Pakt Ribbentrop - Mołotow i rozbiór Polski
Do wiosny 1939 r. trwały tajne rozmowy niemiecko - sowieckie w sprawie zawarcia sojuszu, których rezultatem było podpisanie ostatecznie 23 sierpnia 1939 r., między obydwoma państwami, układu o nieagresji. Układ ten został nazwany paktem Ribbentrop - Mołotow, od nazwisk ministrów spraw zagranicznych. W ten sposób Związek Radziecki zerwał wcześniej podjęte rozmowy z Anglią i Francją, których celem miała być współpraca militarna mocarstw zachodnich i ZSRR przeciwko Niemcom hitlerowskim.
Do paktu załączony został dodatkowy tajny protokół. Dokonano w nim podziału strefy wpływów między Niemcami i ZSRR w Europie Środkowej. W państwie polskim została ona rozgraniczona wzdłuż linii Narew - Wisła - San. W rejonie nadbałtyckim w niemieckiej strefie wpływów znalazła się Litwa wraz z Wilnem, natomiast Łotwa, Estonia i Finlandia w radzieckiej. Ponadto Niemcy uznały roszczenia Związku Radzieckiego do rumuńskiej Besarabii.
17 września1939 r. Związek Radziecki przystąpił do ataku na Polskę, wypełniając w ten sposób swoje sojusznicze zobowiązania wobec Niemiec, uzgodnione w pakcie Ribbentrop - Mołotow. Wkrótce po tym doszło do ponownych rozmów radziecko - niemieckich w sprawie ostatecznego dokonania podziału państwa polskiego. W ich wyniku 28 września 1939 r. doszło do podpisania między ZSRR a Niemcami hitlerowskimi nowego układu o "przyjaźni i granicach", który zmieniał rozgraniczenie stref wpływów. Ustalono wówczas, że granica między obydwoma państwami będzie przebiegała wzdłuż Pisy, Narwi, linii Ostrołęka - Treblinka, Bugu, linii Bełżec - Wisłok oraz Sanu. Zgodnie z tym podziałem po stronie radzieckiej znalazła się Białostocczyzna oraz województwa lwowskie, stanisławowskie, tarnopolskie, wołyńskie, poleskie, nowogródzkie i wileńskie. W tej sytuacji Związek Radziecki przystąpił do prowadzenia dalszej polityki ekspansji terytorialnej.
Polityka radziecka w Europie Wschodniej
Po upadku Polski Związek Radziecki podjął kroki zmierzające do umocnienia swojej pozycji w strefie nadbałtyckiej. Było to następstwem układu Ribbentrop - Mołotow. Jesienią 1939 r. trzy republiki bałtyckie: Łotwa, Estonia i Litwa, zostały zmuszone do podpisania z ZSRR układów o wzajemnej pomocy. Zgodnie z ich postanowieniami Armia Czerwona otrzymywała także prawo do korzystania z baz wojennych, lotniczych, morskich i lądowych w tych państwach. Ponadto zawarty 10 października 1939 r. układ radziecko - litewski przekazywał Litwie Wilno w zamian za przyjęcie garnizonu Armii Czerwonej oraz eksterytorialnej linii kolejowej.
Celem władz radzieckich było jednak zaanektowanie republik bałtyckich. W połowie czerwca 1940 r. Armia Czerwona wkroczyła na tereny Litwy, Łotwy oraz Estonii i rozpoczęła okupację wojskową. Następnie nowe rządy państw bałtyckich, które zostały utworzone przez przybyłych z ZSRR przedstawicieli NKWD zapowiedziały wybory powszechne. Przeprowadzono je w połowie czerwca 1940 r. W ich wyniku do władzy doszli komuniści. Po czym na prośbę nowo wybranych parlamentów Rada Najwyższa ZSRR podjęła uchwałę o przyłączeniu państw bałtyckich do państwa radzieckiego. W ten sposób w sierpniu 1940 r. powstały republiki radzieckie: Estońska, Litewska i Łotewska. Z kolei w czerwcu 1940 r. Związek Radziecki zajął rumuńską Besarabię oraz część Bukowiny i utworzył nową republikę radziecką Mołdawię.
Wojna radziecko - fińska
W październiku 1939 r. Finlandia odrzuciła radzieckie żądania odstąpienia ZSRR terenów na Przesmyku Karelskim oraz na Półwyspie Kolskim. W tej sytuacji 30 listopada 1939 r. Związek Radziecki wypowiedział wojnę Finlandii, która trwała do marca 1940 r. Mimo dużych sukcesów armii fińskiej, dowodzonej przez marszałka Carla Mannerheima, władze Finlandii, nie mogąc liczyć na żadne wsparcie ze strony państw zachodnich, podjęły decyzję o zawarciu pokoju, który został podpisany 12 marca 1940 r. W traktacie pokojowym Finlandia oddawała Związkowi Radzieckiemu ok. 10% swojego terytorium, tzn. Karelię Północną, kilka wysp w Zatoce Fińskiej i część portu wojennego Wyborg. Natomiast część Karelii weszła w skład utworzonej 31 marca 1940 r. Karelofińskiej SRR.
