Epoki Renesans i Barok to epoki następujące po sobie. Dlatego wiele z ich cech łączą się i odnaleźć możemy w nich także wiele elementów sprzecznych i wykluczających się.

RENESANS

Kolebką Renesansu są XIV-wieczne Włochy. Daty tej epoki umiejscawia się mniej więcej od wieku XIV do końca wieku XVI.

Nurty , które odnaleźć możemy w epoce renesansu to przede wszystkim:

  • Antropocentryzm - to nurt i zarazem tendencja filozoficzna, która w centrum wszelkiego zainteresowania umieszcza człowieka.
  • Humanizm- natomiast to ruch umysłowy, powstały we Włoszech. Przejawiał się poprzez powrót do klasycznej łaciny, kultury starożytnej. W humanizmie interesowano się także filozofią, etyką, religią, polityką i poezją.
  • Epikureizm - jest to prąd powstały przez twórcę który nazywał się Epikur. Odstawowym założeniem epikureizmu było zaspokajanie i dążenie do własnego szczęścia. Maksyma epikurejczyków to "carpe diem" - oznaczające chwytaj dzień. Trzeba się radować i cieszyć każdym dniem.
  • Stoicyzm- to drugi obok epikureizmu kierunek filozoficzny. Jego twórca był Zenon z Kition. Podstawowym założeniem jest zachowanie cnoty jako jedynej drogi do szczęścia. Bez względu na wszystko należy zaakceptować zaistniałą sytuację bo nie można swojego losu zmienić. Wzorem ideałem stoika był mędrzec , który żył nie ulegając emocjom.
  • Reformacja - to ruch religijny. Zapoczątkowany został przez Marcina Lutra, który to w wieku XVI nawoływał do konieczności przeprowadzenia reform w Kościele katolickim. Na skutek wybuchu reformacji powstało wiele nowych odłamów religii i wyznań.

Bez wątpienia jednym z najwybitniejszych twórców epoki renesansu był Jan Kochanowski.

BAROK jest to kierunek w kulturze europejskiej. Epoka ta rozpoczęła się około XVII. Koniec przypada na pierwszą połowę XVIII wieku.

Kolebka baroku były Włoszech . Swoim zasięgiem objął także niektóre kraje Ameryki Łacińskiej.

Samo słowo barok pierwotnie oznaczało nieregularności i dziwactwa w sztuce.

W estetyce pojawił się w połowie XIX wieku. Użyli go J. Burckhardt i W. Lübke na określenie zwyrodniałego stylu renesansowego.

Rehabilitacja baroku dokonała się w pracy pt. "Renaissance und Barock 1888, wyd. 5 1961" autorstwa C. Gurlitta i H. Wölfflina.

Porębowicz w monografii o J.A. Morsztynie użył nazwy barok do określenia stylu literackiego.

Po raz pierwszy o baroku jako epoce napisał B. Croce. Uważał cechy barokowe za sprzeczne z artyzmem.

Badania i analizy tak szerokiego pojęcia jakim jest bez wątpienia barok udowadniają i wskazują na różnorakie związki. Są to zarówno związki sztuki , literatury z innych dziedzinach sztuki, ale także z myślą społeczną. Te wszystkie związki są wynikiem odmiennego charakteru epoki w różnych narodach i kulturach.

Problematyką baroku w krajach słowiańskich zajmowali się E. Angyal i D. Čiževsky .

Badacz A. Hauser wyróżnił następujące rodzaje baroku:

  • barok dworsko-katolicki
  • mieszczańsko-protestancki
  • pierwszy sensualistyczny inna nazwa monumentalno-dekoratorski
  • drugi klasycystyczny ten rozwijał się głównie we Francji

Kultura baroku ukształtowana została w okresie sporów religijnych. Zaliczyć możemy do nich dwa najważniejsze reformację i kontrreformację. Ponad to poruszano inne kwestie między innymi teologiczne. (problem stosunku Biblii do nauki, jansenizm, gallikanizm). Ważne były też kwestie filozoficzne (krytyka filozofii klasycznej i scholastyki w imię subiektywizmu i sceptycyzmu).

