GENEZA ONZ

Poprzedniczką ONZ była powołana w 1919 r. Liga Narodów. Była to organizacja międzynarodowa, której zadaniem było strzec pokoju i bezpieczeństwa na świecie. Liga Narodów była jednak bardzo nieudolna. Poza nią pozostawały Stany Zjednoczone. Po utworzeniu ONZ Liga Narodów uległa samorozwiązaniu i przekazała cały swój majątek nowej organizacji, jaką byłą ONZ.

Tragedia II wojny światowej pokazywała konieczność utworzenia skutecznej powszechnej organizacji międzynarodowej, której celem byłoby zapobieganie tego typu konfliktom. Ponadto Wielka Trójka czyli USA, Wielka Brytania oraz ZSRR - trzy największe państwa koalicji antyhitlerowskiej dążyły do utworzenia takiej organizacji, aby zdobyć narzędzie do kontrolowania sytuacji międzynarodowej po zakończeniu wojny. 14 sierpnia 1941 r., podczas spotkania Churchilla i Roosevelta na oceanie Atlantyckim na pancerniku "Prince of Wales" rządy USA i Wielkiej Brytanii podpisały Kartę Atlantycką, która zawierała zasady pokojowego współżycia państw, które miały obowiązywać po wojnie. 1 stycznia 1942 r. 26 państw koalicji antyhitlerowskiej podpisało Deklaracje Narodów Zjednoczonych , w której potwierdzono postanowienia Karty Atlantyckiej. Dokumenty te miały stać się punktem wyjścia w negocjacjach nad statutem nowej organizacji. Rokowania Wielkiej Trójki w sprawie kształtu i zasad funkcjonowania nowej organizacji toczyły się na konferencji w Dumbarton Oaks w Kanadzie, która odbyła się na przełomie sierpnia i września 1944 r. Konferencja założycielska ONZ odbyła się w dniach 25 kwietnia - 26 czerwca 1945 r. w San Francisco. 26 czerwca przyjęto Kartę Narodów Zjednoczonych - statut organizacji. Karta weszła w życie 24 października 1945 r.

CZŁONKOWSTWO

Członkowie pierwotni ONZ to państwa, które brały udział w konferencji założycielskiej w San Francisco, a następnie ratyfikowały Kartę narodów Zjednoczonych przed jej wejściem w życie. Do członków pierwotnych zalicza się również te państwa, które podpisały Deklarację Narodów Zjednoczonych i ratyfikowały Kartę Narodów Zjednoczonych przed jej wejściem w życie, ale nie uczestniczyły w konferencji założycielskiej. Do tej drugiej grupy należy tylko Polska, która ze względu na brak uznania międzynarodowego rządu komunistycznego nie mogła uczestniczyć w obradach w San Francisco. Jednakże po uzyskaniu formalnego uznania rząd polski ratyfikował Kartę i dzięki temu Polska zaliczana jest do członków pierwotnych organizacji, których jest 51.

Do ONZ może być przyjęte każde państwo, które miłuje pokój, przyjmie na siebie zobowiązania zawarte w Karcie Narodów Zjednoczonych i które, zdaniem ONZ jest w stanie te zobowiązania realizować. O przyjęciu w poczet organizacji decyduje Zgromadzenie Ogólne większością 2/3 głosów. Decyzje zgromadzenia musi jednak poprzedzić pozytywna opinia Rady Bezpieczeństwa. W lipcu 2001 r. liczba państw należących do ONZ wynosiła 189. Zgromadzenie Ogólne może, na zalecenie Rady Bezpieczeństwa, zawiesić w korzystaniu z praw i przywilejów członka Organizacji, przeciwko któremu Rada Bezpieczeństwa zastosowała środki zapobiegawcze lub środki przymusu. Rada Bezpieczeństwa może przywrócić korzystanie z tych praw i przywilejów.

Zgromadzenie Ogólne może także, na zalecenie Rady Bezpieczeństwa, wykluczyć z Organizacji Narodów Zjednoczonych członka, który uporczywie łamie zasady niniejszej Karty.

