Wypracowania

Motyw: miłości do kraju ojczystego, dążenia do naprawy państwa, Polska i Polacy w różnych utworach literackich

MIŁOŚĆ DO OJCZYZNY

1. ,,Pieśń o Rolandzie" - autor nieznany

To najstarszy i najsłynniejszy francuski epos rycerski, który opiewa bohaterskie czyny rycerza i imieniu Roland. Tematem owej pieśni są przygody hrabiego Rolanda, uczestniczącego w wyprawie Karola Wielkiego przeciw Saracenom. Ów rycerz stał się ideałem rycerza średniowiecznego i chrześcijanina, bowiem oddał własne życie za ojczyznę i wiarę. Walka z niewiernymi obowiązkiem imię Jezusa była obowiązkiem każdego rycerza doby średniowiecza. Roland stał się na wieki dla potomnych wzorem rycerza, który bez cienia wątpliwości potrafił oddać życie swoje i swoich współtowarzyszy za szczęście i pomyślność własnego króla ukochanej ojczyzny. Ówcześni waleczni mężowie pragnęli osiągnąć piękny i wzniosły cel, jakim była honorowa i zacięta walka z niewiernymi, ponieważ dzięki niej mieli oni już zagwarantowane miejsca w raju.

2. Jan Kochanowski ,,Pieśń V", ,,O spustoszeniu Podola"

W hierarchii wyznawanych wartości przez Kochanowskiego jedno z czołowych miejsc zajmował patriotyzm, a więc obywatelskie zaangażowanie w sprawy państwowe oraz całkowite oddanie w służbie krajowi. Największą czcią darzył poeta tych ludzi, którzy ,,służą ojczyźnie" . Sam starał się osądzać i nauczać nieświadome społeczeństwo oraz upominać błądzących władców. W jego przekonaniu patriotyzm może przejawiać się nie tylko na polu bitwy z broną w ręku, lecz również w codziennej, a często żmudnej pracy.

Jednym patriotycznych ciekawszych utworów Kochanowskiego, poruszającym tematy patriotyczne jest ,,Pieśń o spustoszeniu Podola", którą napisał tuż po najeździe Tatarów w roku 1575 na ziemie podolskie. W pierwszych wersach pieśni poeta opisuje ogrom zniszczeń i strat, jakich dokonał najazd Tatarów: ,,Wieczna sromota i nienagrodzona. Szkoda, Polaku! Ziemia spustoszona Podolska leży, a pohaniec sprosny, Nad Niestrem siedząc, dzieli łup żałosny!. Pisał nie tylko spustoszeniu ziem podolskich, ale również o tragedii wielu polskich rodzin, których krewnych Tatarzy zabrali w jasyr. ,,Pieśń o spustoszeniu Podola" powstała w okresie bezkrólewia, dlatego też poeta odwołuje się do pewnych porównań. W jego poetyckiej wizji społeczeństwo polskie to bezbronne i pozbawione opieki pasterza (nawiązanie do ucieczki z Polski elekcyjnego króla Henryka Walezego) owce, które atakowane są przez wilki, czyli Tatarów. Kochanowski apeluje do Polaków, by nie byli nadal pasywni, lecz powinni pomścić doznane krzywdy. Usiłuje wzbudzić w sercach swoich rodaków zapał do walki i miłość do ojczyzny, bo przecież: ,,Jakiego serca Turkowi dodamy, Jeśli tak lekkim ludziom nie zdołamy? Ledwieć nam i tak króla nie podawa; Kto się przypatrzy, mała nie dostawa".

Poeta krytykuje wszystkich tych reprezentantów warstwy szlacheckiej, którzy nie chcą przyłączyć się do walki o dobre imię ojczyzny. Napomina, że należy bronić ojczyzny póki jest na to czas, bo kiedyś może być już zdecydowanie za późno. Warto więc oddać swoje kosztowności, dobra materialne na rzecz obrony państwa, dlatego też apeluje: ,,Skujmy talerze na talary, skujmy A żołnierzowi pieniądze gotujmy". Krytyka stanu szlacheckiego, jakiej dokonał Kochanowski obfituje w ton gorzkiej i bolesnej ironii. ,,Cieszy mię ten rym: Polak mądry po szkodzie; Lecz jeśli prawda i z tego nas zbodzie, Nową przypowieść Polak sobie kupi, Że i przed szkodą, i po szkodzie głupi". Niewątpliwie ,,Pieśń o spustoszeniu Podola" należy do grupy tych utworów, których nadrzędnym zadaniem jest wywołać w odbiorcy chęć czynu i refleksji. Kochanowski domagał się od swoich rodaków zaangażowania się w obronę zagrożonej ojczyzny. Swoje prośby i apele kierował przede wszystkim do klasy posiadającej, jaką była szlachta.

3. Jan Kochanowski ,,Pieśń XII, ,, Nie masz i po raz drugi nie masz wątpliwości…" zwana jest pieśnią o cnocie.

Dla Kochanowskiego cnota posiadała wartość najwyższą. Poeta usilnie poszukiwał w świecie rzeczy istotnie trwałych. Jedną z nich okazała się być wspomniana już wcześniej cnota, która stanowi wartość samą w sobie, nie wymagającą dodatków, upiększeń, gdyż ona sama jest ozdobą człowieka. Ów ideał cnoty Kochanowski zaczerpnął z dzieł i poglądów starożytnych myślicieli i łączył go z mądrością, umiarem, uczciwością, opanowaniem. Każdy człowiek powinien pamiętać o miłości do kraju, a jego uczucia do ojczyzny winny charakteryzować się bezinteresownością i pełnym oddaniem. Trzeba pamiętać, iż w myśl słów poety niebo otwarte jest dla tych, którzy z ochotą idą z pomocą zagrożonej ojczyźnie.

