Wprowadzenie

Państwo rosyjskie już od 1914 roku, a więc od chwili wybuchu I wojny światowej, było pogrążone w chaosie. Car Mikołaj II, człowiek słaby, pozostawał pod wielki wpływem mnicha Rasputina. Władza należała tak naprawdę do wąskiego grona arystokracji. Miliony ludzi żyły w biedzie i strachu. Pogłębiał się kryzys gospodarczy oraz terror. Sytuacja ta doprowadziła do wybuchu rewolucji, które zmieniły ustrój i obraz państwa.

Rewolucja lutowa 

Zaczęła się 22 lutego (3 marca) 1917 roku. Miał wówczas miejsce wybuch strajku w potężnych zakładach zbrojeniowych Putiłowa w Piotrogrodzie. Wojsko, skierowane do tłumienia robotniczych protestów, odmówiło strzelania do robotników. Następnego dnia car powołał do życia Tymczasowy Komitet Dumy, który przejął władzę w państwie. 2 marca (15 marca) car abdykował, a następnego dnia powołany został Rząd Tymczasowy, na czele którego stanął książę Jerzy Lwow. Rosja stała się republiką, choć o jej ostatecznym kształcie miała zadecydować demokratycznie wybrana Konstytuanta. Równocześnie powstawały, zakładane prze rewolucjonistów, Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich. Największe znaczenie miał Rada Piotrogrodzka. Był to tak naprawdę początek dwuwładzy w Rosji. Rząd Tymczasowy przeprowadził szereg reform, z których najważniejsze to: wprowadzenie wolności politycznej, zalegalizowanie partii politycznych, zniesienie cenzury, wprowadzenie wolności prasy i zgromadzeń. Bolszewicy (odłam lewicy socjaldemokratycznej) przygotowywali się do przejęcia władzy. Ich przywódca Włodzimierz Lenin, przybył do Rosji 16 kwietnia 1917 roku, a już następnego dnia wygłosił swoje słynne „tezy kwietniowe”, w których przedstawił podstawowe zadania bolszewików: wycofanie się Rosji z wojny; powołanie Republiki Rad Robotniczych i Chłopskich; utworzenie jednego ogólnonarodowego banku pod kontrolą Rad; zniesienie policji, jako wytworu burżuazyjnego, a także armii i wszelkiej biurokracji, znacjonalizowanie wszelkich zakładów produkcyjnych i ziemi oraz utworzenie Międzynarodówki Rewolucyjnej i zmiana nazwy partii z socjaldemokratycznej na komunistyczną. W lipcu 1917 roku doszło do zamieszek na ulicach i zmiany kierownictwa Rządu Tymczasowego. Jerzego Lwowa zastąpił Aleksander Kiereński, który nie był w stanie przeprowadzić odpowiednich działań, co wykorzystali bolszewicy, mający za sobą poparcie ulicy. Głosili bowiem hasła, które trafiały do ludzi biednych i pozbawionych jakichkolwiek perspektyw. Bolszewicy postanowili przejąć władzę siłą, po nieudanym puczu generała Ławra Kornikowa, który usiłował obalić Rząd Tymczasowy w daniach między 4 a 7 września 1917 roku. Wykonawcą zamachu przygotowanego przez bolszewików stała się Gwardia Czerwona, która podlegała Piotrogrodzkiej Radzie Delegatów. Dużą rolę obok W. Lenina, odegrał wówczas Lew Trocki.

