Biblia, której nazwa oznacza w języku greckim po prostu "księgi" (od liczby pojedynczej wyrazu 'biblos') to bodaj najważniejsze, najczęściej czytywane i mające największy wpływ na rozwój naszej cywilizacji dzieło. Owe księgi zawierają w sobie najcenniejsze dziedzictwo wiary judeochrześcijańskiej- Słowo Boże. Słowo pełni niezwykłą funkcję kulturze judeochrześcijańskiej. Wystarczy spojrzeć, jak często i w jak ważnych kontekstach pojawia się ono w Piśmie Świętym. Bóg stwarza Świat powołując go do istnienia Słowem, nadając nazwy poszczególnym swoim stworzeniom, wszyscy znamy też cytaty z Księgi: Na początku było Słowo; a Słowo stało się ciałem i mieszkało między nami. W związku z tak niezwykłym znaczeniem Słowa Bożego, Objawionego w naszej kulturze, najwyższym autorytetem, niejako automatycznie, stał się zapis tego Słowa- czyli właśnie Biblia. Inna nazwa Biblii- Pismo Święte- jak sama nazwa wskazuje- odsyła jednoznacznie do elementu sacrum, świętości, podkreślając funkcję religijną Biblii. Czy jednak możemy ograniczyć przekazywaną w niej treść, wartości, obrazy jedynie do sfery wyznaniowej? Jeśli tak by było, musielibyśmy przyjąć, że dla innych wyznań treść Objawienia jest zupełnie bezwartościowa, że czerpanie z niej możliwe jest jedynie pod warunkiem Wiary. Oczywiście, tak nie jest. Biblia, jej wątki, elementy widoczne są w każdej sferze naszego życia, przekazywane w niej prawa stanowią podstawowy, uniwersalny dla całej ludzkości kodeks etyczny i moralny. Nie zabijaj, nie kradnij, kochaj bliźniego- to prawa, które powinny stać się kierunkowskazami dla każdego człowieka. Biblia ujęta w sposób uniwersalny, ogólnoludzki nie jest jednak ograniczona jedynie do warstwy moralnej, etycznej. Wyraźna jest także jej niezwykle ważna funkcja kulturotwórcza, cywilizacyjna, która silnie odbiła się i odbija nadal na kształcie kultury naszego kręgu cywilizacyjnego. Warto więc przyjrzeć się budowie, zawartości i przesłaniu Biblii właśnie pod tym kątem- nie tylko sakralnym, ale także "po prostu" ludzkim, kulturowym.
Biblia składa się z dwóch części- Starego Testamentu (lub tzw. Starego Przymierza) oraz Nowego Testamentu (Nowego Przymierza). W księgach Starego Testamentu opowiedziana jest historia Narodu Wybranego, jego przymierza ze Stwórcą. Księgi te mają tym samym również niezwykłą wartość historyczną. Nowe Przymierze i jego Księgi przedstawiają drogę całej ludzkości do kolejnego, wiecznego pojednania z Bogiem, który aby zbawić człowieka posłał na śmierć własnego Syna- Jezusa Chrystusa. Biblia pisana była przez wiele setek lat, jej początki sięgają daleko przed znane nam zabytki kultury greckiej, takie jak eposy Homera, bo aż dwudziestego wieku przed naszą erą (dzieła Homera pochodzą z VIII wieku p.n.e.). Kończy ją działalność apostołów żyjących w pierwszym wieku naszej ery. Natchnieni przez Stwórcę pisarze- przekaziciele Słowa Bożego spisywali je w trzech językach- hebrajskim, greckim oraz aramejskim. Pierwszego jednorodnego przekładu Starego Testamentu dokonano już w trzecim wieku przed naszą erą- na język grecki. Przekład ten określany jest mianem Septuaginty, czyli "przekładu siedemdziesięciu"- nazwa upamiętnia liczbę tłumaczy, którzy pracując osobno stworzyli ponoć siedemdziesiąt identycznych przekładów (uznano to za boskie objawienie). Stary i Nowy testament tworzą razem niezwykłą historię ludzkości, od początków, od samego aktu stworzenia Świata i jego głównego bohatera- człowieka (Stary Testament, Księga Genesis) aż po zapowiadany Armageddon, ostateczną walkę dobra ze złem- Apokalipsę Świętego Jana. Najważniejszą cezurą, która rozbija czas istnienia ludzkości na dwie części jest zawarte na krzyżu przez Chrystusa nowe przymierze z całą ludzkością (nie zaś tak jak poprzednio na górze Synaj jedynie z Narodem Wybranym). Nowy Testament przynosi nowe prawa (starotestamentowe "oko za oko, ząb za ząb" ustępuje przykazaniu miłości, które każe miłować każdego bliźniego, nawet nieprzyjaciela). W wierze chrześcijańskiej prawa głoszone przez Chrystusa są najważniejsze, jasno więc już średniowieczni poeci wskazywali hierarchię obu części Biblii, hebrajskiej i chrześcijańskiej:
"(...) Niech przed Nowym Testamentem
Starych praw ustąpi czas (...)"