W epoce tej miały także miejsce próby tworzenia syntezy wiedzy , duża zasługa należy się tu rozwojowi nauk przyrodniczych. W naukach tych najistotniejsze stawały się pojęcia nieskończoności i skończoności.(Kartezjusz)

W dziedzinie teologii w dalszym ciągu zajmowano się zagadnieniem łaski, wolnej woli i predestynacji.

Religijnym wyrazem baroku stała się tak zwana "pobożność barokowa". Jej cechy to uczuciowość tryumfalizm, moralizatorstwo i przewaga obrzędu liturgicznego nad refleksją wokół głównych prawd wiary.

Najwybitniejsi twórcy to :

Jan Andrzej Morsztyn, Daniel Naborowski, Wacława Potocki, Jan Chryzostom Pasek.

  • Jan Andrzej Morsztyn - utwory najbardziej znane tego poety to przede wszystkim : " Cuda miłości", "Niestatek", "Do trupa", "Na Tomka". Morsztyn jest najwybitniejszym przedstawicielem polskiego baroku. Jego twórczość określa się mianem marinizmu. Nazwa ta wywodzi się od włoskiego poety Marina. Jeśli chodzi o formę tego typu utworów charakteryzuje się ona przerostem formy nad treścią a także odpowiednim doborem tematyki. Tematyka nie jest raczej błaha. Kontrastuje z taką błahą treścią wyszukana i niezwykle doskonała forma. Epitet określający poezję Morsztyna to także poezja rozkoszy albo poezja zmysłowa.
  • Daniel Naborowski- najbardziej znanym utworem tego poety jest "Marność". Według poezji Naborowskiego życie człowieka jest niezwykle ulotne i przemijające. Jedynym sensem i celem życia człowieka winno być życie w zgodzie z dekalogiem chrześcijańskim. Takie życie daje jedynie pocieszenie w związku z ulotnością i marnością naszego ziemskiego bytu. Innym także znanym utworem jest wiersz pt. "Krótkość żywota". Tematem tego utworu jest tytułowa krótkość żywota, a także chęci i poszukiwania sensu życia. Charakter tego utworu jest niezwykle pesymistyczny i smutny. Naborowski ponad to w swoich utworach sięga do Starego Testamentu. Motywem przewodnim staję tutaj Księga Kohleta- i pochodzące z niej motywy vanitas. Słynne słowa pochodzące z tej księgi które bez wątpienia określają nasze ludzkie i ziemskie życie brzmią następująco: "vanitas vanitatum et omnia vanitas". Są to motywy obecne także w twórczości innych poetów epoki baroku. Ale problemami egzystencjalnymi zajmował się także człowiek nie tylko poeta. Szukał on odpowiedzi na nurtujące go pytania. W twórczości Naborowski wykorzystywał oprócz religii także dzieła znanego filozofa tej epoki Błażeja Pascala.
  • Jan Chryzostom Pasek - napisał on tylko jeden utwór. Utworem tym są napisane około 1690 roku dwuczęściowe "Pamiętniki". W pierwszej części poznajemy przygody wojenne Paska. Lata w które opisane mamy w tej części to od 1656-1666 roku. Natomiast część druga przedstawia wydarzenia z lat 1667-1688. W tej części autor jawi nam się jako gospodarz, a także jako wzorowy obywatel. Jeśli chodzi o znaczenie tego utworu w literaturze to jest ono ogromnym i niewyczerpalnym źródłem wiedzy o dawnych czasach obyczajach i kulturze.
  • Wacław Potocki - napisał utwór pt. "Wojna chocimska". Tematem tego utworu są przygotowania do bitwy pod Chocimiem. Celem tego utwory jest podbudowanie zrozpaczonych Polaków. Utwór ten rozpoczyna apostrofa do Boga. Kolejna część stanowi opis przygotowań do tytułowej bitwy.