Moralność to zespół ustalonych zasad i zachowań, które obowiązują w danej społeczności, kulturze.
Moralność to zespół dominujących w danej epoce historycznej i środowisku (społeczeństwie, klasie, grupie społecznej) ocen, norm i zasad określających zakres poglądów i zachowań uważanych w tej grupie za właściwe; postępowanie według tych norm. (według Słownika języka polskiego PWN).
Główna bohaterka "Antygony" Sofoklesa to kobieta dzielna i odważna. Za pogrzebanie zwłok brata Polinejkesa skazana zostaje na śmierć. Antygona działała wbrew prawu, sprzeciwiła się zakazowi Kreona, władcy Teb. Antygona wypełniła swój moralny i religijny obowiązek, ważne były dla niej prawa religijne. Antygona wierzyła, że nakazy moralne są silniejsze niż nakazy władcy. Sprzeciwiła się Kreonowi, uczyniła tak w imię miłości do Polinejkesa. Antygona była przekonana o wyższości praw boskich nad ziemskimi. Bohaterka uwikłana była w konflikt tragiczny, nie mogła dostrzec wyjścia z sytuacji, a samobójstwo wydało się jej jedynym rozwiązaniem. Antygonę można porównać z Makbetem. Makbet kierował się żądzą władzy, Antygona prawami moralnymi. Antygona nie zmieniła raz podjętej decyzji, a Makbet wiedział, że czyni zło. Makbet odrzucił jeszcze niedawno wyznawane wartości, był zdolny do najpodlejszych czynów. Przemienia się z prawego człowieka w zbrodniarza, w którym nie ma dobra i tego, co moralne. Kolejne morderstwa przychodziły Makbetowi coraz łatwiej. Makbet nie wyznaje żadnych zasad moralnych, przyzwyczaja się do zbrodni. Żądza władzy doprowadziła go do moralnego upadku. Szekspir ukazał prawdę, że nie może istnieć zbrodnia bez kary.
Werter, bohater "Cierpień młodego Wertera" J.W. Goethego, to szlachetny, wrażliwy i dobry człowiek. Jest indywidualistą, skłonny do przemyśleń nad sobą i światem. Zakochuje się w dziewczynie o imieniu Lotta, która jest wybranką Alberta. Werter nie odbiera Lotty Albertowi, nie walczy o nią. Buntuje się przeciwko przesądom stanowym kształtującym panująca moralność oraz przeciw obowiązującemu kodeksowi moralnemu. Lotta nie pozostaje obojętna na urok Wertera, ale nie ulega własnej namiętności, jest powściągliwa uczuciowo. Jej zachowanie cechuje poprawność, gdy wizyty Wertera burza jej ład małżeński, prosi Wertera o przerwanie ich znajomości. Werter jest miotany namiętnościami, przeżywa swój ból. Nie godzi się z konwenansami tego świata. Po romantycznym pożegnaniu popełnia samobójstwo strzelając do siebie.
Kmicic, bohater "Potopu" Henryka Sienkiewicza przechodzi metamorfozę. Z hulaszczego Kmicica przemienia się w prawego i wiernego królowi i ojczyźnie człowieka. Andrzej to chorąży orszański, potomek znacznego rodu, przystojny młody mężczyzną. "- Jam jest Andrzej Kmicic.
Oczy panny Aleksandry spoczęły błyskawicą na twarzy Kmicica, a potem znów wbiły się w ziemię; przez ten czas jednak zdołała panienka dojrzeć płową jak żyto, mocno podgoloną czuprynę, smagłą cerę, siwe oczy bystro przed się patrzące, ciemny wąs i twarz młodą, orlikowatą, a wesołą i junacką.
On się zaś w bok ujął lewą ręką, prawą do wąsa podniósł i tak mówił:
- Jeszczem w Lubiczu nie był, jeno tu ptakiem śpieszyłem do nóg panny łowczanki się pokłonić. Prosto z obozu mnie tu wiatr przywiał, daj Boże, szczęśliwy."
Kmicic to postać dynamiczna, początkowo nieobliczalny, awanturniczy i dumny.
Kmicic postanawia zmienić swoje dotychczasowe życie. Przyjmuje nazwisko Babinicz. W ten sposób chce zdobyć uczucie Oleńki. Pragnie oczyścić siebie z win poprzez służbę ojczyźnie. Miłość do Oleńki powoduje jego przemianę. Kmicic jest bohaterem pozytywnym, poświęca się dla narodu. W kościele w Upicie po nabożeństwie ksiądz odczytuje list królewski, w którym król wymienia wszystkie zasługi, jakie Kmicic położył w czasie wojny szwedzko- polskiej i z Węgrami. Jan Kazimierz mianuje go starostą upickim. Dopiero teraz może poślubić wybrankę swego serca. W tym samym dniu odbywają się zaręczyny Andrzeja z Oleńką.