4. Jan Kochanowski ,,Pieśń XIX, ,, Jeśli kto, co by wzgardziwszy te doczesne czasy" zwana pieśnią o dobrej sławie"

Poeta w tym utworze wyeksponował motyw uczciwej sławy, będącej jedną z podstawowych cnót, które charakteryzują człowieka. Jego myśli zajmowała nie ta sława, która pozwala wywyższać się nad innymi i przydaje próżności, lecz ta, która ,,ku pożytku dobra spójnego pomoże". Przejawia się ona na polu bitwy pod postacią rycerskiego kostiumu, który z bronią w ręku walczy z nacierającymi poganami. Nawołuje: ,,A ty, coć Bóg dał siłę i serce po temu, uderz się z poganinem, jako słuszne cnemu…"Bóg, honor, ojczyzna stanowią odwieczne wartości, których szlachcic powinien strzec i pielęgnować. Stojąc na ich straży może bowiem zyskać bardzo wiele, przede wszystkim dobrą sławę. Dla niej warto "frymarczyć żywotem" (sprzedać życie), bo tylko ona naprawdę pozostaje, gdy "musi zniszczeć ciało". Dlatego w chwilach zagrożenia ojczyzny, każdy powinien odrzucić doczesne sprawy i walczyć, by ocalić nie tylko kraj, ale także pamięć o sobie samym. Człowiek, którego Bóg nie chciał "położyć równo z bestyjami", musi nieustannie udowadniać, że w istocie na to wyróżnienie zasługuje. Jednak nie każdy człowiek ma predyspozycje do walki z bronią w ręku, więc można ojczyźnie służyć również w innej formie, wykorzystując dane od Boga talenty.

5. Jan Kochanowski ,,Odprawa posłów greckich"

To jedyny dramat autorstwa Jana Kochanowskiego, napisany pod wpływem zjawisk politycznych zachodzących w kraju. Pod mitologicznym kostiumem poeta skrył bolączki, jakie dotykały ówczesną Polskę. Poprzez kreacje swoich bohaterów przypominał, iż państwo, w którym rządzi się nie miłością do ojczyzny, lecz prywatą, w konsekwencji zginie. Interesy prywatne, które rządzą decyzjami i postępowaniem obywateli (Aleksander-Parys) napawały Kochanowskiego lękiem. Obnażał skłonność istot ludzkich do przekupstwa (Iketaon) oraz nieudolne rządy i chwiejność decyzji króla (Priam). Swoje obawy związane z przyszłością kraju włożył w usta posła Ulissesa: ,,O nierządne królestwo i zginienie bliskie, gdzie ani prawa ważą, ani sprawiedliwość ma miejsca, wszystko złotem kupić trzeba". Bez wątpienia ,,Odprawa posłów greckich" jest utworem narodowym i patriotycznym dzięki licznym aluzjom do spraw polskich występujących w tekście. Ów dramat wyraża również niepokoje autora związane z przyszłością ojczyzny.

6. Wacław Potocki ,,Transakcja wojny chocimskiej"

To dzieło opowiadające o przygotowaniach i przebiegu bitwy pod Chocimiem w roku 1621 z wojskami turecko-tatraskimi. Potocki starał się odtworzyć tak minioną historię, by poruszyć sumienie ludzi mu współczesnych. Pisarz bacznie obserwował postawę szlachty, która często zaniedbywała swoje obowiązki, zwłaszcza wobec nadmiernie wykorzystywanych chłopów. Skrytykował zaniedbanie rzemiosła wojennego, a Polaków porównał do Sarmatów, plemienia wręcz bez skazy, wskazując bardzo wyraźnie aktualnie widoczny upadek tych pierwszych. W ten sposób chciał ,,ruszyć ze snu, z Rzymu, pleśni" warstwę szlachecką. Odwołując się do chlubnej i wartościowej tradycji Sarmatów pragnął obudzić drzemiącego w sercach Polaków ducha walki. Hetman Chodkiewicz w pełni świadomie, przemawiając przed bitwą przedstawił wojsko tatarskie jako przykład niegroźnego przeciwnika (,,mało co tam wojennych - dziady, kupce, Żydy"). Potocki przypominał polskim żołnierzom o istniejącej w tradycji sarmackiej powinności, która polega na obronie wyznawanej wiary, kobiet i dzieci oraz ojczystego kraju, występującego w utworze jako upersonifikowana kobieta, ,,matka utrapiona pod wasze się z tym wszystkim dziś kryje ramiona". Zagrzewające do boju słowa hetmana przyniosły pozytywne rezultaty, bowiem to ,,Polak rany zadaje, Turczyn tylko dzwoni (...), nasz gdzie tnie, tam rana; gdzie pchnie, dziura w ciele".

7. Julian Ursyn Niemcewicz ,,Powrót posła"

Była to pierwsza komedia polska, która powstała na zamówienie obozu patriotycznego podczas trwania Sejmu Czteroletniego. Miała ona za zadanie wpłynąć na opinię publiczną oraz na postawę polityczną obradujących posłów. ,,Powrót posła" ilustruje konflikt, jaki miał miejsce w Rzeczpospolitej u schyłku XVIII wieku pomiędzy konserwatystami a zwolennikami reform. Grupę postępowych działaczy, przesiąkniętych ideą patriotyzmu reprezentuje w utworze Niemcewicza familia Podkomorzego. W myśl wyznawanych przez niego poglądów najważniejsza w życiu każdego Polaka jest ojczyzna, a dopiero później rodzina. Nie były to tylko słowa, lecz i czynnie realizował Podkomorzy swoje założenia życiowe, bowiem swoich synów oddał na służbę rodzimemu krajowi. Był on również entuzjastą i zwolennikiem planowanych reform przez obóz patriotów, gdyż tylko dzięki nim państwo może być silniejsze. ,,Powrót posła" niewątpliwie można nazwać apelem Niemcewicza do sumień Polaków o przyjęcie właściwej, a więc patriotycznej postawy w życiu.

