Szlachtę z okresu wieku XV- XVI cechuje przekonanie że pochodzi ona od starożytnego rodu Sarmatów. Dlatego określa siebie mianem Sarmatów. Przodkom i legendarnym Sarmatom przypisywano pozytywne cechy. Cechy to między innymi należały do nich między innymi świadomość narodowa, życie w zgodzie z tradycją i swoimi przekonaniami. Do innych jakże pozytywnych cech należało także męstwo i dzielność. Niestety okres tej świetności nie trwał zbyt długo. Niestety pojęcie sarmatyzmu nabrało wydźwięku i zabarwienia dalekiego od początkowej fazy - wręcz negatywnego.

Sarmatyzm stanowi podstawę polskiej obyczajowości, religijności, polityki. Jego początek przypada na XV wiek. Szlachta polska w dobie swej świetności poszukiwała swych korzeni - znalazła je w starożytnym ludzie Sarmatów (w rzeczywistości był to koczowniczy lud irański zamieszkujący dorzecze Wołgi). To szczególne pochodzenie miało tłumaczyć szczególną rolę jaką szlachta odgrywała w Polsce.

Ponad to szlachta polska miała także poczucie, że jest przedmurzem chrześcijaństwa. Uważała że do jej celów należy zatem stawianie czoła poganom.

Na polski barok składają się następujące dwa nurty . Są to nurt dworski i ziemiański. Przedstawicielem nurtu ziemiańskiego byli Wacław Potocki i Jan Chryzostom Pasek.

Jan Chryzostom Pasek jest przedstawicielem średniej szlachty, żył w latach 1636 - 1701. Był on żołnierzem i gospodarzem. Służył pod komendą Stefana Czarneckiego. Walczył ze Szwedami , na Węgrzech był także w Danii. Po zakończeniu służby wojennej osiada w pod krakowskiej wsi.

Był autorem słynnych Pamiętników, w których przedstawia trudy życia w wojskowym obozie. Szlachcic ukazany jest tutaj jako zawadiaka, który dba wyłącznie o własne interesy. Gorący temperament jest przyczyną częstych bójek i pijatyk Co gorsza nie ma za to żadnej kary. Napisał on słynne pamiętniki . Składają się one z dwóch części.. W pierwszej z nich ukazany jest jako typowy żołnierz. W drugiej części w swoich "Pamiętników staje się typowym ziemianinem. Cechy typowego ziemianina autor przedstawia na własnym przykładzie. Mamy tu opis zwyczajów, przesądów jakie panują wśród szlachty. Ponad to przedstawia Pasek zamiłowanie do zabaw, uroczystych przemówień a także do biesiad i przepychu. Przedstawia w opozycji do tych zamiłowań brak ochoty i zamiłowania do wiedzy i jej zdobywania.

Drugim obok Paska poetą jest Wacław Potocki.

Wacław Potocki był typowym szlachcicem i wiódł żywot ziemianina. Mieszkał na wsi o nazwie Łużyna która położona była na Podkarpaciu. Z wyznania był Arianinem i należał do nurtu Braci Polskich. Gdy zaczęły się w Polce szykanowania innych religii za sprawą wydanego edyktu przeciw Arianom Potocki wrócił do katolicyzmu.

W głębi duszy jednak pozostał Arianinem.

Do jego najwybitniejszych utworów należą "Pospolite ruszenie", "Zbytki polskie", "Transakcja wojny chocimskiej".

Oto krótka analiza najwybitniejszych jego dzieł:

"Pospolite ruszenie"

Wiersz ten jest obrazem polskiego pospolitego ruszenia. Podany mamy tu krytyce stosunek szlachty do obowiązku wobec ojczyzny, czyli służenia w armii i obrona kraju. Ukazuje tu Potocki panującą sytuacje w obozie wojennym. Panuje powszechne rozleniwienie nikt nie chce walczyć . W obozie nie ma dyscypliny ani chęci do walki. Pobyt w obozie dla żołnierzy to odpoczynek. Ponad to nie przestrzegają oni hierarchii i nie wypełniają swoich obowiązków.

"Zbytki polskie"

Tutaj Wacław Potocki opowiada o szlachcie, wytyka jej zainteresowanie się wyłącznie własnym majątkiem i ciągłym jego pomnażaniem. Szlachta jest pełna egoizmu, prywaty, nie chcą oni bronić swojej ojczyzny.

Zakończenie utworu ma charakter przestrogi że pogoń za bogactwem nie prowadzi do niczego dobrego. Ponad to osłabia to bardzo nasze państwo.

"Nierządem Polska stoi"

Wiersz ten jest opinia o sprawach własnego kraju, a zwłaszcza nie przestrzegania w nim obowiązujących zasad i praw. Mamy tu ukazane obawy które zagrażają państwu ma tu na myśli konflikty wewnętrzne, rozprężenie i panująca powszechnie anarchię. Krytykuje fakt nieustannego zmieniania prawa i przepisów, a szlachtę obwinia za ich najgorsze cechy takie jak warcholstwo, pieniactwo i prywatę.

"Wojna Chocimska"

Utwór ten stanowi typowy podręcznik nauki patriotyzmu dla współczesnej szlachty.

Treścią utworu jest uwzględnienie szczególnej roli bitwy pod Chocimiem z roku 1621.

Autor powraca tu świadomie i celowo do konkretnej wydarzeń z tej bitwy ukazując nam przygotowania do niej jak i sam jej przebieg. Potocki powraca do konkretnych wydarzeń.

Utwór ten stanowi ciekawą i upoetyzowaną kronikę wojenną. Wacław Potocki napisał ją w oparciu o pamiętniki Jakuba Sobieskiego , który był ojcem naszego późniejszego króla Jana III Sobieskiego. Korzystał także z innych źródeł i dokumentów historycznych zarówno pisanych jak i ustnych.

Została napisana na podstawie jednego z pamiętników jednego z dowódców. Gatunkowo "Wojna Chocimska" jest pierwszym polskim eposem i do w dodatku rycerskim.

Najbardziej charakterystyczna rzecz dla tego gatunku to inwokacja. Inwokacja rozpoczyna epos. Wacław Potocki zwraca się w niej do Boga. Prosi Go o błogosławieństwo i pomoc w pisaniu tego utworu. . Inwokacja ta jest skonstruowana na przepięknych i doskonałych porównaniach homeryckich. .

Podsumowanie:

O twórczości Wacława Potockiego zwykło się także mówić że stanowi ona sumienie narodowe. Potocki realizuje w swoich utworach ważne problemy społeczne i moralizatorskie. Wyżej scharakteryzowane wiersze , podejmują ą kwestie bezpośrednio dotyczące społeczeństwa.