Jak było powiedziane wcześniej, Księgi Starego Testamentu- a jest ich czterdzieści sześć obejmują wydarzenia związane z historią Izraelitów rozciągające się między dwudziestym- dziewiętnastym wiekiem przed naszą erą aż do pierwszego wieku poprzedniej ery. Księgi te dzielą się na trzy grupy- Pięcioksiąg Mojżeszowy (czyli Księgi Praw), następnie Księgi Proroków (np. Izajasza, Ezechiela oraz Jeremiasza) oraz Księgi Pism. Pięcioksiąg Mojżeszowy rozpoczyna się od Księgi Genesis, czyli Księgi Rodzaju, przedstawiającej stworzenie świata i człowieka. Pięcioksiąg (czyli Tora) zawiera w sobie przede wszystkim zbiór praw, podstawowych nakazów wiary obowiązujących Izraelitów z woli Pana i Stwórcy. To Mojżesz otrzymuje na górze Synaj tablice z fundamentalnymi dla wiary dziesięcioma przykazaniami, czyli tzw. Dekalogiem. Obok praw, historii, ksiąg mądrościowych, w Starym Testamencie znajdują się także niezwykle piękne fragmenty liryczne, poetyckie. Najwyższy kunszt poetycki widoczny jest oczywiście w Księdze Psalmów, zbiorze stu pięćdziesięciu psalmów pisanych, jak mówi tradycja, przez Króla Dawida. Psalmy to rodzaj pieśni o patetycznym, podniosłym charakterze modlitwy, dziękczynienia wygłaszanego na chwałę lub np. przebłaganie Pana. Niezwykłe piękno tych utworów zyskało im sławę arcydzieł starożytnej poezji religijnej. Nowy Testament obejmuje okres kilkudziesięciu lat od narodzenia Chrystusa poprzez jego działalność proroka aż po dzieje apostolskie opisujące działalność uczniów Chrystusa po jego wniebowstąpieniu. Księgi Nowego Przymierza wykładają w swoich pismach najważniejsze prawdy nowej wiary głoszonej przez Chrystusa. Nowy Testament składa się z dwudziestu siedmiu ksiąg. Najważniejsza jest spisana przez natchnionych Duchem Świętym czterech uczniów Chrystusa- Mateusza, Marka, Łukasza oraz Jana Ewangelia- czyli ziemskie życie i nauki Chrystusa. Niegdyś mówiło się o czterech ewangeliach, dziś raczej skłaniamy się do mówienia o jednej, ale spisanej przez czterech wymienionych wyżej ewangelistów. Dlatego nie mówi się "Ewangelia świętego Mateusza" ale "Ewangelia według świętego Mateusza, według Świętego Marka itd. Jeden jest Bóg jedno jest więc objawienie. Czterej uczniowie przekazali więc jedynie wtórnie cztery wersje tego, co dane im było zobaczyć. Nowy Testament zawiera także Dzieje Apostolskie. Autorem tych ksiąg jest święty Łukasz, który przedstawia w "Dziejach" postaci dwóch uczniów Chrystusa- Piotra i Pawła oraz ich chrystianizacyjną działalność. Nowy Testament kończy się wizją, jakiej z woli Pana doznał Święty Jan. Wizja ta, zawiera w sobie obraz końca świata, ostatecznego starcia sił dobra i zła, Sądu Ostatecznego oraz opis końcowego zwycięstwa Boga nad Szatanem. Wizja ta zawarta jest w "Apokalipsie świętego Jana". Podczas Sądu Ostatecznego Stwórca i Jego Syn powołają przed swoje oblicze wszystkie dusze, nastąpi koniec dziejów, dusze ukochane przez Pana pójdą w nagrodę do nieba, aby uczestniczyć w Jego światłości, dusze grzeszne zaś, na zawsze pogrążą się w mroku piekieł
Biblia, jako najważniejsza księga naszego kręgu kulturowego musiała być dostępna w takiej samej, jednolitej formie wszystkim chrześcijanom. Dlatego powstało kolejne tłumaczenie, przekład na obowiązujący w Kościele język łaciński. Przekładu tego dokonał święty Hieronim w czwartym wieku naszej ery. Przekład ten określa się nazwą "Vulgata". Późniejsze przekłady na języki narodowe (które mogły się pojawić dopiero w szesnastym wieku, w którym powstały ruchy reformacyjne i wiele odłamów kościoła chrześcijańskiego) bazowały najczęściej na tym właśnie, łacińskim przekładzie. Z czasem powrócono jednak do przekładów z oryginalnych tekstów hebrajskich, aramejskich oraz greckich, aby jak najwierniej przekazać sensy zawarte w objawionych tekstach. Pierwszym polskim przekładem całej Biblii jest tłumaczenie Jakuba Wujka. Ze współczesnych przekładów, największe uznanie zdobyły przekłady fragmentów Biblii autorstwa wielkiego poety, noblisty Czesława Miłosza