8. Józef Wybicki ,,Pieśń Legionów Polskich we Włoszech"

To utwór napisany już po trzecim rozbiorze, kiedy to Polska zniknęła z mapy Europy. Nie było ojczyzny Mickiewicza, Słowackiego i całej szerzy Polaków w formie politycznej, lecz żyła na nadal w ich sercach i umysłach. Bo przecież śpiewano: ,,jeszcze Polska nie umarła, póki my żyjemy". Pieśń Wybickiego emanowała wiarą i nadzieją w to, iż kiedyś nadejdzie dzień, kiedy Polska odzyska utraconą wolność i na nowo stanie się autonomicznym państwem. Ufano w to, iż ,,co nam obca moc wydarła, szablą obijemy". Poeta w swoim utworze powoływał się na postacie narodowych bohaterów, takich jak: Napoleon Bonaparte, Tadeusz Kościuszko, Stefan Czarnecki. Oni mieli utwierdzić Polaków w wierze w zwycięstwo walki o wolność ciemiężonej ojczyzny.

9. Adam Mickiewicz ,,Grażyna"

Miłość do rodzimego kraju często niesie ze sobą konieczność ofiary, czego dowodzi treść lektury zatytułowanej ,,Grażyna". Za kostiumem średniowiecznej historii walki z Krzyżakami, Mickiewicz ukrył refleksje związane z walką z zaborcą. Utwór wieszcza opowiada o losach żony litewskiego księcia o imieniu Litawor, która wbrew woli swojego małżonka postanowiła walczyć z nacierającymi na jej ojczyznę zakonem krzyżackim. W wielkiej tajemnicy przywdziała zbroję swojego męża, dla którego dalszy opór i walka z nacierającym nieprzyjacielem nie miał już najmniejszego sensu. Dla kobiety jednak nadzieja na zwycięstwo tliła się do końca, aż do jej śmierci. Z wielką odwagą, a przede wszystkim z miłości ofiarowała swoje życie na ołtarzu ojczyzny.

10. Adam Mickiewicz ,,Konrad Wallenrod"

Dla tytułowego bohatera utworu Mickiewicza najważniejsza była ojczyzna, dla której był gotów oddać nawet własne życie. Wyrzekł się własnego szczęścia, kobiety, którą kochał ze wzajemnością, a nawet rycerskiego honoru, spokoju i zbawienia duszy. Wszystko to robił z nadzieją, iż jest to jedyna droga do wolności. W swoim życiu kierował się prawami wypracowanymi przez Machiavellego. Miał świadomość, iż otwarta walka z nieprzyjacielem nie jest możliwa w obecnej sytuacji, dlatego też zdecydował się na walkę drogą podstępu. Za pośrednictwem średniowiecznej historii Waltera Alfa, Mickiewicz pragnął przekazać sobie współczesnym, jak należy toczyć walkę z silniejszym ciemięzcą. Zaznaczał, iż dla ratowania ojczyzny można wyrzec się wszystkiego, bo rodzimy kraj i jego dobro powinno być najważniejsze.

11. Adam Mickiewicz ,,Sonety krymskie"

O miłości i tęsknocie za rodzimym krajem pisał Mickiewicz w cyklu osiemnastu utworów zatytułowanym ,,Sonety krymskie". Za utraconą krainą lat dziecięcych tęskni bardzo serce podróżującego po Krymie pielgrzyma. Otaczający go bogaty krajobraz, piękna przyroda nie są w stanie ukoić jego żalu i smutku za Litwą, przyjaciółmi, bliskimi mu osobami. Myśli o utraconej ojczyźnie wędrując przez stepy i bajdarskie równiny, płynąc statkiem, kontemplując zachowane ruiny haremu, czy bogactwo wrażeń na bajdarskiej równinie. Nic nie jest w stanie stłumić głosu wołającej go z oddali ukochanej Litwy. Jego życie z dala od najbliższych, przyjaciół pozbawione jest większej wartości.

12. Adam Mickiewicz ,,Reduta Ordona"

O poświęceniu życia jednostki dla ratowania zagrożonej ojczyzny pisało wielu, między innymi Mickiewicz. W swoim wierszu poeta prezentuje sylwetkę bohaterskiego porucznika Ordona, który własne życie złożył na ołtarzu ojczyzny. Wbrew zdrowemu rozsądkowi ów żołnierz postanowił wiernie trwać do końca na swoim stanowisku. Mimo przewyższających sił oddziałów rosyjskich, które nacierały na redutę dowodzoną przez Ordona, porucznik wolał zginąć niż oddać wrogowi zajmowaną przez siebie pozycję. Zdecydował się na wysadzenie w powietrze prochowni, a tym samym sam na pewną śmierć. Ową historię Mickiewicz opatrzył dodatkowo komentarzem, pisząc, iż ,,dzieło zniszczenia w dobrej sprawie jest święte jak dzieło tworzenia". W świetle źródeł historycznych porucznik Ordon nie zginął, lecz poezja tyrtejska pozwala na tego typu nieścisłości.

13. Adam Mickiewicz ,,Dziady III"

Być może gdyby nie miłość do ukochanej ojczyzny, to bohater ,,Dziadów" Konrad nie pojedynkowałby się z Najwyższym. A tak…nie mógł on pozostać obojętny na cierpienia i ból swoich rodaków. Konrad pragnął tylko rodzimy kraj ,, dźwignąć, uszczęśliwić, chcę nią cały świat zadziwić".

