? „Lalka” 

 

Autor: Bolesław Prus

Gatunek: powieść realistyczna

Czas akcji: lata 1878–1879 (z retrospekcjami)

Miejsce akcji: głównie Warszawa, także Paryż, Zasławek i inne miejscowości.

 

 

---

 

? Układ powieści

 

Powieść ma dwutorową narrację:

 

Pierwszy wątek (współczesny) – historia Stanisława Wokulskiego, jego miłości do Izabeli Łęckiej i walki o awans społeczny.

 

Drugi wątek (pamiętnikowy) – wspomnienia Ignacego Rzeckiego, starego subiekta sklepowego, który opowiada o przeszłości, powstaniu węgierskim i młodości.

 

 

 

---

 

?‍♂️ Wokulski – główny bohater

 

Stanisław Wokulski to człowiek pochodzenia szlacheckiego, który w młodości pracował jako kelner i subiekt w sklepie Hopfera.

Brał udział w powstaniu styczniowym, za co trafił na Syberię. Po powrocie do Warszawy zatrudnił się w sklepie Minclów, a następnie ożenił się z bogatą wdową po kupcu. Po jej śmierci odziedziczył majątek i stał się współwłaścicielem sklepu galanteryjnego.

 

 

---

 

? Początek fabuły – kariera i miłość

 

Wokulski zyskuje ogromne bogactwo dzięki dostawom dla armii rosyjskiej podczas wojny bułgarsko-tureckiej. Po powrocie do Warszawy zaczyna bywać w towarzystwie arystokratów.

Podczas wizyty w teatrze poznaje Izabelę Łęcką – piękną, ale próżną arystokratkę. Zakochuje się w niej bez pamięci i postanawia zdobyć jej serce, a przy okazji – uznanie wyższych sfer.

 

 

---

 

? Izabela i jej środowisko

 

Izabela Łęcka pochodzi z zubożałej rodziny arystokratycznej. Jej ojciec, Tomasz Łęcki, jest bankrutem, ale wciąż udaje bogacza.

Wokulski, chcąc zdobyć Izabelę, spłaca ich długi, kupuje dom Łęckich i stara się o rękę dziewczyny.

Jednak Izabela gardzi nim, bo pochodzi z „niższej sfery”. Traktuje go jak narzędzie – korzysta z jego pieniędzy, ale nie odwzajemnia uczuć.

 

 

---

 

? Praca i działalność Wokulskiego

 

Wokulski, mimo bogactwa, nie zapomina o nauce i rozwoju.

Wspiera wynalazcę Juliana Ochockiego, który marzy o odkryciach naukowych i postępie.

Wokulski sam interesuje się nauką i planuje wyjazd do Paryża, by rozwijać polską myśl techniczną.

 

Jednocześnie pomaga biednym: wspiera studentów, biedotę warszawską, Wysockiego (furmana), prostytutkę Mariannę i innych potrzebujących.

 

 

---

 

? Wątek Rzeckiego – pamiętnik starego romantyka

 

Ignacy Rzecki to wierny przyjaciel Wokulskiego i jego pracownik.

W „Pamiętniku starego subiekta” opisuje swoje wspomnienia: młodość, czasy Wiosny Ludów, wiarę w Napoleona i idee romantyczne.

Rzecki patrzy na świat oczami człowieka, który wierzy w ideały, patriotyzm i uczciwość, ale nie rozumie nowej, kapitalistycznej rzeczywistości.

 

 

---

 

? Zawirowania i upadek

 

Wokulski zabiera Izabelę do Zasławka, gdzie pomaga księciu i ma nadzieję zbliżyć się do niej.

Jednak kobieta wciąż jest chłodna, a później Wokulski odkrywa jej romans z arystokratą Starskim.

Zrozpaczony, jedzie do Paryża, gdzie spotyka się z naukowcami i poznaje nowoczesny świat.

Po powrocie do Warszawy próbuje znów pracować, ale jego psychika jest złamana.

 

 

---

 

? Finał – tajemniczy koniec Wokulskiego

 

Wokulski odwiedza jeszcze raz rodzinne strony, spotyka się z Rzeckim, a potem znika.

Według niektórych bohaterów wysadził się w ruinach zamku, według innych – wyjechał za granicę.

Prus celowo pozostawia jego los otwarty i tajemniczy.

 

 

---

 

?️ Epilog – śmierć Rzeckiego

 

Ignacy Rzecki umiera samotnie w sklepie. Do końca wierzy, że Wokulski wróci.

Jego śmierć symbolizuje koniec epoki romantycznych marzeń i początek nowych, realistycznych czasów.

 

 

---

 

? Najważniejsze motywy i problemy

 

Motyw Znaczenie

 

Miłość tragiczna - Uczucie Wokulskiego do Izabeli jest niszczące – pokazuje przepaść między ideałem a rzeczywistością.

Awans społeczny - Wokulski to człowiek, który próbuje połączyć świat arystokracji i mieszczaństwa, ale obie grupy go odrzucają.

Konflikt romantyzmu i pozytywizmu - Rzecki symbolizuje romantyzm, Wokulski – pozytywizm, ale obaj nie potrafią odnaleźć się w nowych czasach.

Warszawa - Miasto ukazane realistycznie – pełne kontrastów między biedą Powiśla a luksusem arystokracji.

Nauka i postęp - Ochocki i Wokulski reprezentują wiarę w rozwój, który może zmienić losy Polski.

Samotność - Wokulski, mimo bogactwa i inteligencji, zostaje całkowicie sam.

Społeczeństwo - Prus pokazuje rozwarstwienie społeczne – próżną arystokrację, chciwą klasę średnią i ubogich, którzy próbują przetrwać.

 

---

 

? Najważniejsze postacie

 

Stanisław Wokulski – idealista, patriota, kupiec i naukowiec, symbol człowieka rozdartego między romantyzmem a pozytywizmem.

 

Izabela Łęcka – piękna, ale pusta arystokratka, symbol upadku i egoizmu wyższych sfer.

 

Ignacy Rzecki – wierny subiekt, dawny powstaniec, symbol starych, romantycznych wartości.

 

Julian Ochocki – młody naukowiec, symbol nowoczesności i wiary w postęp.

 

Tomasz Łęcki – ojciec Izabeli, bankrut żyjący wspomnieniami dawnej świetności.

 

Baron Krzeszowski, Starski, prezesowa Zasławska – przedstawiciele środowiska arystokracji.

 

Marianna, Wysocki, Węgiełek – przedstawiciele biednych warstw, którym Wokulski pomaga.

 

 

 

---

 

?️ Znaczenie tytułu

 

„Lalka” to nie tylko zabawka należąca do Małgosi, o której wspomina Rzecki.

To symbol ludzi pozbawionych własnej woli, kierowanych przez pieniądze, ambicje i konwenanse – jak Izabela i większość społeczeństwa.

 

 

---

 

? Wnioski

 

„Lalka” to obraz społeczeństwa polskiego po klęsce powstania styczniowego – rozdartego między dawnymi ideałami a nowoczesnością.

To też tragedia jednostki, która nie pasuje do swojego świata.

Wokulski jest symbolem Polaka, który chciał połączyć romantyczne serce z pozytywistycznym rozumem – i przegrał.