PUBLICYSTYKA PATRIOTYCZNA
DZIAŁALNOŚĆ I PROGRAM SPOŁECZNO-POLITYCZNY STANISŁAW STASZICA.
Publicystyka polskiego oświecenia wywodziła się z potrzeby znalezienia środka, za pomocą którego można by propagować konieczność przeprowadzenia zmian w ustroju Rzeczpospolitej. U jej podstaw stały także różne poglądy filozoficzne, m.in. utylitaryzm. Jedną z pierwszych publikacji tego typu był utwór, pt.: "O skutecznym rad sposobie" Stanisława Konarskiego . teksty publicystyczne skupiały się na aktualnych sprawach społecznych i politycznych kraju. Poruszano więc kwestię pogłębiającego się kryzysu wewnętrznego, konfliktów z sąsiednimi krajami i rozbiorów. Wielcy twórcy rozpoczęli rozpaczliwą walkę o przeprowadzenie reform w kraju, o wzmocnienie administracji państwowej i odbudowanie dawnej siły militarnej. Największy rozkwit publicystyki nastąpił w trakcie obrad Sejmu Wielkiego, kiedy to największa walka odbywała się na piśmie, na słowa, z jednej strony stronnictwa konserwatywnego, a z drugiej reformatorskiego.
Stanisław Staszic
"Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego" wydał autor tuz przed początkiem obrad Sejmu Wielkiego. Utwór miał wskazać Sejmowi, czym ma się dokładnie zająć, jakie kwestie poruszyć oraz o co ma się starać stronnictwo reformatorskie: podnieść poziom wykształcenia społeczeństwa; wychować obywateli na patriotów; znieść liberum veto; przy ustanawianiu praw kierować się utylitaryzmem; znieść wolną elekcję; wzmocnić armię; dokonać reformy podatkowej.
"Przestrogi dla Polski" to kolejne dzieło, która nie tylko powtarza postulaty zawarte w poprzednim utworze, ale także opisuje formę reform, które musza być przeprowadzone, aby uzdrowić Polskę. Proponował więc znieść feudalizm, aby poprawić los chłopa (przecież to też człowiek) oraz zwiększyć przywileje dla mieszczan, i dać im możliwość decydowania o losach państwa. Staszic wielokrotnie mówił, że o rozwoju państwa decyduje głównie przemysł, a źródłem upadku Rzeczpospolitej jest magnateria i takie jej wady, jak rozpusta, chciwość, marnotrawstwo, prywata i pycha.
Hugo Kołłątaj
"Do Stanisława Małachowskiego... " jest zbiorem listów, które są podsumowaniem wszelkich reform ustrojowych i ich kształtu. Zawarte w nich zmiany to, m.in.: umocnienie władzy królewskiej, zniesienie liberum veto, przeprowadzenie reformy podatkowej, wzmocnienie i lepsze wyposażonej armii. Hugo Kołłątaj domaga się również właściwego traktowania poddanego ludu w Rzeczpospolitej. Żąda, aby przestrzegano równości wszystkich wobec prawa polskiego.
Rola publicystyki
Publicyści swoją działalnością literacką propagowali walkę z anarchią i przywilejami szlacheckimi. Chcieli dokonać postępowych reform zarówno ustrojowych, jak i społecznych, domagając się jak najszybszego wprowadzenia nowego prawa w życie.
"POWRÓT POSŁA" JAKO AKTUALNA KOMEDIA POLITYCZNA
CHARAKTERYSTYKA BOHATERÓW
Utwór opisuje dwa stronnictwa: patrioci (obóz reform) oraz konserwatyści (przeciwnicy zmian). Do pierwszego z nich należą: Podkomorzy wraz z żoną, Walery oraz Teresa. Drugie tworzą: Starosta i Sarmacki. Autor wytyka ich wady. W obozie reform znajdują się działacze stronnictwa patriotycznego. Zwolennicy reform domagają się naprawy państwa, czyli zniesienia liberum veto i wolnej elekcji oraz feudalistycznych stosunków; rozumieją potrzebę reform; chcą zdobyć jak najwięcej zwolenników, szczególnie wśród średniej szlachty. Są to ludzie godni służący za wzór postępowania.
Podkomorzy:
- pochodzi z drobnej szlachty,
- urzędnik ziemski,
- rozstrzyga spory graniczne,
- cieszy się nieskazitelną opinią;
- jest wzorowym i dobrym ojcem;
- patriota, opowiada się za wychowaniem młodzieży w duchu patriotyzmu;
- zwolennik reform;
- wzór cnót obywatelskich;
- wzór dla innych w traktowaniu swoich poddanych.
Podkomorzyna:
- popiera reformy;
- sprzeciwia się cudzoziemszczyźnie i powierzchownemu wychowaniu młodzieży;
- bez reszty oddana rodzinie.
Walery:
- uosabia cnoty rodzinne i patriotyczną postawę wobec ojczyzny;
- uczciwy, sumienny, stały w uczuciach, szanuje rodziców, patriota, popiera reformy, chce znieść liberum veto i wolną elekcję oraz poddaństwo chłopów; krytykuje obóz wsteczny;
Obóz konserwatywny:
- bronią starych porządków feudalnych, liberum veto, wolnej elekcji; są przykładem głupoty i bezkrytycznie przyjmują obcą modę; mają bardzo konserwatywny stosunek do wychowania dzieci.
Starosta Gadulski:
- ma złą opinię; kompromituje się we wszystkim, co robi;
- zacofany, zabobonny, ograniczony intelektualnie, konserwatysta, nieuk;
- obawia się wszelkich nowości; nie interesuje się sprawami publicznymi; gaduła, chciwiec, próżniak, butny pijak;
Starościna:
- kocha francuszczyznę; jest sentymentalna; kieruje poczynaniami męża i szantażuje go rozwodem.
Szarmancki:
- fircyk, cwaniak, cynik, trwoni majątek rodzinny, leniwy; goni za modą, lubuje się w zabawach dworskich; gardzi niższymi stanami; nie interesują go sprawy narodu; flirciarz.
"POWRÓT POSŁA" JAKO KOMEDIA KLASYCYSTYCZNA
"Powrót posła" zajmuje się problematyką polityczną kraju i dotyczy wprowadzenia w Polsce władzy ustawodawczej i wykonawczej. Wiąże się ściśle z pracą Sejmu Czteroletniego, pomagając mu w czasach szczególnego kryzysu politycznego i społecznego narodu. Jest echem wszystkich spraw rozstrzyganych na Sejmie Wielkim. Utwór to najostrzejsza w tym czasie satyra skierowana przeciwko szlacheckiemu sarmatyzmowi i odwołująca się do sumień ludzkich. Ma charakter okolicznościowy. Wielokrotnie była wystawiana w Warszawie podczas obrad Sejmu Czteroletniego.
Cechy:
- komedia polityczna
- akcja rozwija się wokół intrygi, ale najważniejsze są kreacje bohaterów oraz poglądy przez nich reprezentowane
- zastosowanie kontrastu: patrioci (pozytywni)- konserwatyści (negatywni), którzy są komicznie przedstawieni
- bohaterowie uwikłani są w problemy ówczesnej Rzeczpospolitej
- główną kategorią estetyczna jest komizm słowny, postaci oraz sytuacji
- istota intrygi: wykorzystując przerwę w obradach sejmu Walery przybywa do domu rodzinnego, aby spotkać się ze swoja narzeczoną Teresą. Ale Starościna chce, aby jej pasierbica związała się z Szarmanckim.
