał nieśmiertelność.

Kontynuacje i nawiązania:

- "Oda do młodości" Adama Mickiewicza: kto będąc dzieckiem zabił hydrę (tzn. jest młody i ambitny), ten może dokonać w życiu wszystkiego.

Narcyz - archetypiczny egocentryzm.

Odrzucona przez niego nimfa Echo oszalała i zabiła się. Bogini Afrodyta ukarała winnego - spowodowała, że zakochał się we własnym odbiciu i umarł z tęsknoty.

Afrodyta - archetypiczna piękność i zmysłowa miłość.

Kontynuacje i nawiązania:

Nike - archetyp zwycięstwa i triumfu.

Bogini zwycięstwa towarzyszyła zwykle Zeusowi, Atenie lub wybranym przez nich herosom. Przedstawiana była jako młoda, uskrzydlona kobieta.

Kontynuacje i nawiązania:

- wiersz "Nike, która się waha" Zbigniewa Herberta - Nike zyskuje ludzką cechę - niepewność, gdy rozmyśla nad losem bardzo młodego żołnierza. Bogini wie, że chłopak zginie i zastanawia się czy obdarzyć go w zamian zwycięstwem. Pozostawia jednak sprawy swojemu biegowi. Wiersz ten to polemika ze stereotypem bohaterstwa.

- wiersz "Nike" Marii Pawlikowskiej - Jasnorzewskiej. Nieszczęśliwa miłość zostaje porównana do okaleczonej, lecz niepokonanej Nike z Samotraki (posąg w paryskim Luwrze).

Orfeusz i Eurydyka - archetypiczna miłość aż po grób i dalej.

Kontynuacje i nawiązania:

- Tristan i Izolda oraz Romeo i Julia - motywy (pary kochanków), które w dużym stopniu zastąpiły powyższą parę.

- nieszczęśliwa i niespełniona miłość romantyczna.

- "Tren XIV" Jana Kochanowskiego - ojciec chce się udać za zmarłą córą nawet do piekieł.

"Gdzie te wrota nieszczęsne, którymi przed laty

Puszczał się w ziemię Orfeusz szukając swej straty?"

Eros i Psyche - archetypiczne połączenie miłości cielesnej i duchowej.

Toposy mitologiczne.

Topos - trwale zakorzeniony w literaturze i kulturze motyw. Realizacja archetypu.

Arkadia - "kraj miodem i mlekiem płynący", "wyspa szczęśliwa".

Kontynuacje i nawiązania:

- zloty wiek ludzkości (odległa przeszłość) - cały świat był Arkadią.

- w renesansie - Arkadią jest spokojny dom otoczony pięknem natury (na przykład w "Pieśni świętojańskiej o Sobótce" Jana Kochanowskiego).

- podobnie w fraszce tegoż "Na dom w Czarnolesie" - najważniejsze dla człowieka wartości, szczęście i bezpieczeństwo, życzliwość innych, rodzina i spokojna starość.

- we fraszce "Na lipę" tegoż - Arkadia jako miejsce pełne natchnienia poetyckiego i spokoju.

- w "Żywocie człowieka poczciwego" Mikołaja Reja - arkadia wiejska pełna pracy na roli i dostatku. Wyidealizowana wieś.

- w "Panu Tadeuszu" Adama Mickiewicza - kraj lat dziecinnych. Podobnie w "Przedwiośniu" Stefana Żeromskiego - arystokratyczna Nawłoć oraz w "Nad Niemnem" Elizy Orzeszkowej - kraj nadniemeński.

- ojczyzna (niezliczeni autorzy).

- odmianą Arkadii jest także Itaka Odyseusza.