14. Juliusz Słowacki ,,Kordian"

Dla ojczyzny bohater dramatu Słowackiego był w stanie zrobić wszystko, nawet poświęcić siebie samego. Uczestnicząc w konspiracyjnym spotkaniu w podziemiach katedry, Kordian uświadomił sobie fakt, iż tak naprawdę tylko on jest gotowy do popełnienia zbrodni na znienawidzonym przez Polaków carze. Pozostali spiskowcy postulowali, by wykonanie wyroku na przywódcy narodu rosyjskiego odłożyć w czasie. Do tego nawoływali między innymi Prezes i ksiądz, jednak w przekonaniu bohatera dramatu Słowackiego morderstwo cara jest jedynym i ostatecznym ratunkiem zniewolonego raju. Dlatego też decyduje się na samodzielne wykonanie powziętego planu, ufając, iż dzięki temu ojczyzna nareszcie odzyska upragnioną wolność. A potem w końcu ,,kraj nasz wolny! Potem jasność dniowa! Polska się granicami ku morzom rozstrzela i po burzliwej nocy oddycha i żyje.

15. Juliusz Słowacki ,Hymn"

Nastrój wiersza pogłębiają powtarzające się w utworze słowa: ,,smutno mi, Boże", które zarazem pełnią funkcję refrenu. ,,Hymn" Słowackiego jest utworem przesycony nutami pesymizmu i smutku, bowiem podmiot liryczny żali się, iż został wygnany z własnej ojczyzny, a jego życie jest teraz pełne smutku i boleści. Boli go świadomość, iż tak naprawdę jest człowiekiem bezdomnym, pozbawionym ojczystego kraju. I nawet po śmierci jego dusza nie zazna spokoju, ponieważ jego szczątki nie spoczną w ziemi ojców. Podmiot liryczny wie, iż nie ma dla niego już nigdy powrotu na łono ojczyzny (,,wiem że mój okręt nie do kraju płynie, płynąc po świecie"). Dla Juliana Przybosia ów wiersz był religią smutku, ponieważ refleksja związana z przemijaniem (,,nowi gdzieś ludzie w sto lat będą po mnie patrzący - parli") ściśle koresponduje z bolesną świadomością nieustannej tułaczki, której nic nie potrafi osłodzić, nawet piękny zachód słońca.

16. Bolesław Prus ,,Lalka"

Postawa patriotyczna Stanisława Wokulskiego jest bardzo niejednoznaczna i skomplikowana. Główny bohater ,,Lalki" uczestniczył czynnie w powstaniu styczniowym. Wówczas w kołach spiskowych uważano, iż jedynie walką zbrojną można odzyskać upragnioną ojczyznę- wolną i szczęśliwą. Wokulski za udział w walkach powstańczych srogo odpokutował na Syberii. Jednak trzeba pamiętać, iż owe wygnanie miało również pozytywne znaczenie, gdyż dzięki niemu bohater powrócił do kraju uczony. Można więc uznać, iż do tego etapu jego biografia pozostawała wierna wzorcowi narodowo-martyrologicznemu. Wraz z upływającym czasem i gromadzonym doświadczeniem, Wokulski doszedł do przekonania, iż na narodowy byt tak naprawdę ogromny wpływ ma solidna gospodarka państwowa. Dlatego też postanowił budować gospodarcze podstawy dla ukochanej ojczyzny, angażując się w wielkie przedsięwzięcia finansowe. Zrozumiał, iż Warszawa nie może być nadal szańcem, na który wciąż są ciskane kamienie, ale powinna stać się nowoczesną stolicą, w której będą mogli znaleźć dla siebie miejsce zarówno przedsiębiorcze jednostki kupieckie, jak i naukowcy.

Inną postawę patriotyczną prezentuje Ignacy Rzecki. Był to człowiek, który od najmłodszych lat żył w kulcie wielkiego bohatera, jakim był Napoleon Bonaparte. W młodości zaangażował się czynnie w działania związane z przetaczającą się przez kraje europejskie Wiosną Ludów. W jego świadomości już na zawsze pozostanie ogromne przywiązanie do narodowego mitu walki. Z nadzieją czekał na zbrojny konflikt pomiędzy zaborcami, to jest Rosją a obozem niemiecko-austriackim, dzięki któremu Polacy będą mieć szansę na odzyskanie utraconej ojczyzny. Był szlachetnym i romantycznym marzycielem, który wciąż gorąco wierzył w szczęśliwą gwiazdę wielkiego francuskiego wodza, jakim był Napoleon.

17. Henryk Sienkiewicz ,,Potop"

,,Trylogia" Sienkiewicza była dziełem napisanym ,,ku pokrzepieniu serc" Polaków. Sienkiewicz pragnął wlać wiarę w serca rodaków, którzy przytłoczeni klęską styczniowego zrywu, represjami i carską polityką, stracili już nadzieję na odzyskanie wolności. W swoich powieściach pisarz kreował postacie-wzory takie jak: Jarema Wiśniowiecki, Jan Skrzetuski, Longinus Podbipięta, Michał Wołodyjowki, Stefan Czarnecki, Andrzej Kmicic, a których życie można było naśladować. Poprzez swoje życie nawoływali rodaków, by nigdy nie zapominali o ojczyźnie. Całkowite poświęcenie swoich sił, a nawet życia dla zagrożonego rodzimego kraju było wręcz ich obowiązkiem. Czyż za ojczyznę nie oddał życia Longinus Podbipięta (analogicznie z losem bohatera ,,Reduty Ordona" Adama Mickiewicza) i Wołodyjowski w Kamieńcu?. W ,,Potopie" spotykamy całą galerię postaci, zarówno pozytywnych zdrajców pełnych heroicznych idei oraz zaprzedanych zdrajców ojczyzny( Bogusław Radziwiłł), jak i tych, którzy zbłądzili, lecz w finale odnaleźli właściwą ścieżkę i odpokutowali swoich grzechy ( Andrzej Kmicic). Sienkiewicz zauważył, iż tylko wspólne podjęcie inicjatywy przez cały naród może przynieść wymarzone efekty. Polacy potrzebowali dowódcy wyjątkowego, którego można by nazwać mężem opatrznościowym. Wodza, który wyrósł ,,nie z soli ani z roli, ale z tego, co go boli" (Stefan Czarniecki). A w wielu umysłach rodaków była głęboko zakorzeniona myśl, iż boska opatrzność nad nami czuwa i nigdy nie opuści, o czym pisał również Sienkiewicz ( walki obronne Jasnej Góry).