Rewolucja październikowa

W nocy z 24/25 października (6/7 listopada) 1917 roku odziały Gwardii Czerwonej opanowały główne punktu Piotrogrodu, a także zdobyły Pałac Zimowy, siedzibę Rządu Tymczasowego, którego wszyscy członkowie zostali aresztowani. Tego samego dnia rozpoczął się II Wszechrosyjski Zjazd Rad Delegatów Robotniczych i Żołnierskich, na czele którego stanął W. Lenin. Kongres ten wydał bardzo ważne dwa dokumenty, a mianowicie „Dekret o pokoju”, w którym ogłoszono gotowość wycofania się z wojny oraz „Dekret o ziemi”, w którym zapowiedziano przekazanie chłopom na własność użytkowaną przez nich ziemię (należącą dotychczas do szlachty). Bardzo szybko Rada Komisarzy Ludowych (rząd) na czele z W. Leninem ogłosiła kolejne reformy: wprowadzenie 8-godzinnego dnia pracy, kontrola państwa nad przemysłem, nacjonalizacja banków, rozdział kościoła od państwa, równouprawnienie kobiet oraz prawo mniejszości narodowych do samostanowienia. Od stycznia 1918 roku, całkowita władza w państwie należała już do bolszewików, którzy rozpoczęli budowę pierwszego na świecie państwa komunistycznego. Towarzyszył temu niespotykany terror. Cała rodzina carska została zamordowana. Ciała ich poćwiartowano, a następnie spalono. Rosja wycofała się z wojny. W kraju nastąpił jednak okres wojny domowej miedzy tzw. Rosją białą (zwolennikami dotychczasowego ustroju), a Rosją czerwoną (zwolennikami bolszewików). Zakończyła się ona dopiero w 1920 roku całkowitym zwycięstwem bolszewików.

Pierwsze zmiany

W chwili zdobycia władzy i bezpośrednio po tym wydarzeniu, bolszewicy nie stanowili jednaj spójnej całości, głównie ze względu na różnice poglądów politycznych. Nieporozumienia i rozłamy wewnątrz partii doprowadziły do jej zmiany nazwy, która 8 marca 1918 roku przyjęła nazwę Rosyjska Komunistyczna Partia (bolszewików) – RKP(b). Najważniejszym problemem stało się dla bolszewików utrzymanie władzy w pogrążonym nadal w chaosie państwie. Dlatego też pierwsze miesiące po przełomie październikowym, a także okres do 1921 roku był czasem w którym bolszewicy, utrwalając swoją władzę, chwytali się różnych środków, często przypadkowych i charakteryzujących się brakiem jakiejkolwiek logiki. By pozyskać nowych zwolenników Włodzimierz Lenin – przywódca bolszewicki – pozyskał dla swych planów II Wszechrosyjski Zjazd Rad. Dwa pierwsze dekrety („dekret o ziemi” i „dekret o pokoju”) mimo, iż wprowadzały w swej treści wiele zmian, to miały tak naprawdę miały charakter bardziej propagandowy, aniżeli administracyjny. „Dekret o pokoju” i „Dekret o ziemi” zostały zaaprobowane przez Zjazd dnia 8 listopada (26 października) 1918 roku. Pierwszy z nich wzywał do zawieszenia broni i zawarcia pokoju bez aneksji i kontrybucji. Mógł być w ówczesnych warunkach interpretowany jako apel do narodów świata ponad głowami ich rządów. Wydany został by pozyskać społeczeństwo rosyjskie, które było już zmęczone przedłużającą się i nie przynoszącą żadnych korzyści wojny. Dekret o ziemi sankcjonował tak naprawdę to, co już wcześniej się zaczęło, a mianowicie przejmowanie bez odszkodowania przez chłopstwo ziemi prywatnej, choć z drugiej strony wyraźnie mówił, iż podział ziemi może być przeprowadzony tylko przez rady wiejskie. Pojawiło się w nim także sformułowanie, iż ziemia jest dobrem ogólnonarodowym. Postanowienia tego zapisu dotykały przede wszystkim wielkich i średnich posiadaczy ziemskich, a więc klas znienawidzonych przez bolszewików. W swej istocie dekret ten nie nadawał chłopom ziemi na własność (właścicielem ziemi było państwo), lecz dawał im prawo jej użytkowania.

