A. Poezja współczesna.

Stanisław Grochowiak - współczesny poeta, przedstawiciel nurtu literackiego zwanego turpizmem. Jego twórczość charakteryzuje się głęboką fascynacją średniowieczem, o czym świadczyć może podejmowanie kontrastowej tematyki (takiej jak na przykład motywy brzydoty i piękna, śmierci i miłości), która była bardzo typowa dla media tempora. W poezji Grochowiaka pojawia się również wątek "poety przeklętego", budzący skojarzenia z postawą i twórczością słynnego średniowiecznego poety Francoisa Villona, autora wybitnego dzieła podtytułem "Wielki testament". Przykłady wierszy Grochowiaka odwołujących się do tematyki i problematyki średniowiecznej to: "Święty Szymon Słupnik" i "Chmura". Pierwszy z nich podejmuje problem sensu i znaczenia umartwiania ciała i ascezy.

Wiersz Kazimiery Iłłakowiczówny pod tytułem "Opowieści małżonki Świętego Aleksego" to bezpośrednie nawiązanie do średniowiecznej hagiografii (nurtu literackiego zajmującego się opisywaniem żywotów świętych). Pisany z perspektywy żony św. Aleksego, porzuconej przez niego na rzecz życia w nędzy i pokorze, podejmuje polemikę z reprezentowaną przez ascetę postawą.

B. Gatunki średniowieczne wykorzystywane w literaturze w późniejszych epokach:

1. Sonet - w następujących po średniowieczu epokach sonety były pisane między innymi przez: Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego, Jana Kochanowskiego, Jana Andrzeja Morsztyna, Adama Mickiewicza Jana Kasprowicza, Kazimierza Przerwę-Tetmajera, Leopolda Staffa, Stanisława Grochowiaka.

2. Kazanie - rozsławione w renesansie przez Piotra Skargę. Dzięki jego "Kazaniom sejmowym" gatunek ten urósł do rangi narzędzia publicystyki politycznej i religijnej.

3. Kronika - słynne średniowieczne kroniki to dzieła Galla Anonima, Wincentego Kadłubka, Jana Długosza.

C. Filozofia:

1. Franciszkanizm - pełna radości filozofia wiary św. Franciszka z Asyżu, głosząca miłosierdzie wobec wszystkich stworzeń Bożych, braterstwo, radość z życia, uwielbienie piękna otaczającego świata, gorliwą wiarę w Boga oraz ubóstwo i pokorę jako ideał postawy wobec świata i drugiego człowieka. Sprzeciwiał się chciwości, okrucieństwu, nienawiści i zabijaniu.

Do franciszkanizmu nawiązywali w swojej twórczości na przykład Jan Kochanowski (fraszki, pieśni) czy Leopold Staff ("Przedśpiew", "O miłości wroga", "Sonet szalony").

2. Augustynizm - system filozoficzny św. Augustyna. Zgodnie z jego koncepcją status człowieka w świecie jest niejasno określony, trudno uchwytny - w hierarchii bytów ludzie są gdzieś pomiędzy aniołami a zwierzętami. Wynika stąd tragizm ludzkiego losu. Jest on dodatkowo pogłębiony przez dualizm: rozdarcie istoty ludzkiej na grzeszne, nietrwałe, skłonne do upadku ciało i dominującą nad nim duszę. Podobnie rozdwojony charakter ma cały świat, złożony z kontrastowych wobec siebie wartości: dobra i zła, zbawienia i potępienia, nieba i piekła. Stąd dramat człowieka jest zwiększony o konieczność wyboru między tymi sprzecznymi wartościami - droga pośrednia nie istnieje. Echa augustynizmu odnajdziemy na przykład w młodopolskim dekadentyzmie (u Kasprowicza i Tetmajera).

D. Romantyzm:

1. Wiele utworów nawiązuje do średniowiecza poprzez treść: ramy czasowe, realia epoki, obyczajowość i język, co tworzy czasami kostium historyczny ("Grażyna", "Konrad Wallenrod").

2. Romantycy uznali, przejęli i propagowali ideał rycerza, który pochodzi bezpośrednio ze średniowiecza. Wówczas powstał wzorzec osobowy charakteryzujący się nieskazitelną reputacją, umiłowaniem honoru, odwagą, męstwem, zdolnością do poświęceń i ofiarnej walki w słusznej sprawie. Taka postawa odrodziła się w czasach romantyzmu. Przykładem może być postać Konrada Wallenroda, którego tragizm polegał na tym, że w walce z krzyżakami musiał uciec się do postępu, niwecząc tym samym swój rycerski honor. Kordian z "Dziadów" sprzeniewierza się Bogu, co również jest plamą na jego honorze rycerza. W utworze Słowackiego Kordian nie jest w stanie zabić cara, gdyż czyn taki stałby w sprzeczności z etosem rycerza, któremu pozostaje wbrew sobie wierny. Jacek Soplica dążąc do zemsty na Stolniku kieruje się chyba jednak bardziej honorem niż miłością. A hrabia Henryk - wódz arystokratów z "Nie-boskiej komedii" - to typowy rycerz.

3. Romantycy byli w bardzo bezpośredni sposób zainspirowani średniowiecznymi legendami, pełnymi fantastyki i baśniowości. W romantycznych utworach pojawiają się takie średniowieczne postacie jak jaszczury, smoki, więzione w wieżach księżniczki, a także całe turnieje rycerskie.

4. Średniowieczny kult kobiety opierał się na rycerskiej służbie damie serca. Turnieje rycerskie najczęściej toczone były by zdobyć jej podziw i przychylność, a pojedynki - w jej imieniu lub o nią. Największym szczęściem dla rycerza była jej ręka, a odmowa przybierała wymiary tragiczne. Dama była kobietą absolutnie doskonałą - stąd też wziął się romantyczny mit kobiety-anioła i wiążącej się z nią nieszczęśliwej miłości.

5. Kult Maryjny. Średniowiecze to czas oddawania szczególnie intensywnej, wręcz namiętnej w swej religijności, czci Matce Boskiej. Podobnie jest w romantyzmie. Chociaż romantycy często występowali przeciwko Bogu, wyzywali Go na pojedynek i czynili adresatem swego buntu, nigdy nie kierowali się w swych wystąpieniach przeciw Najświętszej Marii Pannie. Mickiewicz zaznacza to wprost i wyraźnie w rozmowie mającej miejsce w celi więziennej w III części "Dziadów". Kult Matki Boskiej ratuje życie Kapralowi, nie pozwala na obrazę tego imienia nawet Konrad. Słowacki napisał przepiękny hymn "Bogarodzica". Krasiński nadaje swojej głównej, nieskazitelnej, "błogosławionej" bohaterce imię Maria.

6. Kult rycerskich przodków, dawnych bohaterów. Romantyzm często wywołuje duchy przeszłości w poszukiwaniu wzorów moralnych dla swoich czasów. Przykłady to: Zawisza Czarny, Roland, Władysław Jagiełło. Najwyraźniej jest to widoczne w "Kordianie", gdzie Słowacki stwierdza: "Polska Winkelriedem narodów!". Winkelried był szwajcarskim średniowiecznym rycerzem, który podczas walki przyjął na siebie ciosy włóczni wbijając je sobie w pierś, umożliwiając tym samym towarzyszom broni dalszą walkę. O tym jak żywotna w romantyzmie była pamięć o tym bohaterskim czynie świadczą słowa: "Winkelried ożył".