18. Henryk Sienkiewicz ,,Krzyżacy"

Ów utwór pełnił zbliżoną funkcję do ,,Trylogii". Sienkiewicz na kartach tejże powieści zaprezentował galerię szlachetnych postaci, odważnych oraz pełnych oddania i heroizmu rycerzy. Bo czyż takim bohaterem nie był Jurand ze Spychowa, walczący z okrutnymi rycerzami zakonu krzyżackiego, bądź też odważny Zbyszko z Bogdańca, który połączył nadzieję odzyskania ukochanej Danusi z gromieniem Krzyżaków. Finalna scena, opisująca bitwę pod Grunwaldem wlewała wiarę w serca Polaków, gdyż był to przykład pełnej współpracy i ogólnej mobilizacji rodaków w obliczu zagrożenia bytu ojczyzny.

19. Stefan Żeromski ,,Syzyfowe prace"

Kluczową sceną utworu jest recytacja na lekcji języka polskiego ,,Reduty Ordona" przez Bernarda Zygiera. Pod wpływem atmosfery, jaka zapanowała wówczas w szkolnej sali i deklamowanych przez ucznia słów Mickiewicza dokonał się w duszach zagubionych, pozbawionych wsparcia młodych ludzi swoisty przełom- ,,nowe odnalezienie ojczyzny". Dla Marcina Borowicza był to swoistego rodzaju wstrząs, bowiem nagle w jego głowie pojawiły się zapomniane już obrazy z dzieciństwa: historia o styczniowych powstańcach, jaką usłyszał z ust strzelca Nogi. Uświadomił sobie wówczas, iż jego dotychczasowe postępowanie było złe i niegodne Polaka. Uczucia patriotyczne rodzą się już w wczesnych latach życia. To przecież z własnej inicjatywy młodzież gimnazjalna zbierała się na górce u Gontali, aby wspólnie czytać polskie dzieła wielkich twórców i dyskutować o minionych dziejach. Czuli, iż muszą przeciwstawić się brutalnej akcji rusyfikacji polskiego społeczeństwa. Codziennie podejmowali więc trud Syzyfa, walcząc z zaborcą. Z premedytacją więc nie uczestniczyli w rosyjskich spektaklach, a tym samym manifestując swoje uczucia w obliczu fałszowania historii rodzimej ojczyzny. Mimo zakazu posługiwania się językiem polskim, uczniowie rozmawiali między sobą w mowie ojczystej. I czyż już dziecko nie jest patriotą?

20. Konstanty Ildefons Gałczyński ,,Pieśń o żołnierzach z Westerplatte"

Utwór Gałczyńskiego jest przykładem gloryfikacji heroizmu i poświęcenia żołnierzy broniących Westerplatte. Owi bohaterzy byli bez wątpienia wierni tyterskiemu kanonowi śmierci, ponieważ bez wahania złożyli własne życie na ołtarzu ojczyzny (,,to nic, że tak bolały rany"). Za ich poświęcenie i ofiarę otrzymali nagrodę, analogicznie do wzorowego rycerza średniowiecza, Rolanda, bowiem ,,prosto do nieba czwórkami szli żołnierze z Westerplatte".

NAPRAWA OJCZYZNY

1. Jan Kochanowski ,,Odprawa posłów greckich"

Wątek główny związany z wojną trojańską, jaki pojawia się w dziele Kochanowskiego pełnił funkcję pretekstu. Poeta bowiem pragnął podzielić się z czytelnikami swoimi refleksjami, które dotyczyły współczesnej sytuacji w Rzeczypospolitej. Ukazał on więc kraj, na czele którego stał chwiejny i nieudolny władca, Zdemaskował mentalność wyższych warstw społecznych, skłonnych do przekupstwa i nie przestrzegania obowiązujących praw. Bilans spostrzeżeń zamyka się w słowach posła greckiego - Ulissesa, który zauważył: ,,O nierządne królestwo i zginienie bliskie, gdzie ani prawa ważą, ani sprawiedliwość ma miejsce, a wszystko złotem kupić trzeba". Kochanowski poprzez treść drugiej pieśni chóru, której adresatem jest grupa rządząca, apeluje, aby pamiętali o odpowiedzialności, jaka na nich ciąży.

2. Jan Kochanowski ,,Pieśń V" ,,O spustoszeniu Podola"

3. Jan Kochanowski ,,Pieśń XIX" ,,O dobrej sławie"

4. Andrzej Frycz Modrzewski ,,O poprawie Rzeczypospolitej"

Owe dzieło życia Modrzewskiego zbudowane jest z pięciu ksiąg, które poruszają tematy związane z kształtem i organizacją nowoczesnego państwa, a są to: ,,O obyczajach", ,,O prawach", ,,O wojnie", ,,O Kościele", ,,O szkole". Modrzewski proponował reformę sfery moralności Polaków. W tym też celu postulował, aby powołać urząd cenzora, który byłby odpowiedzialny za kontrolę sposobu życia i moralności obywateli. Uważał, iż należy odgraniczyć sprawy Kościoła od państwa, a ten pierwszy organ powinien być podporządkowany władzom świeckim. Dobra kościelne i klasztorne należałoby opodatkować, a uzyskane w ten sposób pieniądze powinny być przekazywane na rozwój państwowych szkół. Modrzewski był przeciwnikiem konfliktów zbrojnych, lecz mimo to jest zwolennikiem obowiązku obrony granic państwa.

