Wpływ kultury antycznej na literaturę:
Motyw Prometeusza
Wywodzi się z mitu prometejskiego, opowiadającego o legendarnym bohaterze Prometeuszu, który stworzył człowieka. Ulepił go z gliny i tchnął w niego duszę. Był pomocny ludziom i dał im ogień, za co został ukarany przez Zeusa. W mitologii jest symbolem cierpienia i poświęcenia się dla innych ludzi.
* trzecia część "Dziadów" Mickiewicza - tutaj w Wielkiej Improwizacji Konrad podejmuje polemikę z Bogiem i stawia siebie ponad innych ludzi. Sądzi, że jest w stanie zbawić naród polski. Przeciwstawia się Bogu, niczym Prometeusz wyrasta na buntownika
* hymn Kasprowicza - "Dies Ire" - nawiązujący do tematyki apokaliptyczne. Prometeuszem jawi się tutaj Adam, który bluźniąc i złorzecząc solidaryzuje się z ludźmi, i zarzuca Bogu, że stworzył grzesznego człowieka i to tak naprawdę on sam jest odpowiedzialny za wszelkie zło na świecie
* "Siłaczka" Żeromskiego - to opowiadanie młodopolskie traktujące między innymi o Stanisławie, która odrzuciła osobiste szczęści poświęcając się pracy dla innych. Całe jej życie było wypełnione nauczaniem dzieci i pomaganiem innym ludziom
* Polska Chrystusem narodów - przekonanie, że Polska cierpi i przez swoje cierpienie odkupi winy innych narodów
W tych dwóch epokach - romantyzmie i pozytywizmie - motyw prometejski kształtuje się zupełnie inaczej. Przedstwaiwciele pierwszej z nich uważali, że ich bohater powinien przeciwstawić się Stwórcy. Romantyczny Prometeusz miał też już dosyć cierpień, pragnął aby Bóg interweniował i zniwelował całe zło na świecie, które ich otaczało. Przedstawiciele drugiej epoki - pozytywizmu - rozumieli prometeizm jako poświęcenie dla innych ludzi realizowane w ramach pracy organicznej i pracy u podstaw.
Motyw Dedala i Ikara
Pochodzi z mitu o Dedalu i Ikarze. Pierwszy z nich był wspaniałym budowniczym. Zbudował dla król Minosa labirynt, w którym ukrył on Minotaura. Zasługi Dedala i przywiązanie która de jego osoby były tak wielkie, że Minos nie ugiął się pod prośbami Dedala i nie pozwolił mu wrócić do ojczyzny za którą ten tęsknił. Dedal wymyślił więc sposób na ucieczkę. Z wosku i ptasich piór skonstruował dla siebie i swego syna skrzydła, na których mieli odlecieć z wyspy. Przed wyruszeniem w podróż ostrzegł Ikara aby nie leciał zbyt blisko słońca (bo wosk ze skrzydeł się stopi) ani zbyt blisko morza (bo pióra nasiąkną wilgocią i się skleją). Ikar jednak nie usłuchał Dedala i zafascynowany lotem coraz wyżej wzbijał się w powietrze. Wosk się stopił, a młodzieniec spadł na wyspę i zginął. Od jego imienia nazwano ją Ikarią.
* "Oda do Młodości" Adama Mickiewicza - programowy utwór romantyzmu. Zawarł w nim Mickiewicz pochwałę i afirmację młodości. Romantyków usytuował na górze dając w ten sposób do zrozumienia, że wznoszą się oni ponad przeciętność, są idealistami, unoszą się na skrzydłach własnych marzeń. Klasyków umieścił na dole, zostawiając im niechlubne miejsce. Uznał ich za martwych, wiernych przestarzałym ideałom. Klasyków Mickiewicz porównuje do starego Dedala, ostrożnego i przezornego, a młodych romantyków do Ikara, który wprawdzie zginął, ale był marzycielem
* "Ikar" Jarosława Iwaszkiewicza - to opowiadanie, w którym Iwaszkiewicz przedstawia losy młodego chłopca w trakcie okupacji wojennej. Michać - główny bohater - szedł ulicą i czytał zakazaną książkę. Tak wciągnął się w czytanie, że wszedł na jezdnię i nie zauważywszy samochodu gestapo wpadł pod niego. Chłopczyk jest podobny do mitologicznego Ikara - niesiony na skrzydłach młodości i z głową pełną marzeń zapomniał na chwilkę o szarej rzeczywistości. Niestety chwila ta kosztowała go życie.
* Ernest Bryl i jego utwór nawiązujący do obrazu "Upadek Ikara" Breugla. Bryl, jako jeden z nielicznych, skupia się w swoim utworze nie na osobie Ikara ale na osobie jego ojca - Dedala. Uważa go za bohatera, bo to on, a nie Ikar doleciał szczęśliwie do swojej ojczyzny. Kierował się rozumem i doświadczeniem i dzięki temu swoje przedsięwzięcie doprowadził do końca. Poeta pochwala tutaj racjonalną postawę w stosunku do świata.
I tutaj mamy do czynienia z dwiema odmiennymi postawami - jedna z nich wychwala Ikara jako marzyciela, idealistę, druga - Dedala - jako racjonalistę kierującego się w życiu rozumem i doświadczeniem.