CELE ORGANIZACJI

Cele ONZ sformułowano w Karcie Narodów Zjednoczonych. Według nich ONZ została powołana, aby:

1. Dbać o utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego

W ramach realizacji tego zadania ONZ powinna zapobiegać konfliktom i pacyfikować akty agresji oraz wszelkie inne naruszenia światowego pokoju.

2. Rozwijać przyjazne stosunki między narodami

Miało się to odbywać na drodze promowania politycznej i ekonomicznej współpraca. ONZ miała stać się forum dialogu pomiędzy państwami. Współpraca miedzy państwami miała doprowadzić do skuteczniejszego rozwiązywania ekonomicznych, kulturalnych, społecznych problemów globalnych

3. Dbać o poszanowanie praw człowieka

4. Intensyfikować współpracę międzynarodową dla realizacji powyższych celów.

ORGANY ONZ

1. Zgromadzenie Ogólne

Jest to organ plenarny ONZ. Reprezentowane jest w nim każde państwo członkowskie organizacji i każde z nich posiada 1 głos. Zbiera się raz do roku na sesjach zwyczajnych. Decyzje w sprawach ważnych podejmowane są większością 2/3 głosów pozostałe zwykłą większością. Do kompetencji Zgromadzenia Ogólnego ONZ należy:

1. Przyjmowanie nowych członków

2. Uchwalanie rewizji Karty Narodów Zjednoczonych

3. Wybieranie członków niestałych rady Bezpieczeństwa

4. Wybieranie członków innych organów ONZ

5. Wybór sekretarza generalnego ONZ

6. Zatwierdzenie budżetu ONZ

2. Rada Bezpieczeństwa

Jest to organ wykonawczy organizacji, który odpowiedzialny jest za zachowanie pokoju i bezpieczeństwa na świecie. Składa się z 5 członków stałych: USA, Wielkiej Brytanii, Chin, Rosji i Francji oraz z 10 członków niestałych wybieranych na dwuletnią kadencje przez Zgromadzenie Ogólne według klucza geograficznego (3 państwa z Afryki, 2 z Azji, 3 z Europy i 2 z Ameryki Łacińskiej). Decyzje Rady Bezpieczeństwa wymagają większości 9 głosów, w tym wszystkich pięciu członków stałych, ponieważ każdy z nich ma prawo weta wobec postanowień Rady. Zatem wymagana podczas podejmowania decyzji jest jednomyślność członków stałych Rady Bezpieczeństwa. Do jej kompetencji należą:

1. Pokojowe rozwiązywanie sporów

2. Inicjowanie akcji w celu tłumienia aktów agresji

3. Rada Gospodarczo - Społeczna

Zajmuje się sprawami gospodarczymi, kulturalnymi i społecznymi (demografia, prawa człowieka, zwalczanie). Rada inicjuje badania w tych kwestiach. Koordynuje także pracę organizacji wyspecjalizowanych ONZ. Składa się z 54 członków wybieranych przez Zgromadzenie ogólne na trzyletnią kadencję. Co roku wymieniana jest 1/3 składu Rady.

4. Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości (MTS)

Jest to główny organ sądowy ONZ. MTS składa się z 15 niezależnych sędziów, którzy muszą reprezentować wysoki poziom moralny i posiadać kwalifikacje do zajmowania najwyższych stanowisk sędziowskich w swoim kraju. Sędziowie wybierani są przez Radę Bezpieczeństwa oraz Zgromadzenie Ogólne bezwzględną większością głosów. Kadencja trwa 9 lat. Sędziowie winni reprezentować główne formy cywilizacji i najważniejsze systemy prawne świata. Nie wolno im sprawować żadnych funkcji politycznych ani administracyjnych, ani oddawać się żadnemu innemu zajęciu o charakterze zawodowym. Siedzibą MTS jest Haga. Do kompetencji Trybunału należy: rozstrzyganie sporów międzynarodowych oraz wydawanie opinii doradczych.