5. Piotr Skarga ,,Kazania sejmowe"

To dzieło omawiające problemy, jakie trapiły Rzeczpospolitą. W ,,Kazaniach sejmowych" prezentuje nam metaforyczną wizję upadku państwa. Skarga z wielką siłą piętnował: brak patriotyzmu społeczeństwa i prywatę( obywatele powinni wyrzec się dóbr materialnych dla ratowania dobra wspólnego, jakim jest ojczysty kraj); niezgoda wśród Polaków ( w narodzie powinna być zgoda, gdyż łączy go jedna religia, ojczyzna, jeden król, te same dla wszystkich prawa i swobody obywatelskie, te same urzędy państwowe. A spory państwowe mogą doprowadzić di upadku i zagłady kraju. Za niezgodę wini: chciwość, łakomstwo, pychę, zazdrość, obłudę, obmowę); osłabienie władzy królewskiej (król powinien cieszyć się pełnią władzy; należy stworzyć jedyne źródło prawa. Państwem powinien rządzić król z mądrą radą, składającą się z przedstawicieli narodu); różnowierstwo i herezję (religia i kapłaństwo stanowią fundament potęgi państwa. Warunkiem szczęścia kraju jest jedność i zgoda, której podstawą jest wiara katolicka. Heretycy dzielą państwo i przyczyniają się do jego upadku. Rozdarte wyznaniowo społeczeństwo nie jest zdolne do obrony); niesprawiedliwe prawo i niepraworządność ( nie ma wolności bez sprawiedliwych praw. Niesprawiedliwe prawa to: prawo o mężobójstwie, konfederację warszawską ( dotyczącą różnowierców), odwlekanie egzekwowania zasądzonych wyroków oraz zniesienie wyroków sądów duchowych). Ojczyznę przyrównuje do matki, której dzieci winne są jej szacunek za ich urodzenie i wychowanie. Nieprawidłowości, jakich się dopuszczają jej potomstwo mogą spowodować śmierć matki - ojczyzny (,,Leczcież pierwej tę chorobą swoją matkę, tę miłą ojczyznę i Rzeczpospolitą"). Finałem ,,Kazania wtórnego: o miłości ku ojczyźnie" jest bardzo sugestywna w swej wymowie metafora Polski, którą Skarga porównał do tonącego okrętu i społeczeństwa, które myśli wyłącznie o swoim życiu i materialnych wartościach.

6. Wacław Potocki ,,Nierządem Polska stoi"

To utwór wymierzony przeciwko bałaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwości, jakie mają miejsce w czasach demokracji szlacheckiej w Polsce. Potocki wskazuje na zgubne rządy arystokracji, które prowadzą do osłabienia państwa oraz dysproporcje pomiędzy różnymi grupami społecznymi (nierówność władzy- przewaga magnaterii nad szlachtą). Co roku powstają nowe prawa i konstytucje, których tak naprawę nikt nie przestrzega. Podkreśla, iż istniejące prawo jest bardzo niesprawiedliwe wobec społeczeństwa. Możni wyzyskują biednych i mają prawo mają za sobą. Tak to - nierządem Polska stoi. Podatki płacą tylko najubożsi.

7. Wacław Potocki ,,Pospolite ruszenie"

,,Pospolite ruszenie" jest scenką satyryczną, która przedstawia jak to szlachta zrywa się do walki z nieprzyjacielem. Obóz wojskowy pogrążony we śnie - "Ichmościów do wałów" dobudzić się nie można. "Kto widział ludzi budzić w pierwospy !". Potocki poddaje krytyce szlachecką wolność, bo oto wolny szlachcic nie podlega nawet wojskowym rozkazom ( grozi ona rotmistrzowi za pobudkę postawieniem przed sądem w Proszowicach) oraz coraz popularniejsze odchodzenie szlachty od idei obrony kraju. Państwo pozbawione konkretnej obrony i wojska staje się bardzo łatwym łupem dla nieprzyjaciela. Poeta wytyka szlachcie, iż cechuje się lenistwem i egoizmem.

8. Ignacy Krasicki ,,Świat zepsuty"

To utwór rejestrujący wady społeczeństwa, takie jak: nadużywanie alkoholu, zdrada, zawiść, pragnienie bogacenia się bez względu na innych, rozpusta, brak pobożności. Taka postawa obywateli może tylko doprowadzić ojczyznę do zguby (,,ten nas nierząd pokonał i zgubił"). W finale utworu pojawia się metaforyczne porównanie ojczystego raju do okrętu, który tonie.

9. Julian Ursyn Niemcewicz ,,Powrót posła"

10. Stefan Żeromski ,,Przedwiośnie"

Tytuł utworu Żeromskiego ma znaczenie metaforyczne, ponieważ koresponduje on ściśle z przedłużającym się w państwie polskim przedwiośniem politycznym. Pomimo upływu siedmiu lat od czasu, gdy Polska odzyskała wolność i autonomię, to nadal nie ma koncepcji na nowonarodzone państwo. Powieściopisarz podsuwa kilka propozycji związanych ze strukturą polityczną odzyskanej ojczyzny. Co prawda pisarz nie deklaruje wyraźnie swoich sympatii politycznych. Jednym z rozwiązań jest rewolucja, dzięki której władzę obejmą komuniści. Można też dążyć drogą reform, pracy na rzecz państwa, ( jej reprezentantem jest Szymon Gajowiec), lub też oddać się idealistycznym nadziejom, w myśl których powstanie raj na ziemi, dzięki osiągnięciom postępującej techniki (wizja szklanych domów Seweryna Baryki).