Motyw Syzyfa:
Wywodzi się z mitu o Syzyfie - Syzyf był ulubieńcem bogów, ale miał jedną wadę - lubił plotkować. Oprócz tego był sprytny i wygadany, także umiał się wywinąć z każdej sytuacji. Jednak kiedyś zdradził tajemnicę samego Zeusa, za co rozwścieczony bóg kazał go ukarać. Syzyf, posługując się swoim sprytem, zdołał się wywinąć i z tej sytuacji (i kilku następnych), ale mimo wszystko w końcu został złapany i ukarany - kazano mu wtaczać pod górę wilki głaz. Ucieszony Syzyf stwierdził, że szybko upora się z tym zadaniem. Niestety - za każdym razem, gdy zbliża się wraz z kamieniem do wierzchołka góry, ten wyślizguje mu się i powrotem stacza na dół. I tak codziennie, na okrągło. W mitologii jest symbolem bezowocnego trudu, który i tak skazany jest na porażkę - tak zwana "syzyfowa praca".
* "Siłaczka" Stefana Żeromskiego - to dzieło w którym "Syzyfem" jest Stanisława. Poświęciła ona osobiste szczęście i miłość aby pomagać i leczyć innych ludzi. Osiadła na wsi gdzie wprowadza w życie hasło pracy u podstaw i hasło pracy organicznej. Zajmowała się także nauką chłopów, niestety, kiedy umiera ludzie zapominają o jej naukach, a także i o niej. Jej pracę można nazwać syzyfową bo pomimo jej wysiłków ludzie nie zrozumieli jej starań i po jej odejściu zaprzepaścił cały jej wysiłek.
* "Ludzie Bezdomni" Stefana Żeromskiego - to historia młodego Tomasza Judyma, który będąc lekarzem zdecydował się na poświęcenie swojego życia innym ludziom. Sam pochodząc z biednej rodziny ma świadomość warunków, w jakich żyją najbiedniejsi, i dlatego z całego serca chce im pomóc. Także rezygnuje ze swego szczęścia osobistego w całości poświęcając się pracy na rzecz innych ludzi. Jego syzyfowa praca polega na walce jednostki z całą machiną ludzkiej niesprawiedliwości. Dlatego może być zakończona tylko połowicznym sukcesem. Nie zniechęca to jednak głównego bohatera. Judym jest uparty w dążeniu do celu - zupełnie jak mitologiczny Syzyf.
* "Syzyfowe Prace" Stefana Żeromskiego - to dzieło przedstawiające sytuację w Polsce już po rozbiorach. Traktuje o rusyfikacji Polaków, która miała na celu wynarodowić społeczeństwo. Stosowano różne metody: w szkołach nauczano po rosyjsku, za urzędowy i obowiązujący język uznano rosyjski. Tutaj syzyfowa praca w dwóch aspektach:
- jako bezskuteczna walka zaborcy z językiem i narodowością polską
jako walka młodzieży poddanej rusyfikacji
Z antyku przejęliśmy także niektóre gatunki literackie:
Epos - to epicki gatunek literacki wywodzący się jeszcze ze starożytności. Eposem nazywamy obszerne dzieło literackie napisane wierszem i przedstawiające dzieje bohaterów lub społeczeństw na tle historycznych i przełomowych dla nich wydarzeń. Był jednym z najwyżej cenionych gatunków starożytności. Pisany stylem podniosłym, patetycznym spełniał warunki starożytnej zasady decorum - czyli zasady zgodności stylu, tematu i języka. Mistrzem tego gatunku w starożytności był Homer ("Iliada" i "Odyseja").
Anakreontyk - to utwór sławiący uroki życia i dobrej zabawy przy winie. Opiewa miłość i ulotność chwili oraz sztukę. Nazwany od imienia twórcy Anakreonta z Teos (VI-V w. p.n.e.).
Epigramat - króciutki dowcipny utwór, cechujący się zwięzłością i obecnością zaskakującej pointy
Hymn - to pieśń o charakterze modlitewnym, wychwalająca i czcząca jakieś bóstwo, bohatera czy ideę, pisana stylem patetycznym, zaczynająca się od apostrofy
Dytyramb - pieśń pochwalna towarzysząca obrzędom ku czci boga wina Dionizosa. Wywodzi się ze starożytnej Grecji i dała ona początek tragedii greckiej
Pieśń - to gatunek ściśle połączony z muzyką. Od początków ludzkości towarzyszyła ludziom przy pracy, obrzędach, zabawach i wszelkiego rodzaju czynnościach.
Tragedia - to odmiana dramatu, którego osią konstrukcyjną fabuły jest nierozwiązywalny konflikt pomiędzy dwoma równorzędnymi racjami. W takiej sytuacji jakakolwiek decyzja bohatera doprowadza go do nieuchronnej klęski i katastrofy. Nazywano to fatum i ironią tragiczna. Tragedii przypisywano też dwie ważne funkcje - mimesis czyli naśladownictwa. Według Greków tragedia miała za zadanie wiernie naśladować rzeczywistość i naturę. Drugą funkcją było katharsis czyli oczyszczenie. Tragedia miała za zagadnie wzbudzać w widzach uczucia litości i trwogi, a później poprzez rozwiązanie akcji z uczuć tych oczyszczać.
Mit - sowo, mowa, opowieść. To narracyjna opowieść opowiadająca o wierzeniach jakiejś społeczności. Zwykle wywodzi się z tradycji ustnej i jest przekazywana z pokolenia na pokolenie. Ze względu na funkcje mitów dzielimy je na:
- poznawcze - czyli takie, dzięki którym ludzie wyjaśniali pewne niezrozumiałe dla siebie zjawiska przyrody
- światopoglądowe - czyli takie, które były podstawą wierzeń religijnych
- sakralne - organizujące rytualne obrzędy i ukazujące, w jaki sposób należy czcić bogów
Ogólny podział mitów:
- teogoniczne - traktujące o narodzinach i wstaniu bogów
- kosmogoniczne - opowiadające o powstaniu świata
- antropogeniczne - wyjaśniające pochodzenie człowieka
- genealogiczne - czyli historie rodów
Dialog - to rozmowa dwóch lub więcej osób - ze starożytności twórcą jego był filozof Platon
