Krasicki został autorem pierwszej polskiej powieści. Tak naprawdę to połączenie trzech typów tego gatunku - obyczajowo-satyrycznego, awanturniczo-przygodowego i utopii. Całość nosiła ona tytuł "Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki" i jest stworzona na wzór pamiętnika głównego bohatera. Krasicki opowiada się w niej, co zresztą widoczne jest już w tytule, za jedną z oświeceniowych filozofii życia, jaką był empiryzm, czyli poznawanie dzięki doświadczeniu. Część pierwsza tej książki jest nakreśleniem dzieciństwa i lat dojrzewania głównego bohatera, którego życie w tym okresie przebiega typowo dla przedstawiciela pewnych kręgów. Druga część jest opisywaniem jego podróży na tajemniczą wyspę, noszącą nazwę Nipu. Panują tam zupełnie inne prawa i zasady, wszystko jest stworzone dla dobra obywateli i nie ma miejsca tam na prywatę. Dlatego, kiedy w ostatniej części powieści, Mikołaj postanawia wrócić do kraju, chcąc zaprowadzić w nim zasady, które zrobiły na nim tak olbrzymie wrażenie na tajemniczej wyspie. Ostatecznie opuszcza wielkie miasta i miastowe życie, osiedla się na wsi i filozofuje. Niestety, sukces tego człowieka jest połowiczny - nie potrafi on bowiem przekonać całego państwa do słuszności poznanych zasad, ale za to doskonale wychodzi mu wprowadzenie tego w życie na własnej wsi. Bohater dochodzi więc do wniosków, że każdą zmianę zaczynać należy od siebie samego i swego otoczenia.
Powieść napisana przez Krasickiego ciekawi, wzrusza, zastanawia, ale przede wszystkim uczy. Krytyka nie omija tu sposobów szlacheckiego wychowania i zachwycania się cudzoziemskimi zwyczajami. Nie znajdziemy w tej książce jednak dokładnie spisanych reform, które mogłyby wspomóc rozwój kraju - raczej spotkamy się z propozycją sprawiedliwego i życzliwego życia. Widzimy, ile radości daje życie blisko przyrody oraz traktowanie każdego napotkanego na swej drodze człowieka w sposób uczciwy, przyjazny i równy. Powieść jest wskazywaniem właściwych kierunków życia.
Wprawdzie w dziele tym widzimy wydarzenia rozgrywające się w określonym czasie i społeczności, a jednak patrzenie na utwory Krasickiego przez pryzmat epoki jest szkodliwym spłyceniem ich treści. Ponieważ w utworach tegoż poety, choć występują konkretne odwołania do czasów, w jakich przyszło mu żyć, tak naprawdę liczy się człowiek i cechy, jakie towarzyszą mu od początków jego istnienia na ziemi. Jego obserwacje nie są tylko i wyłącznie patrzeniem na dany okres, ale na ludzkość w ogóle. Człowiek ten opisuje po prostu to, co jest uniwersalne. I chociaż spotykamy się w jego utworze z tematami generalnie przynależącymi oświeceniu, to okazuje się, że nie tracą one na aktualności.