11. George Orwell ,,Folwark zwierzęcy"

Uogólniając, państwo może funkcjonować od utopii do antyutopii. Bo oto zbuntowane zwierzęta na dworskim folwarku, które obaliły wszechpanującego Jonesa postanowiły stworzyć idealny świat. W ich nowej, wspólnie stworzonej rzeczywistości, wypełnionej sprawiedliwością i uczciwością, wszyscy obywatele mieli być równi. Postanowili zrezygnować z jakiejkolwiek fizycznej i psychicznej przemocy. Jednak z czasem stopniowo zaczynają łamać ustalone wcześniej przez wszystkich prawa. Władzę objęła nowa elita, którą tworzyły świnie. Zaczynają przekształcać istniejące przywileje. Z ich rozkazu zmieniono pożywienie, przekształcono rytm dnia. Kierowane przez przywódcę świń państwo stopniowo ewoluuje w totalitarny folwark, w którym przecięty obywatel pozbawiony jest głosu. Ma on obowiązek tylko wykonywać rozkazy, pracować.

POLSKA I POLACY W UTWORACH LITERACKICH

1. ,,Legenda o Lechu, Czechu i Rusie"

W myśl tej legendy Polacy są potomkami Lecha, będącego bratem dwóch pozostałych legendarnych założycieli słowiańskich krain. Dzięki niej naród polski został włączony do wielkiej rodziny plemion słowiańskich. Legenda ta daje nam też wyjaśnienie nazwy Lechici. Tłumaczy również genezę narodowego godła (biały orzeł) oraz nazwę pierwszej stolicy (Gniezno).

2. Mikołaj Rej ,,Krótka rozprawa między trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem"

Poeta zwraca uwagę, iż w państwie polskim obywatele nie wypełniają godziwie swoich obowiązków. Ksiądz sprawowaną przez siebie funkcję traktuje przede wszystkim jako źródło materialnych dochodów. Obradująca na sejmie szlachta troszczy się wyłącznie o swoje prywatne interesy i dlatego też nie potrafi uchwalić istotnych dla ojczyzny uchwał.

3. Jan Kochanowski ,,Pieśń o spustoszeniu Podola przez Tatarów"

4. Jan Kochanowski ,,Odprawa posłów greckich"

Pod mitologicznym kostiumem poeta skrył bolączki, jakie dotykały ówczesną Polskę. Poprzez kreacje swoich bohaterów przypominał, iż państwo, w którym rządzi się nie miłością do ojczyzny, lecz prywatą, w konsekwencji zginie. Interesy prywatne, które rządzą decyzjami i postępowaniem obywateli (Aleksander-Parys) napawały Kochanowskiego lękiem. Obnażał skłonność istot ludzkich do przekupstwa (Iketaon) oraz nieudolne rządy i chwiejność decyzji króla (Priam). Swoje obawy związane z przyszłością kraju włożył w usta posła Ulissesa: ,,O nierządne królestwo i zginienie bliskie, gdzie ani prawa ważą, ani sprawiedliwość ma miejsca, wszystko złotem kupić trzeba". Bez wątpienia ,,Odprawa posłów greckich" jest utworem narodowym i patriotycznym dzięki licznym aluzjom do spraw polskich występujących w tekście. Ów dramat wyraża również niepokoje autora związane z przyszłością ojczyzny. Troja była dla poety ilustracją rodzimej ojczyzny, pełnej niesprawiedliwości, egoizmu, przekupstwa i bezprawia.

5. Andrzej Frycz Modrzewski ,,O poprawie Rzeczypospolitej"

6. Piotr Skarga ,,Kazania sejmowe"

7. Wacław Potocki ,,Nierządem Polska stoi"

To utwór wymierzony przeciwko bałaganowi prawnemu, uciskowi biedniejszej szlachty i niesprawiedliwości, jakie mają miejsce w czasach demokracji szlacheckiej w Polsce. Potocki wskazuje na zgubne rządy arystokracji, które prowadzą do osłabienia państwa oraz dysproporcje pomiędzy różnymi grupami społecznymi (nierówność władzy- przewaga magnaterii nad szlachtą). Co roku powstają nowe prawa i konstytucje, korespondujące z interesem magnaterii, a których tak naprawę nikt nie przestrzega. Podkreśla, iż istniejące prawo jest bardzo niesprawiedliwe wobec społeczeństwa. Możni wyzyskują biednych i mają prawo mają za sobą. Tak to - nierządem Polska stoi. Podatki płacą tylko najubożsi.

8. Wacław Potocki ,,Pospolite ruszenie"

9. Wacław Potocki ,,Zbytki polskie"

Życie Polaków upływa na gromadzeniu dóbr materialnych i wystawnym życiu. Zajęci wyłącznie rozrywkami i bogaceniem się, nie dostrzegają ciężkiej sytuacji, w jakiej znalazła się ojczyzna. W finale utworu poeta poucza, iż wszystkie bogactwa i dobra materialne człowiek może utracić wraz ze stratą ojczyzny. Dlatego też, jeśli obywatel pragnie przekazać potomnym swoje dobra, to musi przyłączyć się do obrony zagrożonego kraju.

10. Wacław Potocki ,,Transakcja wojny chocimskiej"

11. Jan Chryzostom Pasek ,,Pamiętniki"

W swoim utworze Pasek prezentuje nam wzór szlachcica - Sarmaty, obrońcy rodzimej tradycji i kultury, wolności szlacheckiej i ustroju Rzeczpospolitej, aktywnego uczestnika sejmików, sejmów, a także rokoszy, by nie dopuszczać do żadnych zmian lub reform. Szlachcic ponadto powinien cechować się rycerskością, odwagą i męstwem w każdej sytuacji życiowej. W przekonaniu Paska nad Rzeczpospolitą zawsze czuwa boska opatrzność, bo przecież podczas wojny szwedzkiej Bóg czuwał tylko nad Polakami, a nie nad Szwedami- heretykami. Dla owych nieprzyjaciół narodu polskiego ni ma miejsca w niebiosach, gdyż są innowiercami i prześladowali Polaków, zawsze wiernych Najwyższemu. Polacy są według Paska narodem wybranym, którym Bóg się opiekuje w sposób szczególny.