W "Quo vadis" rządy Nerona nie mają nic wspólnego z uczciwością i moralnością. Neron jest tyranem, zbrodniarzem i wrogiem chrześcijan. Neron jest zdemoralizowany, bezkrytyczny wobec siebie. Najwyżej cenił sam siebie i wymagał absolutnego posłuszeństwa. Nikt się nie ośmielał przeciwstawić władcy- tyranowi.
W "Innym świecie" Gustawa Herlinga- Grudzińskiego kwestia moralności dotyka głęboko sumienia tych, którzy stworzyli sowieckie obozy. Powieść ukazuje zakłamanie władz ZSRR. Problem moralności dotyczy także ludzi, którzy przebywając w obozach zatracili swe człowieczeństwo, a także dotyczy obozowych strażników. Herling- Grudziński zadaje pytanie o istnienie moralnej granicy, której przekroczenie grozi utratą człowieczeństwa. Pisarz opisał losy współwięźniów, którzy często zabijali innych za kromkę chleba.
Zofia Nałkowska w "Granicy" ukazuje pewne granice moralne, które warunkują działania bohaterów. Zenon Ziembiewicz postępował nieetycznie, jego romans z Justyną doprowadził do skrzywdzenia dziewczyny, a także jego żony. Zenon przekroczył granice moralne, oszukiwał Justynę i żonę Elżbietę. Ziembiewicz przekroczył też granice powierzonej mu władzy, wydał rozkaz strzelania do bezrobotnych. Ziembiewicz uważał się za uczciwego człowieka, a otoczenie postrzegało go za niemoralnego człowieka. Zenon mówi: "Jest się takim, jak miejsce, w którym się jest". Nałkowska stawia pytanie o granice moralną, której człowiek przekroczyć nie może. Elżbieta mówi do Zenona: "Chodzi o to, że musi coś przecież istnieć ! Jakaś granica, za którą nie wolno przejść, za którą przestaje się być sobą". Nałkowska ukazuje w "Granicy" granicę odporności psychicznej człowieka, moment, kiedy człowiek przestaje być sobą. Nałkowska zastanawia się, czy jest taka granica, aby człowiek mógł siebie prawidłowo oceniać i być uczciwym. Zenon przekroczył granice moralne. Popełnił samobójstwo, strzelając sobie w usta z rewolweru. "Granica" jest powieścią psychologiczną.
Gabriela Zapolska w "Moralności pani Dulskiej" krytykuje moralność mieszczańską. Tytułowa bohaterka to obłudna, wyrachowana i zakłamana kobieta. Wszystko robi na pokaz, jest despotyczna i bezwzględna. Terroryzuje swoją rodzinę, wydaje rozkazy i jest nieprzyjemna dla otoczenia. Obawia się tego, by nie popsuć sobie opinii publicznej, zachowuje pozory. Dulska jest zakłamana, ma dwie twarze. Reprezentuje powszechnie uznawane zasady moralne, ale jest tyranem, dba o zachowanie pozycji społecznej i wizerunku porządnej kobiety. Druga twarz Dulskiej jest jej prawdziwą twarzą. Dulszczyzna to synonim obłudy moralno- obyczajowej, nazwa kołtunerii i obłudy mieszczańskiej.
Rozważania natury moralnej podejmuje Adam Mickiewicz w balladzie "Lilie". Bohaterka ballady- Pani, nie była wierna mężowi, ale nie zamierzała przyznać się do winy i zabiła męża. W utworze poruszony został problem winy i kary, że nie ma zbrodni doskonałej. W balladzie "Świtezianka" bohaterka wystawiła na próbę ukochanego. Młodzieniec przysięgał jej miłość i wierność. By go sprawdzić Świtezianka zmieniła się w kuszącą "dziewiczą piękność". Młodzieniec nie był wierny, dał się skusić i rozpoznał swoją pierwszą miłość. Złamał przysięgę, poniósł karę- tysiąc lat cierpień pod modrzewiem. Młodzieniec nie był wierny danemu raz słowu.
Moralność była zawsze niezłomna, najwyżej ceniła szczerość uczuć. Przytoczone utwory poruszają problemy moralne. Motyw moralności był często poruszany w literaturze.
