Charles Louis de Secondat baron de la Brede et de Montesquieu, zwany potocznie Monteskiuszem, urodził się 18. stycznia 1689 r. w La Brede niedaleko Bordeaux. Swoją karierę zawodową rozpoczął jako adwokat już w roku 1708, aby następnie kontynuować ją na stanowisku radcy i, od 1716 r., prezesa sądu w Bordeaux. W niedługim czasie porzucił wszelkie publiczne obowiązki i zajął się pracą teoretyczną, rozważaniami nad systemem prawnym i nad filozoficzną interpretacją dziejów. Znany jest przede wszystkim ze współredagowania fragmentów Wielkiej Encyklopedii Francuskiej oraz opracowania zasad tzw. trójpodziału władzy.
Obyczaje i systemy prawne poznawał nie tylko teoretycznie. Majątek, otrzymany w spadku po rodzicach, przeznaczył na podróże po Europie, kiedy to zwiedził m.in. Anglię, Niemcy, Węgry, Austrię, Włochy czy Holandię.
Jego najsłynniejsze dzieło to, wydane anonimowo, Listy perskie z roku 1721. Zawarł w nich kontrowersyjne opinie na temat francuskiego systemu rządów. Skrytykował sposób sprawowania władzy w swoim państwie, a jako wzór podał ustrój angielski. Dowodził dalej, że wszelkie prawa nadane odgórnie przez urzędy służą jedynie do poskramiania pierwotnej natury człowieka. Dlatego też radził, aby w czasie ustanawiania praw, kierować się przede wszystkim czynnikami naturalnymi, które mają największy wpływ na kształtowanie się natury ludzkiej. Były to: wielkość państwa, klimat, obyczaje, religia, historia, gospodarka i rządy.
Monteskiusz poszedł dalej w swoich rozważaniach i wyodrębnił trzy różne formy państwa:
- despotia - rządy oparte na strachu
- monarchia - rządy oparte na honorze
- republika (o ustroju demokratycznym lub arystokratycznym) - rządy oparte na cnocie
Kolejne wielkie dzieło Monteskiusza to rozprawa O duchu praw. Zestawił w niej modele ustrojowe większości państw europejskich, wykazując cechy wspólne i różnice. Znów wzorem stał się dla niego ustrój angielski. Twierdził, że podział władzy, jaki został wprowadzony na Wyspach Brytyjskich jest doskonałym rozwiązaniem. Podział ten obejmował władzę wykonawczą, ustawodawczą i sądowniczą. Dziś wiemy, że założenia Monteskiusza stały się podstawą kształtowania ustrojów wielu krajów Europy i Ameryki, ale niestety, nie od początku zostały one zaakceptowane. W roku 1751 O duchu praw trafiło do Indeksu ksiąg zakazanych, rok później pracę wielkiego myśliciela potępiła paryska Sorbona.
Wiele wybitnych osobistości epoki oświecenia, po zapoznaniu się z pracą Monteskiusza, nie kryło obaw co do możliwości wprowadzenia tych teoretycznych rozważań w życie. Helwecjusz na przykład otwarcie namawiał Monteskiusza, aby ten wstrzymał publikację swej książki. Inni krytykowali go za zbytnie skoncentrowanie się na jednym ustroju, charakterystycznym dla jednego państwa, domagali się wypracowania zaleceń ogólnych. Condorcet twierdził: "Dobre prawo powinno być dobre dla wszystkich, tak jak prawdziwe twierdzenie jest prawdziwe dla wszystkich". Wolter natomiast mówił: "Trudno stwierdzić, że Monteskiusz odnalazł powszechną zasadę, skoro historia podsuwa sto odstępstw".
Inne dzieła Monteskiusza nie wzbudziły już co prawda tyle kontrowersji, ale warto chociaż wymienić ich tytuły. Były to Kościół Wenery w Knidos (1725), Rozważania nad przyczynami wielkości i upadku Rzymian (1734), Uwagi nad przyczynami wielkości i upadku Rzeczypospolitej Rzymskiej (1734).
Charles Louis de Montesqieu zmarł 10. lutego 1755 r. w Paryżu. Mówi się, że żaden z wielkich filozofów, z wyjątkiem Diderota, nie przyszedł na jego pogrzeb. Czyżby niechęć do poglądów Monteskiusza była tak wielka, że sięgała aż za grób?
Na zakończenie chciałam jeszcze powiedzieć, co ja sądzę o tym wybitnym myślicielu. Wydaje mi się, że należy go cenić z dwóch powodów. Przede wszystkim, jego założenia, a w szczególności zasada trójpodziału władzy okazała się w dzisiejszych czasach niezwykle przydatna i jak najbardziej słuszna. Poza tym, Monteskiusz był człowiekiem niezwykle odważnym. Niewielu zdecydowałoby się wystąpić przeciwko wielkim filozofom swej epoki i głosić zupełnie odmienne od ogólnie przyjętych poglądy. Moim zdaniem są to najważniejsze powody, dla których warto zapoznać się z postacią Monteskiusza.
Zasada trójpodziału władzy w skrócie:
- państwowe sfery prawne dzielą się na: administrację, stanowienie prawa i wymiar sprawiedliwości
- organy aparatu państwowego dzielą się odpowiednio na: organy administracyjne, organy prawodawcze i organy sądownicze
- poszczególne organy powinny działać niezależnie od siebie i mieć równorzędne prawa i obowiązki
- poszczególne organy powinny wykonywać przede wszystkim swoje zadania, z możliwością niewielkiej ingerencji w zadania pozostałych organów
Bibliografia:
- B. Burda, B. Halczak, Historia 2, czasy nowożytne
- A. Sylwestrzak, Historia doktryn politycznych i prawnych
- Monteskiusz, O duchu praw, tłum. T. Boy-Żeleński
- "Świat wiedzy"
- "Wiedza i życie"
- Encyklopedia historii Optimus Pascal
- www.wikipedia.pl