12. Ignacy Krasicki ,,Pijaństwo"

W przekonaniu poety Polacy źle interpretują sarmacką gościnność, a co przejawia się w spożywaniu nadmiernej ilości napojów alkoholowych. Konsekwencjami owego pijaństwa są liczne awantury, prowadzące często do rękoczynów podczas uczty biesiadnej. Rodacy są bowiem pod wpływem alkoholu nad wyraz waleczni i chętni do dysput politycznych.

13. Adam Mickiewicz ,,Dziady III"

Według Mickiewicza polskie społeczeństwo jest jak lawa ,, Z wierzchu zimna i twarda, sucha i plugawa

Lecz wewnętrznego ognia sto lat nie wyziębi Plwajmy na tę skorupę i zstąpmy do głębi...". Reprezentanci naszego narodu, czyli arystokracja jest bezwzględnie oddana carowi i Rosji (serwilizm). Jednak nie brakuje i takich obywateli, którzy nigdy nie pogodzą się z utratą ojczyzny i jej autonomii. To w młodych sercach i umysłach wciąż tli się idea walki zbrojnej o wolność ukochanego kraju. Polska była porównywana przez wieszcza do cierpiącego Chrystusa (,,Widzenie księdza Piotra). Ojczyzna Mickiewicza została ukrzyżowana na krzyżu, którego ramiona składają się z trzech ludów. Cierpi ona z myślą, iż wkrótce nadejdzie dzień chwały i zwycięstwa nad siłami zła i niegodziwości. To ona w przyszłości wskaże innym braciom ścieżkę prowadzącą do wolności.

14. Juliusz Słowacki ,,Kordian"

15. Bolesław Prus ,,Lalka"

Naród polski po kolejnym i nieudanym powstaniu styczniowym zaangażowało się w misję zdobywania pieniędzy, zapominając kompletnie o wyższych ideach, o ojczyźnie. Odżegnywał się od jakichkolwiek ryzykownych przedsięwzięć politycznych, które mogłyby zaszkodzić ich interesom. Społeczeństwo polskie z podejrzliwością patrzyło na tych, dla których idea polskości była nadal żywa i aktualna. Coraz popularniejsze stają się hasła antysemickie. W handlu dominuje ludność żydowska na wyraźne życzenie Polaków, którzy boją się podjąć jakiegokolwiek ryzyka i wciąż pozostają przy mało rentownych interesach. Polskiemu społeczeństwu nie przyświecają żadne ideały, a jednostki oddane jakimś marzeniom czują się przez resztę wyalienowane.

16. Henryk Sienkiewicz ,,Trylogia"

Dla Sienkiewicza polski naród jest nacją gotową na śmierć za ojczyznę. W chwilach zagrożenia bowiem Polak potrafi być odważnym, bohaterskim obywatelem kraju. Ojczyzna Sienkiewicza w swojej historii była wielokrotnie atakowana i nękana przez nieprzyjaciela, lecz pomimo to zawsze znalazła w sobie tyle siły, by móc na nowo się odrodzić. Nie było by to możliwe również bez patriotycznej postawy jej synów - Polaków. Sienkiewicz powiela istniejące w naszej kulturze wzorce, mianowicie: Polak-katolik jest dobrym człowiekiem, natomiast innowierca zazwyczaj dopuszcza się zdrady.

17. Stanisław Wyspiański ,,Wesele"

Wielu artystów z łatwością mówiło, pisało ,,Polska to jest wielka rzecz", lecz w życiu codziennym nie potrafili zastosować owej maksymy. Pozostawali często głusi na błagalny głos zagrożonej ojczyzny. Wyspiański zauważył, iż Polacy pogrążyli się w martwocie, uśpieniu i zobojętnieniu. Być może kiedyś się obudzą i staną gotowi do walki o wolność ojczyzny, jak krzak róży na wiosnę.

18. Stefan Żeromski ,,Rozdziobią nas kruki, wrony..."

Po klęsce styczniowego zrywu zbrojnego w społeczeństwie polskim zatriumfowały najgorsze siły narodu. Do głosu doszli łajdacy, kanalie, zdrajcy sprawy narodowej. Jednostki wartościowe i godne naśladowania zginęły na polu walki, bądź też przepadły podczas popowstaniowych represji.

19. Stefan Żeromski ,,Przedwiośnie"

Polska po odzyskaniu podległości stanęła na rozstaju dróg. Jeszcze nie zdecydowała, którą ścieżką powinna pójść. Musi ona jak najszybciej uregulować palące kwestie społeczne, bo w przeciwnym wypadku popadnie w wewnętrzny chaos. Ogromnym zagrożeniem dla młodego państwa jest czyhający na władzę komunizm, który wielu młodym jednostkom imponował, gdyż wpływał na radykalne zmiany.

20. Zofia Nałkowska ,,Granica"

Pisarka ukazuje Polskę z lat trzydziestych XX wieku. Był to kraj, rządzony przez jednostki pozbawione skrupułów, które za wszelką cenę pragnęły osiągnąć zawodowy, polityczny sukces. Władzom rządowym nie udało się rozwiązać palących problemów społecznych.

Motyw: miłości do kraju ojczystego, dążenia do naprawy państwa, Polska i Polacy w różnych utworach literackich

Zobacz podobne