II Wszechrosyjski Zjazd Rad zaaprobował także przedstawiony przez W. Lenina skład rządu bolszewickiego – Rady Komisarzy Ludowych. Następnie Zjazd ten rozwiązano w przekonaniu, iż Rada Komisarzy Ludowych jest rządem odpowiedzialnym przed powołanym Wszechrosyjskim Centralnym Komitetem Wykonawczym Rad (WCIK), w którym zdecydowaną przewagę zdobyli bolszewicy. Jego pierwszym przewodniczącym został Lew Kamieniew. Nowy rząd składał się z 13 ministerstw, zwanych komisariatami. Na jego czele stanął (w funkcji premiera) Włodzimierz Lenin. Inne bardzo ważne resorty objęli bliscy współpracownicy Lenina: sprawy zagraniczne – Lew Trocki; sprawy wewnętrzne – Aleksy Rykow, Ministerstwo Wojny i Marynarki objął trzyosobowy komitet w składzie: Włodzimierz Antonow-Owsiejejnko, Mikołaj Krylenko oraz Paweł Dybienko, oświata i kultura – Anatol Łunaczarski, handel i przemysł – Wiktor Nogin, rolnictwo – Włodzimierz Milutin, a sprawy narodowościowe – Józef Stalin. Do rządu tego wszedł też jeden Polak – Jan Bronisław Teodorowicz jako minister aprowizacji. Tak więc pierwszy skład rządu był wyłącznie bolszewicki.

Wraz z umacnianiem swej władzy w celu całkowitej kontroli nad społeczeństwem, bolszewicy zaczęli powoli odchodzić od zdobyczy rewolucji lutowej. Już w listopadzie 1917 roku został wydany dekret o zniesieniu wolności prasy, który oznaczał likwidację wszystkich gazet z wyjątkiem bolszewickich. 12 (25) listopada 1917 roku odbyły się pierwsze w historii Rosji wybory do wolnego parlamentu. Nie przyniosły one jednak zwycięstwa bolszewikom, tylko ich przeciwnikom -  między innymi eserowcom. Po raz pierwszy nowo wybrane Zgromadzenie Ustawodawcze (miało opracować konstytucję) zebrało się 5 stycznia 1918 roku. W myśl bolszewików należało to ciało jak najszybciej rozwiązać. Deputowany bolszewicki Jakub Swierdłow przedłożył deputowanym do zatwierdzenia, opracowaną przez W. Lenina „Deklarację praw ludu pracującego i wyzyskiwanego”, która była w swej istocie żądaniem przekazania kompetencji Konstytuanty rządowi bolszewickiemu. Projekt ten został więc odrzucony. Jednak następnego dnia na salę obrad wtargnął oddział uzbrojonych marynarzy, pod wodzą Anatola Żeleznikowa, który zażądał od posłów opuszczenia sali. Konstytuanta została rozpędzona, a Rada Komisarzy Ludowych wydała dekret o oficjalnym rozwiązaniu Zgromadzenia Ustawodawczego. Akt ten nie spotkał się z masowymi protestami w całej Rosji. 10 (23) stycznia 1918 roku zwołany III Ogólnorosyjski Zjazd Rad podjął decyzję między innymi o utworzeniu Rosyjskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej.

Rada Komisarzy Ludowych dnia 7 (20) grudnia 1917 roku podjęła decyzję o utworzeniu Wszechrosyjskiej Nadzwyczajnej Komisji do Walki z Sabotażem i Kontrrewolucja (WCzK) , która stała się z jednej strony narzędziem krwawego terroru, z drugiej zaś metodą eliminacji prawdziwych i domniemanych wrogów nowego reżimu. Komisja ta była organem rządu radzieckiego, podporządkowanym Ludowemu Komisariatowi Spraw Wewnętrznych i Sprawiedliwości. Jej przewodniczącym został Polak, pochodzenia szlacheckiego, członek Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy – Feliks Dzierżyński. Centralna siedzibą Komisji był budynek byłej kompanii ubezpieczeniowej w Moskwie na ulicy Łubianka. W latach następnych „Łubianka” stała się nie tylko więzieniem, ale tez miejscem masowych egzekucji. Pod koniec 1918 roku WCzK kontrolowała wszystkie dziedziny życia państwowego. Od tego samego roku rozpoczęła ona budowę systemu obozów koncentracyjnych w Rosji.