Wypracowania

Polska Partia Socjalistyczna do 1939 r.

1. Początki działalności PPS

a) powstanie PPS

Polska Partia Socjalistyczna została utworzona 21 listopada 1892 r. na zjeździe grup socjalistycznych w Paryżu. Udział w nim wzięli m.in.: Bolesław Limanowski, Edward Abramowski, Feliks Perl. Na pierwszy plan wysunięto wówczas walkę o niepodległość Polski, która miała zagwarantować bezpieczeństwo socjalne robotnikom i równe prawa polityczne dla wszystkich. Planowano stopniowe przekształcenie, na drodze reform socjalnych, dotychczasowego ustroju kapitalistycznego w socjalistyczny.

W 1893 r. PPS podjęło działalność w kraju, we wszystkich trzech zaborach. Głównymi jej przywódcami byli: Józef Piłsudski, Aleksander Sulkiewicz, Aleksander Malinowski oraz Stanisław Wojciechowski. Organem prasowym PPS był "Robotnik".

b) PPS na kresach

PPS działała również na kresach, gdzie na Wileńszczyźnie powstała odrębna Polska Partia Socjalno - Demokratyczna Litwy i Białej Rusi (PPSDLiB). W 1921 r. organizacje kresowe PPS połączyły się z PPSDLiB, tworząc razem Polską Partię Socjalistyczną Litwy i Białej Rusi. Z kolei w maju 1922 r. PPSLiB wstąpiła do PPS, która objęła swą działalnością cały obszar państwa polskiego.

c) organizacja Bojowa PPS

PPS odegrała bardzo ważną rolę w czasie rewolucji 1905 - 1907. Jej członkowie organizowali strajki oraz różnego rodzaju demonstracje. W tym czasie powołano także Organizację Bojową Polskiej Partii Socjalistycznej (OB PPS), która dokonywała zamachów na przedstawicieli władzy carskiej, napady na urzędy rosyjskie, pociągi transportujące pieniądze rządowe i wiele innych akcji o charakterze terrorystycznym. Do znanych "bojowców", którzy stracili życie w walce z caratem, należeli m.in.: Stefan Okrzeja czy Józef Mirecki, ps. Montwiłł. Z kolei czołowymi przywódcami OB PSS byli: Józef Piłsudski, Walery Sławek, Aleksander Prystor, Tomasz Arciszewski i inni. Począwszy od roku 1908 działalność tej organizacji zamierała i faktycznie wygasła w 1911 r.

d) rozłam w PPS

Część działaczy PPS było niezadowolonych z działalności OB PSS. Poprzez wysuwanie na czoło akcji terrorystycznych, organizacja ta pomniejszała rolę masowej walki politycznej. W 1906 r., na tym tle, doszło do rozłamu w PPS na: PPS - Lewicę i PPS - Frakcję Rewolucyjną. Ta ostatnia związała się z OB PPS, a w 1909 r. przyjęła nazwę PPS. W swych szeregach PPS - Frakcja Rewolucyjna skupiała zwolenników prawicowego nurtu PPS, tzw. "starych", wśród których do czołowych działaczy należeli m.in.: Józef Piłsudski, Feliks Perl, Walery Sławek, Witold Jodko - Narkiewicz, Leon Wasilewski. Opowiadali się oni przede wszystkim za walką o niepodległość Polski poprzez prowadzenie akcji terrorystycznych. W latach przed wybuchem pierwszej wojny światowej, członkowie PPS - Frakcji Rewolucyjnej znaleźli się w obozie niepodległościowym. Po wybuchu wojny dążyli do odbudowy państwa polskiego z ziem wszystkich trzech zaborów. Natomiast przeciwni byli masowej akcji proletariatu w rewolucji i współpracy z rewolucyjnym ruchem rosyjskim, za czym z kolei opowiadała się PPS - Lewica, w której znaleźli się zwolennicy lewicowego nurtu w partii, tzw. "młodzi", wśród nich m.in.: Henryk Bitner, Feliks Kon, Maria Koszutska (ps. Kostrzewa, Wera).