Do użytku prywatnego powstawały już jednak niewielkie przekłady w średniowieczu. Z przekładów polskich znany jest pochodzący z czasów poprzedzających wynalezienie druku (1453) Psałterz Floriański pochodzący z czternastego wieku, a także Psałterz puławski, którego powstanie datuje się na początek wieku szesnastego. Znany jest także piętnastowieczny przekład Biblii, tzw. "Biblia królowej Zofii"- chodzi oczywiście o drugą żonę Władysława Jagiełły. Biblia ta nie dotrwała jednak do naszych czasów, pochłonęła ją pożoga drugiej wojny światowej. Jak było powiedziane wcześniej, najdoskonalszym polskim przekładem było szesnastowieczne tłumaczenie Jakuba Wujka, wydane w 1599 roku. Wartość tego przekładu okazała się ponadczasowa i obowiązywała jako oficjalny tekst Pisma Świętego w kościele polskim aż do lat sześćdziesiątych dwudziestego wieku (od 1965 w całym kościele obowiązuje współczesny przekład, tzw. Biblia Tysiąclecia.).
Stary i Nowy Testament nie są jednak jedynie Świętymi Księgami naszej wiary. Są także sugestywnym, fascynującym obrazem człowieka, jego zmagania z własnymi słabościami, a także zbiorem wspaniałych dzieł literackich- fabularnych opowieści starotestamentowych, pięknej liryki zawartej np. w Księdze Psalmów a także nowotestamentowych paralelnych przypowieści ujmujących w prostych fabułach najważniejsze prawdy moralne i etyczne ludzkości. Najbardziej znane historie Starego Testamentu to oczywiście Księga Rodzaju i judeochrześcijańska wizja powstania Świata i człowieka, następnie dzieje grzesznej ludzkości i wybitnych, silnych jednostek, które pozostają wierne nakazom Pana. Do takich jednostek zaliczyć należy Abrahama, który gotów był zabić własne dziecko, bo taka była wola Stwórcy, Noego, który jako jedyny sprawiedliwy wraz z rodziną przeżywa na zbudowanej przez siebie Arce straszliwy potop, jaki Bóg zesłał na ziemię, o równie surowej karze jaką zesłał na bluźniercze miasta Sodomę i Gomorę, wreszcie opis niezwykłej podróży jaką odbył Mojżesz wraz ze swoim narodem z niewolącego ich Egiptu aż po Ziemię Obiecaną. Nowy Testament to opowieści związane z życiem Chrystusa- jego narodziny, dzieciństwo, młodość i męczeńska śmierć. W Nowym Testamencie zawarte są także jego nauki, których zasadniczym elementem stały się przypowieści, swego rodzaju egzempla, przykłady, które w swojej konkretnej, dosłownej sferze obrazowania miały odsyłać słuchaczy, uczniów do wartości uniwersalnych (np. przypowieść o siewcy odczytywana jako opowieść o człowieku i jego reakcji na Słowo Boże, o synu marnotrawnym- opowieść o wielkiej, bezgranicznej miłości Boga do swoich dzieci). Historie te- zarówno zawarte w Starym jak i Nowym Testamencie- spełniły także niezwykłą rolę kulturotwórczą. Ich obrazy, historie, nierzadko symboliczne postaci- jak np. poddawany próbie wiary Hiob stały się częstymi inspiracjami dla poetów, malarzy, rzeźbiarzy. Księga Psalmów stała się niedoścignionym wzorcem poetyckiego kunsztu, z którym, w swoich przekładach mierzyli się najwięksi poeci, np. Jan Kochanowski ("Psałterz Dawidów"), Mikołaj Rej, Sęp Szarzyński i in. W czasach współczesnych tłumaczeń psalmów dokonywali między innymi Leopold Staff i Czesław Miłosz. Dzięki pracy Kochanowskiego nad tekstem Psalmów Dawida nastąpił niezwykły rozwój języka polskiego, jego poetyckiej odmiany. Kochanowski podciągnął poezję polską do poziomu doskonałości. Tak pisze o tym zawsze pokorny wobec ideału twórczości Kochanowskiego Norwid:
"(...) Kochanowski Jan co nam kołyskę
Dawidowymi psalmy ośpiewywał (...)".