5. Sekretariat

Sekretariat tworzy Sekretarz Generalny oraz podległy mu personel. Sekretarza wybiera Zgromadzenie Ogólne zwykłą większością głosów zgodnie z zaleceniem Rady Bezpieczeństwa. Kadencja Sekretarza Generalnego trwa 5 lat. Jest on najwyższym funkcjonariuszem administracji ONZ i kieruje jej aparatem administracyjnym, reprezentuje ONZ w stosunkach zewnętrznych, podejmuje inicjatywy w zakresie utrzymywania pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego. Pierwszym Sekretarzem Generalnym ONZ był Norweg Trygve Lie. Zastąpił go pochodzący ze Szwecji Dag Hammarskjöld, który w 1961 r. zginął w katastrofie lotniczej, w drodze z misją mediacyjną do Konga. Następnie funkcję tę sprawowali pochodzący z Birmy U Thant, Austriak Kurt Waldheim - późniejszy prezydent Austrii, Javier Perez de Cuellar z Peru, Egipcjanin Boutros Ghali. Obecnie urząd ten pełni Kofi Annan, którego kadencja upływa w 2006 r.

6. Rada Powiernicza

Sprawowała nadzór nad administracją terytoriów powierniczych. Kontrolowała także proces uzyskiwania niezależności przez te obszary. W jej skład wchodzili członkowie Rady Bezpieczeństwa oraz państwa zarządzające terytoriami. Organ ten jest obecnie martwy. Jego działalność zawieszono w 1994 r., ponieważ wtedy ostatnie z terytoriów powierniczych uzyskało niepodległość.

7. Organizacje wyspecjalizowane ONZ

Status organizacji wyspecjalizowanych ONZ może być przyznany organizacjom międzynarodowym, które posiadają rozległe kompetencje międzynarodowe w dziedzinach: gospodarczej, społecznej, kulturalnej, wychowawczej, zdrowia lub pokrewnych. Prace tych organizacji koordynuje Rada Gospodarczo - Społeczna. Najważniejsze z organizacji wyspecjalizowanych ONZ to:

Międzynarodowa Organizacja Pracy (ILO),

Organizacja do Spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO),

Organizacja do Spraw Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO),

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO),

Powszechny Związek Pocztowy (UPU),

Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny (ITU),

Międzynarodowa Organizacja Morska (IMO),

Międzynarodowy Fundusz Rozwoju Rolnictwa (IFAD),

Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej (IAEA),

FUNKCJONOWANIE ONZ

Zimnowojenna rywalizacja paraliżowała skuteczność ONZ, ponieważ Rada Bezpieczeństwa nie była zdolne do jednomyślnej decyzji, ze względu na to, że w jej skład wchodzili reprezentanci różnych bloków politycznych. Brak weta podczas rozstrzygania decyzji o interwencji sił ONZ w konflikcie w Korei w 1950 r. wynikał z tego, że ZSRR zbojkotował obrady Rady Bezpieczeństwa. Niemniej jednak ONZ uczestniczyła w rozwiązywaniu wielu sporów jak wojny: indochińska, salwadorska, jugosłowiańska oraz konflikty: cypryjski, bliskowschodni, kongijski, somalijski. Skuteczność działania ONZ była zawsze uzależniona od woli i zdecydowania stałych członków Rady Bezpieczeństwa, zwłaszcza od USA i ZSRR. Przeprowadzona w 1991 r. spektakularna akcja ONZ, jaką było zmuszenie Iraku do wycofania się z zaatakowanego Kuwejtu była możliwa przede wszystkim dzięki postawie USA, których żołnierze stanowili trzon Sił Zbrojnych ONZ. W Iraku przeprowadzono operację "Pustynna Burza", która zakończyła się sukcesem i zmusiła rządzącego Irakiem Saddama Husajna do wycofania się z Kuwejtu.

ONZ, a w szczególności Zgromadzenie Ogólne jest także forum wymiany poglądów między państwami, które mogą przedstawiać swoje racje, interesy i punkt widzenia na określony temat. Dzięki temu istnieje możliwość ciągłych rozmów i negocjacji, które zapobiec mogą nieporozumieniom i konfliktom.

Krytykując ONZ często zwraca się uwagę na ogromne koszty, jakie pochłania biurokracja Organizacji, wspomina się także jej małą skuteczność i nierówne traktowanie wszystkich członków.

Bibliografia:

"Kompendium wiedzy o społeczeństwie, państwie i prawie"

"Leksykon politologii"

"Encyklopedia Organizacji Międzynarodowych"

"Encyklopedia Historii Świata Guinnesa"

"Encyklopedia multimedialna -historia świata"