2. PPS w latach 1914 - 1926

W okresie pierwszej wojny światowej PPS współtworzyła Legiony Polskie oraz Polską Organizację Wojskową. Natomiast w okresie odbudowy państwowości polskiej, na wyzwolonych terenach, członkowie partii weszli w skład utworzonego najpierw w Lublinie Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej, na którego czele stanął Ignacy Daszyński, a potem pierwszego rządu niepodległej Polski Jędrzeja Moraczewskiego. Później PPS kilkakrotnie uczestniczyła w rządach koalicyjnych, m.in. w lipcu 1920 r. zdecydowała się wejść do międzypartyjnego rządu Wincentego Witosa, w którym Ignacy Daszyński został wicepremierem (Rząd Obrony Narodowej), a w latach 1925 - 1926 tworzyła koalicje z ND w rządzie Aleksandra Skrzyńskiego.

a) rozłamy w PPS

W kwietniu 1919 r. doszło do formalnego zjednoczenia wszystkich partii, działających na terenie dawnych trzech zaborów. Z PPS - Frakcją Rewolucyjną połączyła się Polska Partia Socjalno - Demokratyczna i Polska Partia Socjalistyczna zaboru pruskiego. Powstała w ten sposób jednolita PPS. Ale już w czerwcu doszło do kolejnego rozłamu, w wyniku, którego wyłoniła się tzw. PPS - Opozycja z Tadeuszem Żarskim na czele. Później weszła ona do Komunistycznej Partii Robotniczej Polski, podobnie jak pozostałe grupy rozłamowe PPS lat 1920 - 1921, były to: PPS - Lewica z Jerzym Czeszejko - Sochackim, lewicowa grupa poznańska z Czesławem Porankiewiczem, lewicowe grupy galicyjskie ze Stanisławem Łańcuckim oraz lewicowa grupa górnośląska. W latach 1921 - 1922 grupa, która zerwała z PPS utworzyła Partię Niezależnych Socjalistów, z kolei w kwietniu 1924 r. inna grupa rozłamowa w Wilnie założyła Związek Socjalistyczny "Praca". Obie nowo powstałe partie połączyły się ze sobą we wrześniu 1924 r. i utworzyły Niezależną Socjalistyczną Partię Pracy, której czołowym przywódcą został Bolesław Drobner.

Większość grup rozłamowych z lat 1919 - 1926 wywodziła się z lewego skrzydła partii i znalazła się ostatecznie poza ruchem socjalistycznym, bądź wstępując bezpośrednio do KPRP - KPP, bądź wchodząc w orbitę oddziaływania ruchu komunistycznego.

b) program PPS

Program PPS z kwietnia 1919 r. miał charakter bardzo radykalny. Deklarowano w nim konieczność rewolucyjnej walki o zasadnicze przemiany społeczne przy współpracy z proletariatem innych krajów. Nie akceptowano żadnych kompromisów z klasami posiadającymi. Przewidywano obalenie władzy burżuazyjnej i powołanie socjalistycznego rządu. Sejm jako władza ustawodawcza i kontrolująca rząd miał być powołany w wyborach powszechnych. Natomiast w konstytucji miała być uwzględniona bezpośrednia ludowa inicjatywa ustawodawcza. Ustawy miały być przyjmowane w drodze referendum. Realizację zasadniczych reform społecznych miał przeprowadzić przyszły rząd socjalistyczny.

Kolejny program, który został przyjęty w maju 1920 r., miał już charakter bardziej umiarkowany. Na plan pierwszy, wysunięto zadanie utrwalenia niepodległości Polski oraz pełne zjednoczenie kraju, co było również podkreślane poprzednio. Przy tym uznawano prawo narodów do samostanowienia o sobie i popierano niepodległość narodów dawnego imperium rosyjskiego. Jeśli chodzi o ustrój niepodległej Polski PPS opowiadała się za systemem parlamentarno - demokratycznym i jednoizbowym sejmem. System ten miało uzupełnić tzw. ustawodawstwo ludowe w postaci inicjatywy obywatelskiej i referendum.

