"Lalka" to jedna z najznamienitszych powieści polskiego pozytywizmu. Jej wydanie pod koniec XIX w. już wtedy spotkało się z aprobatą czytelników i ta popularność trwa nieprzerwanie do dziś. Być może dzieje się tak dlatego, że powieść Prusa jest utworem wielowątkowym. Przewijają się przez nią tematy, które są zawsze bliskie człowiekowi bez względu na epokę, jak: perypetie nieodwzajemnionej miłości, praca, polityka, diagnoza i metody naprawy sytuacji społecznej, sposoby na dochodowy interes, tajniki ludzkiej psychiki.
Głównym bohaterem "Lalki" jest Stanisław Wokulski. Człowiek, któremu poszczęściło się w życiu. Ciężko i konsekwentnie pracował, uzyskując w zamian znaczną fortunę. Wciąż musi coś zmieniać, ma ciekawe pomysły. Jednym z nich jest inicjatywa założenia spółki handlowej, co nie tylko przysparza mu wielu kontaktów za granicą, ale przekłada się na sukces towarzyski. Wokulski w zawrotnym tempie awansuje w społecznej hierarchii od subiekta do przedsiębiorcy i to o zasięgu międzynarodowym. Co ważne, potrafi i chce dzielić się zarówno doświadczeniem, o czym świadczą próby wciągnięcia przedstawicieli arystokracji do spółki, ale też bezinteresowne wspomaganie potrzebujących.
Prus pokazał złożoność ludzkiej natury, bowiem trzeźwo myślącego Wokulskiego wyposażył w nad wyraz wrażliwą psychikę i pozwolił mu odczuwać różne emocje od miłości po nienawiść. Miłość staje się przekleństwem dla bohatera, ale jednocześnie zmusza go do działania. Dochodzi do wewnętrznego konfliktu Wokulski-pozytywista kontra Wokulski-romantyk, czego przejawem są tragiczne wybory. Czytelnik poznaje najgłębiej skrywane, intymne myśli bohatera, na bieżąco diagnozuje stan jego kondycji psychicznej. Uczucia Wokulskiego są typowe dla ludzi nieustannie poddawanych skrajnym emocjom takich, którzy muszą wybierać miedzy dwoma wartościami i nie potrafią zdecydować czy iść za głosem serca, czy rozumu. W tym objawia się ponadczasowość tej postaci. Jakże często i dzisiaj dokonujemy podobnych wyborów.
Co ciekawe, narracja w powieści nie jest jednolita. Dzięki pamiętnikowi starego Rzeckiego czytelnik może ocenić postępowanie Wokulskiego dość obiektywnie, bo patrzy na motywy jego działania z dwóch perspektyw. Poznaje je bezpośrednio poprzez monologi bohatera i z relacji jego wiernego przyjaciela. Pamiętnik jest też źródłem wiedzy o przeszłości tych postaci.
"Lalka" może też bawić, bo nie brakuje w niej scen pełnych humoru, jak choćby oryginalny styl bycia studentów zamieszkujących w kamienicy Krzeszowskich. Powieść bez wątpienia spełnia pozytywistyczny ideał maksymalnego prawdopodobieństwa nie tylko ze względu na realizm opisywanych wydarzeń, ale też w uwagi na miejsce akcji. Trzymając "Lalkę" można by niemal zwiedzać Warszawę, zaglądając nawet do niepozornych zaułków, bo Prus wprowadził do utworu autentyczne nazwy ulic i placów stolicy. Szczytem mistrzostwa naturalistyczno-realistycznego opisu jest obszerny fragment poświęcony Powiślu. Zatem "Lalka" opisuje realny świat i czujących, zmagających się z losem ludzi. Niektóre z opisanych historii mogą nawet dziś przytrafić się każdemu z nas, jak choćby ślepe zauroczenie. Czytelnik może utożsamiać się z rozterkami czy wyborami bohaterów, przez co staja się oni jakby realni, bliżsi.
Podsumowując, poprzez maksymalne prawdopodobieństwo, realność miejsca akcji i obiektywną narrację Prus stworzył powieść, która nie razi pozytywistycznymi sloganami, a dzięki temu może być aktualna dla ludzi żyjących w różnych epokach. Sercowe perypetie głównego bohatera mogą być ponadczasową przestrogą, bo miłość zawsze pozostanie wartością nierozerwalnie związaną z egzystencją człowieka. Poszukiwał jej Wokulski i będzie jej również pragnął człowiek jutra.