System parlamentarno - demokratyczny PPS uznawała jednak jako stan przejściowy, bowiem w przyszłości miał zapanować ustrój socjalistyczny, który planowano osiągnąć metodą walki parlamentarnej.

c) organizacje współpracujące z PPS

W okresie międzywojennym z PPS współpracowały klasowe związki zawodowe (Związek Stowarzyszeń Zawodowych w Polsce), spółdzielnie robotnicze (Związek Robotniczych Stowarzyszeń Spółdzielczych, od 1922 r. Związek Robotniczych Spółdzielni Spożywców). PPS miało swoje wpływy także w robotniczej organizacji kulturalno - oświatowej, Towarzystwie Uniwersytetu Robotniczego (TUR). Ponadto socjaliści rozszerzyli swoje wpływy w środowiskach młodzieżowych. PPS oddziaływał m.in. na powstały w 1923 r. w TUR Centralny Wydział Młodzieży, kierujący kołami młodzieży, które w 1926 r. przyjęły nazwę Organizacji Młodzieży TUR oraz na Czerwone Harcerstwo, stanowiące autonomiczną część TUR i Związek Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej, działający od 1917 r.

d) prasa:

dzienniki: "Robotnik" (Warszawa)

"Naprzód" (Kraków)

"Dziennik Ludowy" (Lwów)

"Gazeta Robotnicza" (Katowice)

miesięcznik: "Przedświt"

tygodniki: "Trybuna"

"Gazeta Chłopska"

3. PPS w latach 1926 - 1939

W maju 1926 r. PPS obawiając się przejęcia władzy przez prawicę lub komunistów, poparła przewrót majowy. Zorganizowany przez nią strajk na kolei wstrzymał przybycie do stolicy wojsk wiernych rządowi. Szybko jednak przeszła ona do opozycji wobec J. Piłsudskiego i rządom sanacji. W październiku 1928 r. nie zgadzające się z nową polityką PPS, skrajnie prawicowe elementy, z Rajmundem Jaworowskim na czele, wystąpiły z partii i utworzyły PPS dawną Frakcję Rewolucyjną. Zrzeszała ona zwolenników J. Piłsudskiego.

Z kolei na forum parlamentu PPS wraz z kilkoma innymi stronnictwami lewicowymi (PSL - "Wyzwolenie", Stronnictwo Chłopskie) i centrowymi (PSL - "Piast", NPR, Polskim Stronnictwem Chrześcijańskiej Demokracji) utworzyła wkrótce wspólny blok opozycji parlamentarnej, zwany "Centrolewem". Przeciwstawiali się ostro ograniczaniu swobód demokratycznych przez ówczesny rząd sanacji. Niektórzy znani politycy opozycji w 1930 r. zostali, po uprzednim rozwiązaniu przez prezydenta parlamentu, aresztowani i osadzeni w twierdzy w Brześciu. Inni musieli opuścić kraj.

Po 1933 r. w PPS większą popularnością cieszył się nurt lewicowy. Wśród jego zwolenników znaleźli się m.in.: Norbert Barlicki, Stanisław Dubois, Adam Próchnik. Opowiadali się oni za jednolitym frontem z Komunistyczną Partią Polski i Frontem Ludowym (Antyfaszystowski Front Ludowy). Jednak od 1936 r. wpływy lewicy powoli słabły. W dniach 31 stycznia - 2 luty 1937 r. odbył się XXIV Kongres PPS w Radomiu, podczas którego ostatecznie zwyciężyła w partii linia antykomunistyczna. Jej reprezentantami byli: Tomasz Arciszewski, Adam Ciołkosz, Mieczysław Niedziałkowski oraz Kazimierz Pużak. W tym czasie rozwiązano też Organizacje Młodzieży TUR (OM TUR), która stanowiła podporę lewicy partyjnej.

4. Czołowi działacze PPS w okresie dwudziestolecia międzywojennego:

Tomasz Arciszewski,

Norbert Barlicki,

Adam Ciołkosz,

Kazimierz Czapiński,

Ignacy Daszyński,

Herman Diamand,

Stanisław Dubois,

Jan Kwapiński,

Herman Lieberman,

Mieczysław Niedziałkowski,

Kazimierz Pużak,